متعاقب پيشروی اوليه و بدون مقاومت داعش و ديگرگروهها از موصل تا حوالی بغداد، جنگ وارد مرحله ای تازه ای شده است. نوری مالکی با بسيج شبه نظاميان شيعی وسازماندهی مجدد يکانهای نظامی پس ازهم پاشيدگی چهارلشگردر موصل، تلاش دارد تا از پيشروی داعش به سوی بغداد جلوگيری کند ولی راه به جائی نبرده است.
جان کری، وزيرامور خارجه آمريکا، با سفر به بغداد و رايزنی با مالکی، با تاکيد به حمايت آمريکا از دولت بغداد درمقابل حملات پيکار جويان داعش، از نخست وزير عراق خواسته است که يک دولت فرا گيرتشکيل دهد.
جان کری پس از اين ديدار برای رايزنی با رئيس اقليم خودمختار کردستان به اربيل رفت و از مسعود بارزانی خواست با کمک به دولت بغداد از فروپاشی عراق جلوگيری کند.
در اين ميان آمريکا بر پايه توافق نامه امنيتی و تسليحاتی اش با بغداد، و در پاسخ به درخواست مالکی برای حمله هوائی به مواضع داعش، شماری از نظاميان خود را به عراق گسيل داشته است.
داعش صورتِ ظاهر گروههای پيکارجو
داعش قبل از تصرف شهر دو ميليون نفری موصل، بخش هائی ازاستان انبار عراق و استانهای رَقّه و دِيرالزورِسوريه را در کنترل خود داشت . اين گروه بين ماههای ژانويه و مه سال جاری، طی چند حمله تلفات و خسارات سنگينی را به نيروهای امنيتی و نظامی عراق وارد کرد. اما شواهد نشان ميدهد که تصرف سريع و بدون مقاومت موصل و تکريت در روز های نخستِ حمله که تحت لوای داعش و به نام اين گروه تمام شد، با همکاری نزديک گروهها و قبايل سنی، ناسيوناليست ها و نظاميان بعثی ارتش صدام حسين، و فرماندهان و افسران ارشد چهار لشگرنظامیِ مستقر در اين استان، به ثمر رسيده است . ابتکار عمل و پيشروی بعدی اين گروهها حکايت از آن دارد که اين نظاميان پيشين در برنامه ريزی و هدايت کلی گروههای مخالف دولت مالکی دست داشته اند.
در اين راستا، احمد دباشی، بنيانگذار و يکی از فرماندهان "ارتش اسلامی عراق" بتازگی در مصاحبه ای به روزنامه ديلی تلگراف بريتانيا گفته است که چند هزار نفر از پيکارجويان او در جنگی که از سوی داعش رهبری ميشود شرکت دارند، گو اينکه ارتش اسلامی عراق "ايدئولوژی تندگرايانه" داعش را قبول ندارد.
حسام الدين دوليمی، ژنرال بازنشسته ارتش صدام ،هم در مصاحبه ای با روزنامه "عرب ديلی نيوز" با تاکيد به اينکه سنی های عراق برای پيشبرد اهداف "گروه تروريستی داعش" قيام نکرده اند، گفته است که "انقلاب" سنی ها به منظور بيرون راندن مالکی صورت گرفته که سياست های فرقه ای را دنبال ميکند.
اين واگرائی و اختلاف نظر منحصر به فرد نيست و نگاهی به سياهه و گرايش های عقيدتی گروهها ئی که در کنار داعش فعاليت ميکنند نشان ميدهد که براندازی دولت مالکی و مخالفت با انحصار طلبی او مخرج مشترک اين گروهها است.
محورهای حمله داعش، تشديد بحران
در حال حاضر جنگ ميان نيروهای دولتی و داعش د رپنج محور ادامه دارد: محور بغداد – رمادی – رطبه ؛ محور بغداد – قائم ؛ محور بغداد - موصل؛ محور بغداد - کرکوک؛ و محور بغداد-بعقوبه- مقداديه - سليمانيه.
در امتداد محور اول، داعش شهر استراتژيک رطبه در غرب استان انبار را به تصرف خود در آورده است. اين شهر با جمعيت نزديک به ۵۵۰۰۰ نفر در مسير جاده ای قرار دارد که عراق را به اردن و سوريه وصل ميکند.
درمحور بغداد– قائم دراستان انبار، شهرقائم با جمعيت ۲۵۰۰۰۰ نفر و گذرگاه آن در مرزسوريه، به دست داعش افتاده است، شهری که يکی از مهمترين خطوط مواصلاتی اين گروه به استان دِير الزورتلقی ميشود. در امتداد همين محور، داعش کنترل شهر های رادِه و عانه را در دست دارد و نبرد بر سر شهر حديثه با ۱۰۰۰۰۰ جمعيت که اکثر آنها سنی اند، ادامه دارد.
