سال ۲۰۱۶ تا لحظه‌های آخر نفس گرفت و ما را با یاد و خاطره بسیاری از هنرمندان شناخته شده تنها گذاشت، تا آنجا که یکی از بد‌ترین سال‌ها را برای دوستداران موسیقی رقم زد. سینما هم اما دست کمی نداشت: دو غول بزرگ تاریخ سینمای اروپا، ژاک ریوت و آندره وایدا ما را تنها گذاشتند و درهمین روزهای آخر هم در داستانی شبه تراژیک یک مادر و دختر بازیگر به فاصله یک روز از دنیا رفتند.
دو سینماگر مولف
آندره وایدا طی چند دهه شناخته‌شده‌ترین و تحسین برانگیز‌ترین فیلمساز لهستانی در جهان بود؛ فیلمسازی که در ماه اکتبر، چند روز مانده به آغاز جشنواره رم- که قرار بود وایدا یکی از مهمانان ویژه‌اش در جلسات گفت‌و‌گو با تماشاگران باشد- در ۹۰ سالگی درگذشت.
وایدا همیشه بر لبه سیاست حرکت کرد؛ شاید به دلیل فضا و موقعیت کشوری که در آن می‌زیست. لایه پررنگی از مسائل و ایدئولوژی سیاسی را می‌توان در غالب آثارش جست‌و‌جو کرد و تحسین شده‌ترین اثرش، «خاکس‌تر و الماس» (۱۹۵۸)، هرچند بسیار شاعرانه است، اما آشکار و نهانش با سیاست پیوند دارد. شاید از این روست که وایدا در آخرین فیلم‌اش بغض و کینه‌اش را نسبت به ایدئولوژی‌ای که می‌خواهد به زور هنرمند را به کار بگیرد بیرون می‌ریزد: «پس تصویرAfterimage» (۲۰۱۶) که داستان تلخ نقاشی را بازمی گوید که پس از جنگ دوم جهانی به ایدئولوژی و قدرت کمونیسم که در لهستان غالب می‌شود نه می‌گوید و همه چیزش را شجاعانه می‌بازد.
کمی آن طرف‌تر، در فرانسه، فیلمسازی تقریباً هم سن و سال او، در ماه ژانویه از دنیا رفت: ژاک ریوت که به غایت شخصی‌تر بود با دنیایی رویایی و متفاوت که بوی چندانی از واقعیت و اجتماع و سیاست نداشت؛ فیلم‌های او در ستایش تخیل بودند. او که کارش را در دهه پنجاه با نوشتن نقد در مجله «کایه دوسینما» آغاز کرده بود و بعد‌تر به یکی از شناخته شده‌ترین فیلمسازان موج نوی فرانسه بدل شد، عاشق سینما بود و در فیلم‌هایش به شکل‌های مختلف به سینما ارجاع می‌داد. بزرگ‌ترین شاهکارش، «سلین و ژولی قایق سواری می‌کنند» (۱۹۷۴) - که فیلم‌های بسیاری از جمله «جاده مالهالند» ساخته دیوید لینچ به شدت وامدار آن هستند- فیلمی است در ستایش تخیل؛ تخیلی ناب که آشکارا به خود سینما پهلو می‌زند و دو شخصیت اصلی فیلم در آن غرق می‌شوند.
سینماگران آمریکایی
مهم‌ترین فیلمساز آمریکایی که در سال ۲۰۱۶ از دنیا رفت کسی نبود جز مایکل چیمینو، یک فیلمساز عجیب و غریب؛ شخصی که شاید اشتباهی در آمریکا به دنیا آمده بود و جایش سینمای اروپا بود.
اوج فیلمسازی چیمینو به دهه هفتاد میلادی بازمی گردد، زمانی که «شکارچی گوزن» او با بازی رابرت دنیرو، تاریخ ساز شد و این موقعیت را به او داد تا فیلم بعدی‌اش «دروازه بهشت» (فیلمی دیدنی اما به شدت شخصی و ضدگیشه) را با دست و دلبازی بی‌سابقه‌ای در هالیوود بسازد که یکی از بزرگ‌ترین کمپانی‌های فیلمسازی هالیوود (یونایتد آرتیستز) را ورشکست کرد.
