به نظر می رسد نوعی توازن قوا در عراق برقرار شده است. هيچ طرفی قدرت پيروزی کامل ندارد ولی شکست هم نمی خورد. ۱۸ استان عراق بين سه قدرت رقيب تقسيم شده است.
داعش عمده مناطق سنی نشين را تصرف کرده اما از تصرف مناطق شيعه نشين و کردنشين عاجز است. شيعيان بر مناطق جمعيتی خود که شامل ۹ استان جنوبی است، و البته بر بغداد، مسلط هستند اما نه قدرت بيرون راندن داعش از مناطق سنی نشين را دارند و نه سلطه و نفوذی بر مناطق کردنشين. کردها نيز که در مناطق کردنشين سيطره ای تقريباً کامل دارند در مناطق سنی نشين و شيعه نشين کمترين نفوذی ندارند. قدرت و نفوذ دولت مرکزی شيعه محور هم محدود شده است به ۹ استان شيعه نشين جنوب و بغداد و چند شهر تحت محاصره يا تحت حمله در مناطق سنی نشين.
عراق هنوز به نام و رسماً کشوری واحد است ولی در عمل و در پی تحولات سال رو به پايان ۲۰۱۴ به سه منطقه جداگانه تحت کنترل گروه داعش، تحت کنترل شيعيان و تحت کنترل کردها تبديل شده است.
عراق ابوبکر البغدادی: مناطق تحت کنترل گروه داعش
مناطق تحت کنترل داعش در عراق دارای مرز و حدود مشخص هستند. منطقه ای که به لحاظ جغرافيايی از شمال به جنوب با شاخص رود دجله مشخص است. داعش از موصل در ۴۰۰ کيلومتری شمال بغداد تا حدود ۱۰۰ کيلومتری شمال بغداد تقريباً تمامی مناطق حاشيه رود دجله را در اختيار دارد. يعنی موصل، بيجی، حويجه و تکريت تا اطراف سامرا. اراضی غرب دجله تا رود فرات، يعنی منطقه ای که به لحاظ تاريخی به جزيره معروف است، نيز تقريباً به طور کامل در اختيار داعش است.
مناطق تحت کنترل داعش در شمال به موصل محدود می شوند و در شمال غربی عراق با کنترل تل عفر و سنجار کامل شده اند. مرز غربی اراضی تحت کنترل داعش به مرزهای عراق و سوريه محدود می شود (که آن طرف مرز در سوريه هم تا حدود زيادی در اختيار خود داعش است). مرزهای عراق با سوريه اکنون ديگر مرزهای دولت خودخوانده داعش با سوريه است و درواقع مرزی بين مناطق تحت کنترل داعش وجود ندارد. اندکی از اين مرز در نزديکی مثلث مرزی عراق، سوريه و ترکيه در اختيار داعش نيست که آن هم در اختيار اقليم کردستان است و نه دولت مرکزی عراق.
در واقع دولت رسمی عراق ديگر مرزی با سوريه ندارد. همچنان که در شمال هم مرزی با ترکيه ندارد زيرا اين مرز هم در اختيار اقليم کردستان عراق است و دولت مرکزی فقط نظارت اسمی بر آن دارد و نه کنترل واقعی. مرزهای جنوبی منطقه تحت کنترل داعش در عراق به سمت جنوب استان الانبار و مرزهای اردن و جنوب بغداد و شمال استان بابل کشيده می شود.
گروه داعش در مناطق تحت کنترل خود دست کم ۱۰ شهر را تصرف کرده است. موصل مهمترين آنها است و ساير شهرها عبارتند از تکريت، بيجی، فلوجه، حويجه، هيت، عانه، رواه، الرطبه و القايم. داعش همچنين برخی شهرهای ديگر سنی نشين را نيز تحت محاصره دارد که عبارتند از رمادی مرکز استان الانبار و دو شهر ديگر اين استان يعنی حديثه (همراه با سد حديثه) و عامريه فلوجه. چند شهر ديگر سنی نشين نيز هستند که اگر چه داعش آنها را اشغال نکرده اما تحت حمله دارد و در اطراف آنها حضور دارد که عمده آنها چهار شهر هستند: ضلوعيه در شمال بغداد، بعقوبه مرکز استان ديالی در شمال شرقی بغداد، مقداديه شهر ديگر استان ديالی و نيز شهر کوچک ابوغريب در غرب بغداد. در واقع گروه داعش عمده مناطق سه استان سنی نشين الانبار (رمادی )، نينوا (موصل) و صلاح الدين (تکريت)، بعلاوه برخی مناطق استان کرکوک و استان ديالی را در اختيار دارد.
