به تازگی، حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، در واکنش به تمدید ده ساله قانون تحریم‌های آمریکا علیه ایران (آیسا)، طی حکمی از علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی، خواست که با همکاری مراکز علمی و پژوهشی کشور، نسبت به طراحی و تولید پیشران (موتور) هسته‌ای جهت بهره گیری درحوزه ترابری دریایی، اقدام کند.
حسن روحانی رییس سازمان انرژی اتمی را موظف کرد که طرح و برنامه زمان‌بندی شده برای اجرای بندهای این حکم را ظرف حد اکثر سه ماه به او ارائه کند.
چهار سال پیش، در خرداد ماه ۱۳۹۱، در بحبوحه مسایل هسته‌ای ایران در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد که تنش میان جمهوری اسلامی و کشورهای غربی به اوج خود رسیده بود، دریادار عباس زمینی، معاون فنی نیروی دریایی ارتش، گفت: «ایران در مراحل اولیه ساخت زیردریایی اتمی قراردارد.»
در همان زمان، دریادار غلامرضا خادم بیغم، جانشین فرمانده نیروی دریایی ارتش، در گفت و گو با شبکه العالم درباره استفاده از سوخت هسته‌ای برای ناوها و زیردریایی‌های ایران گفت: «این فناوری در کشور وجود دارد و اگر قرار باشد ناو‌های بزرگتری بسازیم که عمر طولانی تری در دریا داشته باشند، باید سوخت‌های بهتر و مطمئن تری داشته باشند ... و این توانایی در کشور وجود دارد که بتوان این سیستم رانشی را برای کشتی‌ها درست کرد.»
حکم حسن روحانی و اظهارات افسران یاد شده پرسش هایی چند را به ذهن متبادر میکند از جمله اینکه پیشرانه هسته‌ای در کشتی‌ها چیست؟ استفاده از نیروی پیشرانه هسته‌ای درکشتی‌های تجاری مقرون به صرفه است؟ کاربرد این نوع سیستم رانشی در ناوها و نیروهای دریایی چگونه است؟ آیا ایران قادر به ساختن زیردریایی هسته‌ای است؟ آیا ایران میتواند پیشرانه هسته‌ای ویژه کشتی‌ها را بسازد؟
رانش هسته‌ای
رانش هسته‌ای درکشتی ها، زیردریاییها و ناو‌های هواپیمابر متکی به یک یا دو راکتور اتمی است که در مقایسه با راکتور های نصب شده درخشکی به مراتب کوچکتر است . در رانش هسته ای، حرارت حاصله از انرژی تولید شده توسط راکتور برای تولید بخار به کار گرفته میشود و این بخار به نوبه خود توربین‌های بخاری و یا توربو ژنراتورها را بکار میاندازد. نیروی حاصله از این عمل به جعبه دنده انتقال پیدا میکند و در نهایت انتقال نیروی مکانیکی تولید شده به پروانه یا پروانه‌های کشتی یا زیردریایی حرکت آنها را موجب میشود.
رییس جمهوری ایران در حالی برای ساخت کشتی‌های دارای رانش هسته‌ای سخن حکم صادر کرده است که در سالهای اخیر تحریم‌های بین المللی و وضعیت اقتصادی اسفناک جمهوری اسلامی بسیاری از صنایع کشور از جمله صنعت کشتی سازی ایران را به ورطه تعطیلی سوق داده است. به تازگی جمهوری اسلامی موافقت نامه‌ای به ارزش ۲.۴ میلیارد دلار با شرکت کشتی سازی کره جنوبی برای ساخت ده فروند تانکر و دستکم شش کشتی کوچک امضا کرده است.
نیروی‌های دریایی روسیه، آمریکا و بریتانیا بیشتر از توربین‌های بخاری برای سیستم رانشی استفاده میکنند در حالیکه نیروهای چین و فرانسه با استفاده از توربین‌های بخار برق تولید میکنند وبرق حاصله به نیروی مکانیکی برای حرکت شناورها یا زیردریاییها بکار گرفته میشود ( سیستم توربوالکتریک).
کشتی‌های تجاری
در چند دهه گذشته، نصب راکتورهای اتمی بر روی کشتی‌های تجاری بیشتر جنبه آزمایشی داشت و یا برای کسب تجربه بود. در این پیوند، آمریکا برای اولین بار کشتی «سوانا» را در سال ۱۹۶۲ ساخت اما در نهایت استفاده از آن را به عنوان یک کشتی تجاری، به علت مقرون به صرفه نبودن، کنار گذاشت.
آلمان هم یک کشتی باری هسته‌ای در ۱۹۶۰ ساخت ولی با توجه به هزینه فزاینده تعمیرات و نگهداری آن، به ناچار در سال ۱۹۷۹ سیستم رانشی آن را تعویض کرد و به جای آن از موتورهای دیزلی بهره گرفت.
ژاپن نیز یک کشتی به نام «ماتسو» ساخت ولی به علت اشکالات فنی متعد دی که بعدآً ظاهر شد، پروژه استفاده از کشتی‌های تجاری هسته‌ای را کنار گذاشت.
روسیه تنها کشوری است که یک کشتی تجاری یخ شکن دارد که از سال ۱۹۸۸ تاکنون از آن در آبهای قطب شمال استفاده کرده است. این کشور، اضافه بر این کشتی، در پنج دهه گذشته نه فروند کشتی هسته‌ای یخ شکن ساخته است که شش فروند آن کماکان عملیاتی است.
