در نخستین سفر خارجی خود پس از کودتای شکست خورده ترکیه، رجب طیب اردوغان تشخیص داد که پس از تثبیت جایگاه داخلی خود به دیدار ولادمیر پوتین رود تا فصلی نوین در روابط تیره شده دو کشور بگشاید.
این دیدار قطعا موجب بازگشتن مسکو به بازار ترکیه خواهد شد. در پی این دیدار خبر از راه اندازی پروژه‌های مهمی به گوش می رسد.
بنا به اعلام دو رهبر، ترکیه و روسیه تلاش خواهند کرد که حجم مناسبات تجاری به رقمی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار برسد. توسعه گردشگری و انتقال گاز روسیه به ترکیه از طریق دریای سیاه و از آنجا به اروپا دو تا از مهم‌ترین پروژه‌های مورد بحث بین پوتین و اردوغان بود.
اما، صرف نظر از مذاکرات تجاری، شاید مهم‌ترین برآیند این دیدار، تغییری است که از این پس در موضع اردوغان نسبت به سرنوشت اسد شاهد خواهیم بود. تا پیش از این، موضع صریح اردوغان موضع منطبق با عربستان بود که مصرحاً خواستار کنارگیری اسد از قدرت بودند. در این مسیر، آنکارا و ریاض از هیچ کوششی برای حمایت مال تسلیحاتی از اپوزسیون مسلح روسیه کوتاهی نکردند.
اما بالاتر این، اتهام همکاری ترکیه با داعش بود. پس از تیره شدن روابط آنکارا و مسکو، روسیه فیلم هایی را منتشر کرد دال بر این که ترکیه نفت داعش را خریداری می کند و از این طریق به بنیاد مالی داعش کمک رسانی می کند.
چنین اتهامی ضربه سنگینی به اردوغان بود که کشورش به عنوان یکی از اعضای ناتو از داعش حمایت می کند. این اتهام از آن جهت ضربه به حیثیت اردوغان بود که امریکا ائتلاف بزرگی را با حضور ترکیه علیه داعش راه اندازی کرد تا داعش را نابود کند. اینک این مسکو بود که اسرار همکاری ترکیه و داعش را بر ملا می ساخت.
حمایت مسکو از اسد، کودتا در ترکیه
از سوی دیگر، ورود نظامی روسیه در حمایت هوایی از ارتش بشار اسد، پیام آشکاری را در بر داشت تا همگان بدانند که روسیه مانع سقوط بشار اسد خواهد شد. این نکته را بیش از همه اردوغان دریافت که کشورش جنگنده روس را ساقط کرد و بهای سنگینی به اقتصاد ترکیه وارد آورد. اردوغان دریافت برای حذف اسد باید از سد پوتین بگذرد.
اما این تمام ماجرا نبود، کودتا در ترکیه پرده جدیدی را برای اردوغان کنار زد. او خواستار استرداد گولن از امریکا شد تا در زعم خود بسنجد که امریکا میان او و گولن کدام یک را انتخاب می کند.
تقاضای اردوغان برای استرداد عبدالله گولن از امریکا تا این جا با نظر مساعد امریکا همراه نبوده است. اگر تا دیروز روابط ترکیه و روسیه به تیرگی گراییده بود، به نظر می رسد که کودتا معادلات ذهنی اردوغان را به گونه‌ای تغییر داده که خطر را نه از ناحیه مسکو بلکه از ناحیه واشنگتن ببیند.
ظاهراً اختلاف با امریکا بر سر استرداد گولن (جدی‌ترین رقیب اردوغان) به قدری در حال عمیق شدن هست که بکیر بوزداک وزیر دادگستری ترکیه را بر آن داشت که تهدید به قطع رابطه با امریکا کند. او گفته که «خشم مردم ترکیه از گولن به بالاترین درجه رسیده. اگر امریکا گولن را تسلیم نکند روابط با ترکیه را برای یک تروریست فدا کرده است». وزیر دادگستری ترکیه گفته که اسناد دخالت گولن در کودتا را به امریکا تسلیم کرده است.