با توجه به موقعيت داعش در اين ناحيه بيم آن می‌رود که پيکار جويان آن به سد حديثه ، روی فرات، حمله کنند. اين سد بخش چشمگيری از آب و برق عراق را تامين می‌کند و حجم ذخيره آب آن به حدی است که تخريب احتمالی آن، سيل و خرابی‌های گسترده به بار خواهد آورد.
داعش در محور بغداد - کرکوک، ناحيه سيف الدين را تحت کنترل خود درآورده ودر اين ناحيه طی يک درگيری بين داعش و ارتش نقشبندی (يک از گروههای همراه داعش) چند نفر از دو طرف کشته شدند.
در محور بغداد- بعقوبه - سليمانيه، داعش پنج دهکده را در شمال مقداديه زير کنترل خود درآورده است و کماکان در شمال مقداديه با نيرو های دولتی مبارزه ميکند.
اضافه بر اين، در محور بغداد – موصل، داعش پس ازيک نبرد چند روزه با نيروهای دولتی و امنيتی عراق برسرپالايشگاه بيجی، اين پالايشگاه را تصرف کرده است - پالايشگاهی که روزانه ۱۷۰هزار بشکه از کلِ ۶۰۰ هزار بشکه از محصولات نفتی مورد نياز عراق را تامين ميکند.
نيرو های دولتی در اغلب موارد مواضع تدافعی دارند و عملکرد آنها نشان ميدهد که نتوانسته اند از پيشروی داعش جلوگيری کنند. عراق در چند مورد با استفاده از نيروی هوائی اش، مواضع داعش را در اطراف موصل بمباران کرده است اما در مجموع اين نيروی تازه سازمان يافته کارآئی لازم را ندارد و انتظار نميرود که تا قبل از سال ۲۰۲۰ عراق بتواند حتی از حريم هوائی خود دفاع کند. اين نيرو در زمينه جمع آوری اطلاعات ، شناسائی و تجسس، ضعف های آشکاری دارد و مقامهای عراقی نيز به اين کمبود ها واقف اند. بهمين جهت مالکی از آمريکا در خواست حمايت هوائی عليه داعش را کرده است.
منطق موافقِ مخالف آمريکا
پيشتر باراک اوباما اعلام کرده بود که ۳۰۰ نظامی به عنوان مشاور و مربی به عراق خواهد فرستاد و ديگر اينکه آمريکا آماده است تا با حمله های هوائی محدود و دقيق از پيشروی گروه داعش به بغداد جلوگيری کند.
اما اکنون آمريکا حمايت هوائی خود را در حاليکه نيرو های دولتی قادر به توقف پيشروی داعش نيستند، به تشکيل يک دولت فراگير در بغداد گره زده است. جان کری در توجيه چنين تصميمی از سوی واشينگتون ، سه شنبه ۳ تير، گفت که حملات هوائی در اين برهه زمانی"يک اقدام کاملاً غير مسئولانه " خواهد بود.
آمريکا تاکنون دو تيم ۴۰ نفره را برای "مشاوره و ارزيابی نيرو های امنيتی عراق" به اين کشور اعزام کرده و قرار است ۹۰ نفر ديگر نيز به اين تيم ها بپيوندند. اينکه اين نظاميان در چنين شرايط بحرانی تا چه حد ميتوانند به مالکی و نيرو های نظامی و امنيتی عراق کمک کنند جای سئوال دارد، به ويژه اينکه، به گفته اوباما، اين افراد برای جنگيدن به عراق نميروند.
به رغم اين، درصورت تصميم قطعی آمريکا برای اجرای حملات هوائی عليه داعش وحمايت از نيرو های دولتی عراق، حضور شماری از نظاميان آمريکائی در ميدان نبرد اجتناب ناپذير خواهد بود. برای اين نوع حمله ها که با حملات آمريکا در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۱ متفاوت خواهد بود، هدفهای مورد نظر، خودرو هائی خواهند بود که نفرات داعش را از مکانی به مکان ديگر انتقال ميدهند و يا محل تجمع آن دسته از پيکار جويانی که پياده هستند. اين کار مستلزم جمع آوری اطلاعات و سپس حضور ناظران مقدم هوائی درخط اول جنگ و درگيری است که حمله های هوائی به هدفهای مورد نظررا هدايت کنند - مشابه عملياتی که آمريکا در افغانستان در حمايت از اتحاد شمال عليه مواضع طالبان انجام داد.
حمله های هوائی آمريکا عليه داعش با توجه به نيروی هوائی ضعيف عراق ميتواند به نيرو های نظامی و شبه نظامی و امنيتی اين کشور کمک کند تا از پيشروی داعش بکاهند و بغداد را حفظ کنند. دخالت آمريکا ميتواند باعث تقويت روحيه و خود باوری يکانهای نظامی عراق شود که با سقوط موصل و از هم پاشيدگی چهار لشگر در شمال اين کشور بسيار ضعيف شده است.