عراق بارزانی: مناطق تحت کنترل کردها
کردها سه استان از ۱۸ استان عراق را به طور کامل در اختيار دارند و برخی مناطق ديگر را به صورت محدود. سه استان اربيل، سليمانيه و دهوک همان اقليم کردستان هستند. اما کردها به طور سنتی برخی مناطق کردنشين ديگر عراق را نيز جزيی از اقليم کردستان می دانند. از شمال به جنوب اين مناطق مورد ادعا عبارتند از: زمار، سنجار، تل عفر، کرکوک، خانقين، سعديه، جلولا و مندلی. کردها از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۳ تحت عنوان مناطق خودگردان، کنترل سه استان دهوک، اربيل و سليمانيه را در دست داشتند اما پس از سقوط صدام اين مناطق رسماً به اقليم کردستان عراق تغيير نام يافت. قرار شد برای تعيين سرنوشت مناطق کردنشين خارج از اقليم کردستان از جمله کرکوک طبق قانون اساسی جديد عراق سرشماری جمعيتی و سپس همه پرسی شود اما سه نخست وزير بعد از صدام يعنی ابراهيم جعفری، نوری المالکی و حيدر العبادی که هر سه از حزب الدعوه هستند هرگز زير بار اين همه پرسی نرفته اند.
کار بين بغداد و اربيل تقريبا با زور پيش رفته است. هر وقت هريک پرزورتر بوده اند کار خود را پيش برده اند.پيشمرگه های کرد سال ۱۹۹۱ همزمان با حمله آمريکا به عراق کرکوک را اشغال کردند اما نتوانستند آن را نگاه دارند و ارتش عراق به کرکوک بازگشت. در سال ۲۰۰۳ دوباره و با حمله آمريکا پيشمرگه های کرد کرکوک را به کنترل خود در آوردند و اين بار از آن بيرون نرفتند اما دولت و ارتش عراق که از اين وضع ناراضی بودند اندک اندک برای بازگشت سيطره خود بر کرکوک دست به کار شدند. نوری المالکی يکان ويژه ای ايجاد کرد به نام عمليات دجله به فرماندهی ژنرال عبدالاميرالزيدی. کردها می گفتند اين يکان به طور خاص برای مقابله با پيشمرگه ها ايجاد شده است. کار ارتش عراق و کردها در مناطق مورد اختلاف در کرکوک، سعديه و جلولا تا اسلحه کشيدن بر روی يديگر و درگيری محدود هم پيش رفت اما اين درگيری ها کنترل و مديريت شد تا داعش آمد.
داعش که رسيد ارتش عراق از کرکوک عقب نشينی کرد و پيشمرگه های کرد کرکوک را به طور کامل در اختيار گرفتند ولی سعديه و جلولا دست داعش افتاد. اکنون پيشمرگه های کرد و فرماندهی عمليات دجله عليه گروه داعش با هم متحد شده اند اما اين اتحاد اسمی است و عمليات مشترکی تقريبا وجود ندارد. داعش برخی مناطق کردنشين مانند سنجار و تل عفر (با برتری جمعيت ترکمن) و مناطق محدودی از شرق موصل به سمت اربيل را تصرف کرده اما کردها با کمک ايران و آمريکا پيشروی داعش را متوقف کرده اند.
اکنون کردها می گويند ۱۰۵۰ کيلومتر در مرزهای غربی اقليم کردستان عراق با دولت خودخوانده داعش همسايه هستند و فقط ۱۵ کيلومتر با دولت مرکزی عراق مرز مشترک دارند آن هم در جنوب استان ديالی. اقليم کردستان عراق حالا در شرق با ايران مرز مشترک دارد، در شمال با ترکيه و در غرب و جنوب با دولت خودخوانده داعش. کردها در مجموع سه استان اربيل، سليمانيه و دهوک را به طور کامل در اختيار دارند، بعلاوه سيطره بر کرکوک و خانقين و کفری و کلار در استان ديالی و مناطقی محدود از استان صلاح الدين مانند طوز خورماتو.
عراق عبادی: مناطق تحت کنترل شيعيان
عراق ۹ استان شيعه نشين جنوبی دارد که عرب سنی يا کرد سنی در آنها به ندرت ديده می شود. اين استان ها عبارتند از بصره، ذی قار، قادسيه، واسط، ميسان، بابل، کربلا، نجف و المثنی. مهمترين شهرهای اين ۹ استان عبارتند از بصره، کربلا، نجف، حله، العماره، ناصريه، سماوه و کوت. نفوذ دولت مرکزی شيعه محور عراق بر اين استان ها و شهرها تقريبا کامل است (جز مناطق شمالی استان بابل که گروه داعش در آن حضوری پراکنده دارد و عمليات جرف الصخر اخيراً در آنجا عليه داعش انجام شد). دولت مرکزی همچنين بغداد و نيز شهرهای شيعه نشين سامرا، الدجيل و بلد در شمال بغداد را در اختيار دارد و نيز سلطه ای نا امن و لرزان بر شهرهای عمدتاً سنی نشين مقداديه و بعقوبه در شمال شرقی بغداد.
اين تقسيم بندی نشان می دهد که عراق به لحاظ نظامی و امينتی هرچند هنوز يک کشور واحد است، ولی در عمل، حتی از نظر سياسی، به سه منطقه جدا از هم تقسيم شده است. ممکن است به لحاظ نظامی يعنی سيطره بر شهرهای اشغال شده و محاصره شده تغييراتی تاکتيکی در وضع موجود اين سه قدرت رقيب رخ دهد اما تا آينده نزديک بعيد به نظر می رسد تغييری راهبردی در اين تقسيم بندی و تقسيم عراق به سه منطقه جدا از هم رخ دهد. سه منطقه ای که زير نظر حيدر العبادی، مسعود بارزانی و ابوبکر البغدادی اداره می شوند.