چیمینو دویست و بیست ساعت راش برای این فیلم چهار ساعته داشت و هر صحنه را به طور متوسط پنجاه بار فیلمبرداری کرده بود تا آنجا که به او لقب «آیت‌الله» دادند که می‌تواند به‌خاطر همزمانی فیلمبرداری با گروگان گیری آمریکایی‌ها در ایران هم باشد.
فیلمی که چهل و چهار میلیون دلار خرج برداشته بود، تنها یک میلیون و سیصد هزار دلار فروخت و در هفته دوم از پرده‌ها پائین کشیده شد. نتیجه‌اش در نهایت این بود که چیمینو در چهل و شش سال بعدی تنها توانست چهار فیلم ناموفق دیگر بسازد.
کرتیس هنسان دیگر فیلمساز شناخته شده آمریکایی بود که در ماه سپتامبر در هفتاد و یک سالگی درگذشت. هنسان دنیای تلخ و تکان دهنده‌ای را در «محرمانه لس آنجلس» (۱۹۹۷) خلق کرد اما بعد‌تر هیچ‌گاه نتوانست موفقیت آن فیلم را تکرار کند.
عباس کیارستمی و دیگران
عباس کیارستمی ستایش شده‌ترین فیلمساز ایرانی در خارج از مرز‌ها در ماه ژوئیه در هفتاد و شش سالگی درگذشت. مرگ او بر اثر «اشتباه پزشکی» عنوان شد و سروصدای زیادی در ایران به راه انداخت. فیلم «طعم گیلاس» او به طور مشترک با فیلمی از شوهی ایمامورا، نخل طلای جشنواره کن را به دست آورد که تنها نخل طلای سینمای ایران محسوب می‌شود.
اتوره اسکولا از شناخته شده‌ترین فیلمسازان ایتالیا بود که در ماه ژانویه در هشتاد و چهار سالگی درگذشت. اسکولا طی چهار دهه حدود چهل فیلم ساخت که به یادماندنی‌ترین آن‌ها «یک روز بخصوص» (۱۹۷۷) با بازی مارچلو ماسترویانی و سوفیا لورن بود؛ یک کمدی درخشان که در سایه سیاست (روز دیدار هیتلر و موسولینی در رم) به دل جامعه ایتالیا نقب می‌زند.
هکتور بابنکو فیلمساز برزیلی (متولد آرژانیتن) که در دهه هشتاد با فیلم «بوسه زن عنکبوتی» بسیار تحسین شد، در ماه ژوئیه در هفتاد سالگی درگذشت.
گری مارشال که پر سرو صدا‌ترین اثرش «زن زیبا» (۱۹۹۰) با بازی جولیا رابرتز بود، در ماه ژوئیه در سن هشتاد و یک سالگی درگذشت و آرتور هیلر سازنده «داستان عشق» (۱۹۷۰) هم در ماه اوت در نود و یک سالگی از دنیا رفت.
ویلموش زیگموند، یکی از ستایش شده‌ترین فیلمبرداران تاریخ سینما، در اولین روز سال ۲۰۱۶ در سن هشتاد و پنج سالگی از دنیا رفت. او که متولد مجارستان بود طی دوره کاری پربار خود با شماری از مطرح‌ترین فیلمسازان هالیوود، از رابرت آلتمن و استیون اسپیلبرگ تا برایان دی پالما و مایکل چیمینو کار کرد.
زازا گابور، جین وایلدر، باد اسپنسر، آلن ریکمن از جمله بازیگران سینمایی بودند که در سال ۲۰۱۶ از دنیا رفتند. در آخرین روزهای سال، کری فیشر که در نقش شاهزاده لیا در «جنگ ستارگان» [جنگ‌های ستاره‌ای] در یاد‌ها مانده بود در شصت سالگی چشم از جهان فرو بست و مادرش دبی رینولدز که برای بازی در یکی از معروف‌ترین موزیکال‌های تاریخ سینما، «آواز در باران»، جاودانه شده، تنها یک روز پس از او از دنیا رفت.