در ارزیابی اردوغان اگر امریکا همچنان مأوا و مسکن گولن باشد او چه تضمین دارد که کودتای دیگری علیه او رقم نخورد به ویژه اینکه ترکیه رسماً یکی از مقامات ارشد سیا را به عنوان رابط گولن و کودتا گران اعلام کرده است.
اردوغان در برابر چشمان خود سرنوشت همفکرش محمد مرسی را می بیند که در اثر کودتای ارتش اینک حکم اعدام برایش مطرح است. او سرنوشت مشابهی را برای خود می بیند مادامی که گولن در امریکا از چنگ اردوغان به دور باشد.
تمامی این معادلات، دلایل بسنده‌ای است که اردوغان با یک پوزش از پوتین به دلجویی از او و ترمیم روابط دو کشور برآید و تا آنجا پیش رود که بگوید «پوتین دوست من است».
به این ترتیب، کودتا از یک سو و زیان‌های اقتصادی از سوی دیگر موجباتی را فراهم آورد که مسیر همگرایی مسکو- آنکارا در حالی شتاب پیدا کند که مسیر واگرایی آنکارا- واشنگتن نیز می تواند بر سر استرداد گولن تعمیق یابد.
اردوغان و سرنوشت اسد
بعد از کودتا، آنکارا دریافت که نمی تواند هم با مسکو روابط تیره داشته باشد و هم با واشنگتن. بی‌دلیل نیست که اردوغان در اولین سفر خارجی‌اش بعد از کودتا به دیدار پوتین رفت تا روابطی را ترمیم بخشد که نقطه افتراقش فقط در مورد سرنوشت اسد است. تاکنون مسکو خواهان بقای اسد و ترکیه خواستار حذف او بود.
در مسیر همگرایی مسکو- آنکارا و در دیداری که پوتین و اردوغان داشتند، موضوع سرنوشت اسد تنها موضع افتراق دو رهبر بود. پوتین جای تردید باقی نگذاشته که منافع کشورش را در راستای بقا بشار اسد می داند. حمایت هوایی روسیه جان تازه‌ای به ارتش بشار اسد داده است. ایران دیگر همسایه مهم ترکیه نیز اتحاد استراتژیک با اسد دارد.
تغییر موضع اروغان نسبت به بشار اسد می تواند مثلت آنکارا- تهران- مسکو را در حمایت از اسد تشکیل دهد و در عین حال دست اردوغان را برای سرکوب مخالفان کُرد مسلح باز کند.
تغییر موضع اردوغان نسبت به بشار اسد می تواند مثلت آنکارا- تهران- مسکو را در حمایت از اسد تشکیل دهد و در عین حال دست اردوغان را برای سرکوب مخالفان کُرد مسلح باز کند.
در نگرانی اردوغان از کُردهای مسلح ترکیه همین بس که یک بار به صراحت گفته بود برایش دشمن شمار یک کردها هستند نه داعش. با چنین معادله‌ای در ذهن اردوغان او چرا نباید به این جمع بندی برسد که دشمن شماره یکش کردها هستند نه بشار اسد.
در موضوع کودتا، اسد نیز گزندی به دست اردوغان نداد. او هرگز به طعن و کنایه به اردوغان که خواستار حذف اسد بود، نگفت که کودتا دلیلی بود که صندلی قدرت اردوغان لرزان است. در عوض بشار اسد در مساله پاکسازی گسترده‌ای که اردوغان در سرتاسر کشور راه انداخته، فقط به این جمله اکتفا کرد که «این مساله [پاکسازی در ترکیه به دست اردوغان] یک موضوع داخلی است».
روشن بود که این موضع اسد، خوشایند اردوغان باشد. با این محاسبات، تغییر موضع تدریجی اردوغان نسبت به بشار اسد را می توان در این جمله او یافت که گفت «کشورش به دنبال روابط حسنه با عراق و سوریه است».
..................................................
نظر نویسنده الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
