فرقی نمی کند که این روزها کجای دنیا زندگی کنید، دیر یا زود با پدیده‌ای مواجه می شوید که در ارتباط با شرکت‌های دانش بنیان، شرکت‌های نوپا یا استارت آپ است.
شرکت‌هایی که بخش مهمی از آن بر فناوری‌های نوین تکیه می کند از جمله وب، موبایل، اینترنت... در ایران هم چند سالیست این نوع از کسب و کار، مورد توجه قرار گرفته و نمونه هایی از آن مانند دی جی کالا یا آواتک، شهرت زیادی پیدا کرده اند و دولت حسن روحانی هم سعی در حمایت از این حوزه کرده است.
سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری ایران است که در یک نمایشگاه حوزه فناوری در زمستان گذشته از وجود دو هزار شرکت دانش بنیاد خبر داده بود که حدود هفت هزار و هفتصد میلیارد تومان فروش دارند. او همچنین افزوده بود که برای سال ۹۵ بودجه‌ای دویست میلیون دلاری برای صندوق نو آوری تصویب شده است.
آقای ستاری در گفتگویی در بهمن ماه سال گذشته با سازمان خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات (سیتنا) دلیل این حمایت دولت را اینگونه توضیح داده بود که «باید به دوره حاکمیت نفت و تفکر نفتی پایان داد و اقتصاد دانش بنیان را با همه ملزومات آن در درستور کار قرار داد».
شرکت‌های دانش بنیان در ایران از سوی معاونت علمی و فناوری رییس جمهور حمایت می شوند. فعالان این عرصه می توانند از معافیت‌های گمرکی و مالیاتی بهره ببرند و از تسهیلات ساخت داخل و دریافت جواز تاسیس و پروانه بهره برداری استفاده کنند.
حسن روحانی رییس جمهوری ایران هم به همین موضوع اشاره کرده و گفته این شرکت‌ها درآمدهای بالا ایجاد می‌کنند. درایران حمایت دولتی از این حوزه ، مورد موافقت همه فعالان این عرصه نیست و برخی آن را دردسر ساز می دانند. برخی از تحلیلگران مانند امین ثابتی در بریتانیا هم بر این باورند بزرگی دولت در ایران، راه دیگری را پیش روی فعالان حوزه شرکت‌های دانش بنیان نمی گذارد.
آقای ثابتی می گوید: «چه دولت ایران معافیت مالیاتی یا وام در نظر بگیرد یا خیر، در نهایت همه این شرکت‌ها با دولت سر و کله خواهند زد و دلیل آن هم گستردگی دولت است. همچنین شما برای هر کاری نیاز به مجوز دارید. ایران سعی می کند راه چین را دنبال کند،که همین کار را کرد و بیشتر از سرویس‌های داخلی خود حمایت کرد و سعی کرد سرویس‌های غربی مثل گوگل ، فیس بوک و توییتر که همه در چین فیلتر هستند را با سرویس‌های داخلی به عقب ببرد. و از این راه کنترل اطلاعات را هم زیر قدرت خود داشته باشد. اما نباید فراموش کرد که چین جمعیتی ۱ میلیاردی دارد، در حالی که جمعیت ایران حدود هشتاد میلیون نفر است».
در کنار این چالش آقای ثابتی، به مسایلی چون حق کپی رایت یا حق مولف، ساختار نه چندان قوی اینترنت و در عین حال فیلترینگ اینترنت اشاره می کند و البته یکی از مهمترین چالش‌های شرکت‌های دانش بنیان را دیربازده بودن این شرکت‌ها ارزیابی می کند.
فرض کنید پس از هشت سال دولت آقای روحانی، اصلاح طلبان یا میانه روها نتوانند قدرت را نگه دارند ما شاهد یک جا به جایی شدید در زمینه رویکرد به غرب، صحبت کردن با غرب، و نزدیکی به غرب خواهیم بود. خیلی نخبگان بودند که برگشتند، جذب شدند و کار می کنند اما خیلی‌ها هم بودند که برگشتند و سر از زندان در آوردند.امین ثابتی،کارشناس اینترنتی
وی می افزاید: «به طور کلی استارت آپ در کل دنیا، در سالهای اول، عادیست که ضرر بدهد. منتهی فرق ایران با کشورهایی مثل آمریکا یا حتی چین این است که یک سری افراد سرمایه گذار هستند که برایشان قابل قبول است که ضرر بدهند. اما سوال این است که آیا در ایران چنین کسانی هستند که حاضر باشند پنج یا ده سال سرمایه گذاری کنند اما سودی از این سرمایه نصیبشان نشود؟»
از زمان آغاز دور پایانی و دو ساله مذاکرات هسته‌ای و سپس در یکسالی که از دستیابی به توافق هسته‌ای می گذرد، بسیاری از فعالان این حوزه به ایران سفر کردند، مقالاتی را در این زمینه نوشته، و یک کنفرانس‌ها و نشست هایی را در شهرهای مختلف برگزار کردند که نگاهی به برخی وبسایت‌های نزدیک به نهادهای امنیتی نشان می دهد، که اینگونه فعالیت‌ها به شدت زیر ذره بین این نهادها قرار دارد.
سورنا ستاری، در بهمن ماه گذشته گفته بود، نگاه دولت و حاکمیت به این مقوله « امنیتی » نیست اما تاکید کرده بود خطراتی وجود دارد و نباید مثلا سرمایه گذاری خارجی موجب جذب نیروهای داخلی و سرمایه‌های انسانی شود. در همین باره حسن روحانی رییس جمهوری ایران هم روز دوشنبه گفته بود در سه سال گذشته دویست و پنجاه نفر از به گفته او شخصیت‌های فعال علمی ایران در خارج به ایران بازگشته و عمدتاً در شرکت‌های دانش بنیان مشغول فعالیت هستند. بازگشت این تعداد از نخبگان اگرچه از جمله گفته‌های حسن روحانی در نشست خبری روز دوشنبه بوده که مورد توجه قرار گرفته، اما امین ثابتی پژوهشگر اینترنت در بریتانیا می گوید، پیش بینی پذیر نبودن فضا، تصمیم بازگشت برای بسیاری دیگر از نخبگان به ایران را سخت کرده است.
به گفته امین ثابتی «فرض کنید پس از هشت سال دولت آقای روحانی، اصلاح طلبان یا میانه روها نتوانند قدرت را نگه دارند ما شاهد یک جا به جایی شدید در زمینه رویکرد به غرب، صحبت کردن با غرب، و نزدیکی به غرب خواهیم بود. خیلی نخبگان بودند که برگشتند، جذب شدند و کار می کنند اما خیلی‌ها هم بودند که برگشتند و سر از زندان در آوردند که ممکن است خبر بازداشتشان منتشر شده باشد یا خیلی‌ها را هم ما خبر نداشته باشیم. در نتیجه ریسک این کار همچنان بالاست».
آقای ثابتی از جمله به پرونده آرش زاد اشاره می کند. آرش زاد، موسس و سردبیر وبلاگینا، یکی از مشهور‌ترین وبلاگ‌های گروهی حوزه فناوری اطلاعات در ایران است. بنا بر اعلام سازمان «گزارشگران بدون مرز»، آقای زاد که دو سال پیش از بازداشت در ترکیه زندگی می کرده، یکسال پیش، هنگام خروج از ایران در فرودگاه «امام خمینی» تهران، «توسط نیروهای اطلاعات سپاه پاسداران» بازداشت شد. آقای زاد از جمله موسسان انجمنی به نام «کفشدوزک» برای «افزایش مشارکت زنان در حوزه تکنولوژی و کسب‌وکار اینترنتی» است.
