اظهارات سرگئی ريابکوف معاون وزير خارجه روسيه مبنی بر اينکه کشور متبوع او ممکن است رويه خود را نسبت به مذاکرات اتمی با ايران، طی واکنشی تلافی جويانه به اقدام های آمريکا و اتحاديه اروپا پيرامون بحران اوکراين و تلاش برای الحاق شبه جزيره کريمه تغيير دهد، فرا تر از يک تهديد توخالی است و ميتواند به عنوان نشانه تغيير سياست مسکو در رابطه با مذاکرات اتمی آينده مورد بررسی قرار گيرد.
پيش از طرح رسانه ای تهديد تلويحی مسکو از زبان ريابکوف، داير بر امکان تغيير رويه کرملين در قبال مذاکرات اتمی با ايران، تحولات مقدماتی ديگری در همين رابطه، گمانه تاثير گذاری محتمل بحران اوکراين بر آينده مذاکرات با تهران را تقويت کرد.
در غروب پنجشنبه ۲۲ ماه اسفند اعلام شد که طی يک گفتگوی تلفنی مابين پوتين و روحانی «در اجرای توافقات به عمل آمده ميان روسای جمهوری دو کشور در اجلاس بيشکک، تصميم گرفته شد با تحرک بخشيدن به گامهای پيشبينی شده قبلی، زمينه عبور سريعتر از آنها و ورود به مراحل تازه همکاری های دو کشور فراهم گردد».
طی مکالمه تلفنی اخير پوتين با روحانی که ضمن آن به مذاکرات اتمی با گروه ۱+۵ نيز پرداخته شده بود، رييس جمهور روسيه از رييس دولت ايران برای شرکت در نشست سران کشورهای حاشيه دریای خزر که قرار است در سپتامبر سال جاری در استاراخان برگزار شود دعوت بعمل آورد.
با در نظر گرفتن پروتکلهای ديپلماتيک، طرح دعوت از رييس دولت ايران برای سفر به روسيه ( استاراخان) ، جايی برای ترديد در اين برداشت که انجام تماس تلفنی مابين پوتين و روحانی با ابتکار مسکو صورت گرفته، باقی نمی گذارد.
توافق های بيشکک
در حاشيه جلسه سالانه سران پيمان شانگهای که روز ۲۱ شهريور ماه گذشته بيشکک-مرکز قزاقستان ميزبان آن بود، توافق نامه ای مابين پوتين و روحانی به امضاء رسيد که بدون ذکر جزئيات بر توسعه همکاری های نظامی، فنی و اقتصادی دو کشور تاکيد داشت.
پاره ای گزارشهای غير رسمی حاکی بود که روسيه علاوه بر اعلام آمادگی برای تحويل سامانه دفاعی مشابه با اس ۳۰۰ به ايران، که قرار داد آنرا پيشتر يک جانبه لغو کرده بود، و همچنين پيشنهاد ساخت يک يا دو راکتور اتمی ۱۰۰۰ مگاواتی تازه در بوشهر، روزانه تا ۵۰۰ هزار بشکه نفت از ايران دريافت و در مقابل، خدمات و کالاهای مصرفی به ايران تحويل دهد.
شرط ارسال سامانه دفاع موشکی تازه، ظاهرا پس گرفتن دعوای حقوقی ايران از روسيه بر سر لغو قرار داد فروش سامانه اس ۳۰۰ تعيين شده بود که جمهوری اسلامی به دلايل متعدد آنرا نپذيرفت اما در مورد مبادله نفت با کالا، عليرغم محدوديتهای بندری برای نقل و انتقال، دولت تهران به اصل پيشنهاد علاقه نشان داد.
ديدار هفته گذشته زنگنه وزير نفت ايران به مسکو و مذاکرات او با آلکساندر نوواک وزير انرژی روسيه نيز در راستای همين تحملات صورت گرفت.
تاثير گذاری بحران اوکراين
پس از قطعيت يافتن قصد تصاحب شبه جزيره کريمه و پيشبينی شدت يافتن تنش در مناسبات با آمريکا-اروپا، رهبران روسيه پس از شش ماه به فراموشی سپردن توافق بيشکک دريافتند که تهديد به اجرايی کردن کليات توافق ياد شده و بزرگ ساختن برخی از مفاد آن ميتواند به سهم خود تا حدودی آمريکا را به تجديد نظر در اتخاذ تصميات تنبيهی احتمالی عليه آن کشور وادار سازد.
کرملين قصد داشت بلافاصله بعد از انتشار نتايج رفراندوم روز يکشنبه در شبه جزيره کريمه نسبت به ضميمه ساختن آن به خاک روسيه اقدام کند و در عين حال واکنش تند غرب به اين تحول تاريخی را نيز پيشبينی ميکرد.