ناوها و زیر دریایی‌ها
در حیطه نیروی دریایی، ازراکتور‌های هسته‌ای اکثراً برای رانش زیر دریایی‌های استراتژیک موسوم به زیر دریایی‌های هسته‌ای و ناو‌های هواپیمابر استفاده میشود. این زیر دریایی‌ها که عموماً به موشکهای تهاجمی بالیستیک و کروز با کلاهک‌های هسته‌ای مجهزاند از مهمترین ابزار های بازدارندگی هسته ای محسوب میشوند.
این زیردریاییها با بهره گیری از سیستم رانشی یاد شده میتوانند هفته‌ها بدون اینکه نیازی به هواگیری داشته باشند در زیر آب باقی بمانند و به گشت زنی ادامه دهند. پنهان ماندن آنها دشمن را از ردگیری و تعیین موقعیت آنها و همچنین حمله پیش دستانه محروم میکند و دیگر اینکه اصل "نابودی متقابل" را در یک جنگ هسته‌ای تضمین میکند.
تجربه کشورهای آمریکا، آلمان و ژاپن نشان داده است که استفاده از رانش هسته‌ای در کشتی‌های تجاری از نظر اقتصادی و هزینه‌های آن در پیوند با تعمیر و نگهداری آنها مقرون به صرفه نیست. بیمه اینگونه کشتی ها با توجه به ریسک بروز حادثه هسته‌ای به ویژه در بنادر خارجی بسیار سنگین خواهد بود.
زیردریاییها مذکور برای سال‌ها و گاهی تا پایان عمر خود نیازی به سوخت‌گیری مجدد ندارند. با این همه، با توجه به هزینه بسیار بالای ساختن این زیردریاییها و تکنولوژی هسته‌ای، فقط شش کشور آمریکا، روسیه، بریتانیا، فرانسه، چین و هند که نیروهای دریایی راهبردی دارند از این زیردریاییها استفاده میکنند.
رانش هسته‌ای دراغلب ناو‌های هواپیمابر که در واقع پایگاههای هوایی شناور محسوب میشوند، کاربُرد دارد. کشورهای یاد شده بالا از این ناوها بهره میگیرند و آمریکا ۱۰ فروند از این ناوها را در اختیار دارد.
حکم قابل اجرا ؟
رییس جمهوری ایران در حالی برای ساخت کشتی‌های دارای رانش هسته‌ای سخن حکم صادر کرده است که در سالهای اخیر تحریم‌های بین المللی و وضعیت اقتصادی اسفناک جمهوری اسلامی بسیاری از صنایع کشور از جمله صنعت کشتی سازی ایران را به ورطه تعطیلی سوق داده است. به تازگی جمهوری اسلامی موافقت نامه‌ای به ارزش ۲.۴ میلیارد دلار با شرکت کشتی سازی کره جنوبی برای ساخت ده فروند تانکر و دستکم شش کشتی کوچک امضا کرده است.
در ارتباط با ساختن زیر دریایی‌های هسته‌ای که برخی از فرماندهان نیروی دریایی ادعا کرده اند، جمهوری اسلامی جدا از ساختن زیر دریایی‌های میدجت،کما کان در چم و خم ساختن یک زیر دریائی ۶۰۰ تنی کلاس فاتح است.
تجربه کشورهای آمریکا، آلمان و ژاپن نشان داده است که استفاده از رانش هسته‌ای در کشتی‌های تجاری از نظر اقتصادی و هزینه‌های آن در پیوند با تعمیر و نگهداری آنها مقرون به صرفه نیست. بیمه اینگونه کشتی ها با توجه به ریسک بروز حادثه هسته‌ای به ویژه در بنادر خارجی بسیار سنگین خواهد بود.
راکتورهای ویژه کشتی‌ها با راکتورهای تولید برق در خشکی تفاوت زیادی دارند. با توجه به محدودیت فضا در این شناور ها، راکتورهای این یکانها از نظر فیزیکی و جثه در مقایسه با راکتورهای نصب شده در خشکی کوچک ترند و برق تولیدی آنها از چند صد مگا وات تجاوز نمیکند. سیستم‌های مکانیکی این راکتورها باید بسیار دقیق و بی‌عیب باشد تا بتوانند در مقابل غلتش، بالا و پایین رفتن کشتی، لرزش و کوبش، استرس، و به طور کلی دریای طوفانی مقاومت کنند.
در ضمن غلظت سوخت راکتورهای دریایی در مقایسه با راکتورهای نصب شده در خشکی بالاتر است. برخی از کشور‌ها از سوخت با غلظت پایین برای راکتورهای دریایی خود استفاده میکنند و از این رو دفعات تجدید سوخت گیری کشتی‌های دارای اینگونه راکتورها بیشتر است. شماری از کشور‌ها هم از اورانیوم با علظت بالا از ۲۰ تا ۹۶ در صد بهره میگیرند، به ویژه در زیر دریایی های استراتژیک که موجب میشود تا این یکانهای زیر سطحی بتوانند مدتهای مدید و به دفعات زیر آب باقی بمانند.
درحالیکه ساختن راکتور هسته‌ای دریایی، همانگونه که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گقته است، نقض برجام نیست اما در گام اول هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که دانشمندان هسته‌ای ایران با طراحی و یا ساخت این نوع راکتور آشنایی داشته باشند و یا بتوانند چنین راکتوری را در سال های نزدیک بسازنند.
حکم حسن روحانی برای ساختن این راکتور حتی اگر توان آن در کشور وجود داشته باشد، نه از نظر اقتصادی و کاربُردی در کشتی‌های تجاری قابل توجیه است و نه واکنش سنجیده‌ای در مقابل تمدید قانن تحریم‌های آمریکا علیه ایران محسوب میشود.