البته استفاده مرتب آمريکا از نيروی هوائی اش ميتواند بازده نزولی داشته باشد. نفرات داعش ميتوانند تحرکات خود را پنهان کنند و فرماندهان داعش که برخی از آنها ، به گفته شماری از اسرای داعشی، افسران کارآزموده نظامی و امنيتی زمان صدام حسين اند، ميتوانند با اقدامات لازم بسياری از پيکار جويان را از حملات هوائی مصون نگهدارند.
در حال حاضر رفتار آمريکا به گونه ای است که نميخواهد ناجی دولت مالکی و طرفدار شيعيان عراق تلقی شود ولی از طرف ديگر مايل نيست که داعش و سنی های افراط گرا پيروز شوند . واشينگتون ميخواهد با جمهوری اسلامی در مورد عراق همکاری کند ولی نه آنقدر که عربستان و ديگر کشور های سنی را از خود برنجاند . به تازگی هم جان کری به طور ضمنی به سوريه و ترکيه و ديگر کشور های منطقه هشدار داده است که از دخالت در امور عراق خود داری کنند. دِل دِل کردن و ايستار فعلی آمريکا، منطق موافِقِ مخالف ظل السلطان را به ذهن تداعی ميکند.
ميگويند علما در اصفهان برسر شروع ماه رمضان و رويت هلال ماه اختلاف داشتند. به شاهزاده ظل السلطان حاکم شهرمراجعه ميکنند و ميپرسند توپ سحر را در کنيم يا نه؟ ظل السلطان ميگويد: در کنيد ولی همچين درّ درّ هم نکنيد !
گزينه های بغداد
فشار بر نوری مالکی برای تشکيل يک دولت فراگير با هدف سهيم کردن اقليت های قومی و مذهبی يعنی جامعه شيعيان، سنی ها و کرد ها افزايش يافته است. اين در حالی است که برخی از کارشناسان، با نگرش به تشديد بحران داعش و شکاف عميق ايجاد شده بين اين سه جامعه درهشت سال گذشته ( دو دوره نخست وزيری مالکی)، تشکيل چنين دولتی را به رياست مالکی نا ممکن ميدانند. با اين وجود، پيش بينی آمريکا و برخی از کشور ها از تشکيل يک دولت فراگير اين است که رهبران عرب های سنی عراق از جمله رهبران طوايف با چنين دولتی عليه داعش همکاری خواهند کرد وحتی ممکن است دولت اقليم خودمختارکردستان نيزاستقلال خود را ازعراق به وقت ديگری موکول کند.
در حال حاضر مالکی رای لازم در پارلمان عراق را برای تشکيل يک دولت جديد ندارد و دولت فعلی او از حمايت علمای شيعی به رهبری آيت الله سيستانی برخوردار نيست. با وجود اين تنگنا ها مالکی تشکيل يک "دولت نجات ملی " را نه تنها چاره ساز نميداند که دعوت کنندگان به تشکيل چنين دولتی را به کودتا عليه قانون اساسی و همپيمانی با داعش و حزب بعث متهم کرده است.
آمريکا و ديگر منتقدان، مالکی را متهم ميکنند که او با انحصار طلبی، کنار گذاشتن سياستمداران سنی از مشاغل کليدی و سياسی کردن انتصاب های نظامی، راه را برای افزايش نارضايتی و گسترش نفوذ گروههای افراطی مانند داعش و همچنين تضعيف ارتش هموار کرده است. اما مالکی با رد اين اتهام ها، درخواست تشکيل دولتی با شرکت نمايندگان اقليت را، نشات گرفته از "هدفهای خطرناکی" ميداند که به باور او روند حرکت عراق را به سوی دمکراسی نابود خواهد کرد.
عدم انعطاف مالکی و مشروط کردن کمک های کار ساز نظامی آمريکا برای جلوگيری از پيشروی داعش، ميتواند اورا بيش از پيش به جمهوری اسلامی نزديک کند و حتی کمکهای بدون پيش شرط آن را بپذيرد و عراق را به سوريه ای ديگر تبديل کند. در چنين شرايطی عراق سه پاره خواهد شد. کردستان با دست يابی به کرکوک، يعنی شهرمورد منازعه با بغداد، و داشتن منابع نفت و گاز لازم با برقراری روابط مستحکم با ترکيه و کشور های غربی مستقل خواهد شد.
بغداد و استانهای شيعه نشين جنوب عراق بيش از پيش به جمهوری اسلامی پناه خواهند برد و استانهای سنی نشين نيز در اثر اختلافات و درگيری های بين گروهی و پيکار آنها با بغداد و همچنين ارتباط آنها با ديگر گروهها در کشور هايی عربی و حتی فراتر، دامنه بی ثباتی را در خاور ميانه افزايش خواهند داد و پی آمد های آن دامن همه کشور ها، از جمله آمريکا، را خواهد گرفت.