با توجه به رای ممتنع چين به قطعنامه مطرح شده در شورای امنيت در رابطه با بحران اوکراين و محکوم ساختن الحاق کريمه به روسيه توسط ديگر اعضاء، مسکو که خود را بی بهره از حمايت خارجی ميديد، يار گيری با جمهوری اسلامی بمنظور وارد ساختن فشار های سياسی به آمريکا و اروپا را در دستور کار قرار داد.
تا پيش از بحرانی شدن وضعيت اوکراين در نيمه ماه فوريه سال جاری، نهايی ساختن مذاکرات اتمی با ايران، مقدم بر بحران سوريه و همچنين ادامه مذاکرات بی رونق صلح مابين اسراييل و فلسطينيان، شاه بين سياست خارجی آمريکا در منطقه محسوب ميشد.
روسيه با درک اهميت مذاکرات اتمی ايران برای آمريکا، همزمان با تدارک اقدامات مربوط به الحاق کريمه، استفاده از کارت ايران را به عنوان ابزاری در جهت کاهش کاهش فشارهای آمريکا مورد توجه قرار داد و احتمالا گفتگوی تلفنی پنجشبنه پوتين و روحانی، و اظهارات علنی روز چهارشنبه ريابکوف نيز در همين رابطه برنامه ريزی شده بود.
نگارنده طی نوشته ای که زير عنوان «مذاکرات اتمی در سايه بحران اوکراين» در تاريخ ۵ ماه مارس در همين ستون انتشار يافت، ضمن تشريح نقش روسيه در مذاکرات اتمی ايران، نحوه تاثير گذاری قابل پيشبينی بحران اوکراين بر روند مذاکرات را مورد تاکيد قرار داد.
اهرمهای در اختيار روسيه
يکی از کارآمدترين تهديد ها عليه آمريکا و در راستای تهديد به شکست کشيدن مذاکرات اتمی، اعلام آمادگی مسکو برای تحويل سامانه دفاع موشکی سام ۴۰۰ به ايران است.
اين سامانه پيشرفته تر از اس ۳۰۰ است و بنا بر گزارشهای انتشار يافته قبلی در ويکيليکس، تحويل احتمالی آن به ايران ميتواند عامل بزرگی در بی ثبات ساختن منطقه تلقی شود.
توليد سامانه اس ۳۰۰ اينک در روسيه متوقف شده و تنها نوع پيشرفته تر آن در دست توليد قرار دارد. عدم تحويل سامانه موشکی اس ۳۰۰ به ايران نتيجه توافقی بود که مابين روسيه و آمريکا در زمان رييس جمهوری مدودف صورت گرفت.
روسيه در اوج بحران سوريه و در ماهها پايانی سال گذشته مسيحی نيز طی يک حرکت سياسی خبر ساز اعلام داشت که قصد دارد شبکه دفاع موشکس اس ۳۰۰ را در اختيار رژيم بشار اسد قرار دهد. اندکی بعد از آن آمريکا اعلام داشت که از انجام حمله نظامی عليه اسد منصرف شده و با روسيه در جهت خارج ساختن سلاحهای شيمايی سوريه از آن کشورهمکاری ميکند.
تحويل احتمالی سامانه دفاع موشکی سام ۴۰۰ به ايران که ميتواند رضايت و حمايت نظاميان جمهوری اسلامی و سپاه را جلب کند، ميتواند تهديد به حمله نظامی را که يکی از اهرمهای فشار آمريکا و اسرائيل برای وادار ساختن ايران به سازش اتمی است تا حدو زيادی خنثی نمايد.
اهرم ديگر در اختيار روسيه کمک به ايران برای مقابله با تحريمهای يک جانبه اروپا و آمريکا است. روسيه بخصوص در صورتی که خود مورد تحريم های جدی قرار گيرد، مايل است از راه مبادله نفت با کالا، انجام خدمات بانکی و توسعه حمل و نقل کالا از آبراه خزر ايران را در دور زدن تحريمها ياری داده و در نتيجه تهران را به اتخاذ مواضع سخت تر طی مذاکرات آينده با گروه ۱+۵ تشويق نمايد.
اگر چه جهت گيری فرصت طلبانه تازه روسيه در رابطه با ايران ميتواند مورداستقبال پاره ای از رهبران جمهوری اسلامی قرار گيرد، دست کم به دليل سابقه روسيه در استفاده ابزاری از کارت ايران و وجه المصالحه قرار دادن تهران در معاملات بزرگتر با آمريکا، چرخش سياسی تازه مسکو به سمت تهران را نبايد تنها در شکل ظاهری آن و بدون در نظر گرفتن تحولات ديگر منطقه مورد قضاوت و پذيرش قرار داد؛ روسيه قادر است ضمن متوقف ساختن مذاکرات اتمی، جمهوری اسلامی را همچنان از دست يافتن به امتيازهای وعده داده شده محروم نمايد.
