فرارسیدن نوروز و بازار پررونق فروش ماهی‌های قرمز یک بار دیگر بحث درباره خریدن یا نخریدن این گونه زیبا را داغ کرد. هستند کارشناسان و کنش‌گران محیط زیست که معتقدند فارغ از ارتباط حضور ماهی قرمز در سفره هفت سین، رها کردن آن در رودخانه‌ها و تالاب‌های ایران برای زیست بوم کشور خطرناک است.
هر نوروز میلیون‌ها قطعه ماهی قرمز در ایران می‌میرند. به گفته غلامرضا رفیعی استاد شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران عمر ماهی قرمز بعد از رها سازی در رودهای ایران آنقدر کوتاه است که برخلاف گفته برخی خطری برای محیط زیست ایجاد نمی‌کند.
غلامرضا رفیعی: «من هفت هشت سال کردم در رودخانه خجیر، عملا نمونه‌هایی به جز نمونه بومی نداشتیم. نمونه برداری‌هایی که انجام می‌دادیم عملا نداشتیم. یکی دو مورد قزل‌آلای رنگین کمان بود که وارد رودخانه شده بود و با توجه به وجود دو کارگاه که آن هم به صورت تصادفی در نمونه برداری ما می‌آمد. از نظر زیست محیطی مشکلی ایجاد نمی‌کرد.»
در سالهای اخیر علاقه بعضی از مردم برای خرید و قراردادن سمندر لرستانی در سفره هفت سین این گونه زیبا و بومی ایران را هم در کنار بعضی گونه‌های دیگر با خطر انقراض روبه‌رو کرده.
افشین علیزاده استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران قاچاق سمندر لرستانی به کشورهای حاشیه خلیج فارس را هم یکی دیگر از بداقبالی‌های این گونه ایرانی می‌داند.
افشین علیزاده: «سمندرها کلا موجوداتی هستند که به خاطر تحرک کمشان خیلی وابسته به یک زیستگاه‌های محدودی هستند. یعنی در مناطق مختلف گونه‌های مختلف سمندر هستند که فقط در همان منطقه یافت می‌شوند. از جمله این سمندرها سمندر آتشین است و سمندر لرستانی است و سمندرهای دیگری است که وجود دارند. ایران از نظر سمندرها تنوع بالایی دارد ولی سمندرهای لرستانی به خاطر کنتراست رنگ و جثه‌ای که دارد خیلی مورد توجه قرار گرفته. خیلی از این سمندرها را برای پای سفره هفت سین هم می‌گیرند.
ولی با توجه به اینکه الان در خارج از ایران بازار پیدا کرده و مخصوصا کشورهای حاشیه خلیج فارس که تنوع سمندرشان خیلی کم است. سمندر با این جثه و با این رنگ ندارند. شاید به خاطر آن باشد که تقاضا برای سمندرها در آن مناطق بیشتر شده. مثلا الان برای پرنده‌های شکاری خیلی تقاضا دارد. از طرف ایران قاچاق می‌شود. سمندر هم جزء آن موارد به صورت قاچاق هست. حتی در داخل ایران خرید و فروش بالایی دارد.»
قاچاق سمندر لرستانی و اسارت آن در هفت سین نوروزی بعضی‌ها، روز به روز از جمعیت این گونه در زیست بوم باستانی آن کم کرد.
افشین علیزاده: «فکر نمی‌کنم برآورد جمعیتی شده باشد. ولی هر سال که می‌گذرد دیدنش یا پیدا کردنش خیلی سخت‌تر می‌شود.»
تلاش برای حفظ گونه‌های در معرض نابودی در ایران به تازگی با افزایش شانزده برابری جریمه شکار پلنگ ایرانی شدت گرفته. اما راه‌حل ازدیاد نسل سمندر لرستانی چه می‌تواند باشد؟
افشین علیزاده: «الان خیلی‌جاها دارند این کار را می‌کنند. در همین دانشکده ما با همکارمان برای اینکه مارها از طبیعت گرفته می‌شدند برای سم‌گیری و بعد هم آنها را می‌کشتند. الان یکی از همکاران طرحی درست کرده که مار را در اسارت تکثیر کند و همانجا زهرش گرفته شود و همانجا نگهداری شود. نیازی به گرفتن از طبیعت نباشد. طرح بوده که جواب داده و پیشنهاد شده به سازمان محیط زیست و انستیتو رازی که این کار را بتوانند انجام دهند. همانطور که ماهی حوض و یا ماهی قرمز و حیوانات دیگر که تقاضا زیاد است، می‌توانند تکثیر در اسارت را انجام دهند، این هم شدنی است و می‌شود انجام داد.
قلق دوزیستان یک مقداری سخت است چون مثل مارها خونسرد هستند و دوره سرد شدن و گرم شدنشان و طول روز و شب شدیدا تاثیر می‌گذارد در زادآوری و تخم‌گذاری و آمادگی جسمی شان. نه اختصاصا لرستانی، با سمندرهای دیگر شروع کنیم که اما و اگر تویش نباشد. چون برای هرکاری مجوز لازم باید گرفته شود. منتها یک مقدارحساسیت روی آن بیشتر است و شاید سخت بشود مجوز گرفت. دیدن سمندر یا هر حیوانی در طبیعت لذت بخش تر است تا اینکه به حالت اسارت در خانه نگهداری شود.»
خاک ایران زمانی میزبان گونه‌هایی بوده که امروز به جز چند عکس از آنها یادگاری باقی نمانده. شیر ایرانی و ببر مازندران دو نمونه از این گونه‌ها هستند. تغییر رفتار مردم و نخریدن سمندر لرستانی، جلوگیری از قاچاق این گونه و پرورش آن از سوی کارشناسان محیط زیست می‌تواند این نوروز را به سرآغاز نجات این سمندر زیبا از خطر انقراض تبدیل کند.
