دیدار اخیر محمود احمدی نژاد از دوشنبه و سفر دو روزه او به عشق آباد، به دلیل غفلت از زمینه سازی‌های لازم برای توسعه سطح مناسبات اقتصادی و همکاری‌های تجاری دو جانبه، فصل تازه ای را در مناسبات محدود ایران با کشورهای آسیای مرکزی نخواهد گشود. سفر جاری رئیس دولت دهم به تاجیکستان و ترکمنستان، تا حدود زیادی نمایشی و در رقابت با دیدار‌هایی انجام می‌گیرد که چند ماه قبل رئیس جمهوری اسرائیل از منطقه به عمل آورد.
طی گام اول دیدار خود از آسیای مرکزی، محمود احمدی نژاد رئیس دولت دهم که مطابق معمول هیئت بزرگی او را همراهی می‌کرد، هشدار داد : «حضور نظامی در برخی کشورهای منطقه به نا آرامی در این بخش از گیتی دامن زده است» او همچنین خواهان «باز گشت صلح و امنیت در کشور دوست و برادر افغانستان» شد.
امامعلی رحمان، میزبان احمدی نژاد در دوشنبه نیز یاد آور شد که « تاجیکستان از برنامه‌های صلح آمیز اتمی ایران حمایت می‌کند».
سفر پرهزینه احمدی نژاد به تاجیکستان که بیشتر به شرکت در یک میهمانی پر خرج شبیه بود تا انجام یک سفر کاری، و طی آن رئیس دولت دهم به سبک سفرهای استانی که لباس محلی می‌پوشد، قبای یراق دوزی شده تاجیک‌ها را به تن کرده بود، بعد از امضاء چند تفاهم نامه و صدور چند بیان نامه تبلیغاتی به پایان رسید.
علی رغم اظهارات احمدی نژاد در تاجیکستان دایر بر ضرورت گسترش مناسبات ایران و تاجیکستان، و با و جود وجوه اشتراک فراوان مابین دو کشور، که می‌توانست به عنوان عوامل موثر در توسعه مناسبات فی مابین مورد استفاده قرار گیرد، سطح مناسبات اقتصادی و تجاری تهران و دوشنبه طی سال‌های تصدی او در منصب رئیس دولت ایران، کاهش یافته و اینک به کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است.
دولت ایران از ده سال قبل ساختن تونلی را به طول پنج کیلومتر در آن کشو آغاز کرد که آن را تونل استقلال می‌نامد. اتمام این تونل هنوز صورت نگرفته، حال آنکه پیمان کاران چینی طرح مشابهی را در کمتر از یک سال و نیم تکمیل کرده و تحویل داده اند.
انتظار نمی‌رود که و عده‌های رئیس دولت دهم در مورد ساختن سد آبی و تولید برق در تاجیکستان نیز به نتایجی بهتر از طرح ساختن تونل استقلال و یا اجرای طرح نوسازی خطوط تلفن در آن کشور برسد.
تاجیکستان، امروز صحنه رقابت اقتصادی و سیاسی نفس گیر چین با روسیه و آمریکا است. چین با تکیه بر شرایط محیطی و نزدیکی جغرافیایی، و قدرت سرمایه گذاری با سرعت در حال پیشگیری از گسترش نفوذ روسیه و امریکا در آسیای مرکزی است.
ایران می‌توانست با استفاده از اشتراک زبان و نزدیکی‌های فرهنگی و علائق عمیق تاجیک‌ها به ایران زمین، به یکی از همکاران اصلی در مناسبات خارجی تاجیکستان تبدیل شود، حال آنکه مناسبات کنونی دو کشور در عمل به امضاء تفاهمنامه و صدور بیانیه‌های تبلیغاتی محدود مانده است.
گام دوم: عشق آباد
گام دوم سفر رئیس دولت دهم به آسیای مرکزی و دیدار او از عشق آباد، بیش از داشتن انگیزه‌های اقتصادی و تجاری، در رقابت با دیدار ماه سپتامبر گذشته شیمون پرز رئیس جمهوری اسرائیل از منطقه صورت می‌گیرد.
با این و جود ، احمدی نژاد طی دیدار از عشق آباد و مذاکره با مسئولان دولتی در ترکمنستان، علاقه ایران برای واردات گاز بیشتر از ترکمنستان رانیز بار دیگر مورد تاکید قرار خواهد داد.
برخلاف تاجیکستان، ترکمنستان به لطف سرمایه گذاری‌های خارجی و همچنین در آمد‌های ناشی از افزایش صدور گاز طبیعی، از رشد اقتصادی سالانه بالایی بر خوردار است.
رشد اقتصادی بالاتر -به طور طبیعی- قدرت خرید و ظرفیت واردات این کشور را افزایش داده است. ایران با و جود نزدیکی خاک و تناسب بازار خرید ترکمستان، می‌توانست به صادر کننده عمده کالا به آن کشور تبدیل شود و لی تاکنون موفق به بهره برداری از این شرایط و فراهم ساختن ظرفیت صادراتی چشمگیری به ترکمنستان نشده است.
در حال حاضر موازنه تجاری دو کشور به زیان ایران و بیشتر ناشی از صادرات روزانه ۱۴ تا ۲۵ میلیون متر مکعب گاز ترکمنستان به ایران است.
ترکمنستان با هدف متنوع ساختن بازارهای صادراتی گاز خود و خارج شدن از دایره نفوذ روسیه، که همچنان مسیر و یا مقصد بیشترین حجم گاز صادراتی آن کشور است، ایران، چین و همچنین بازارهای غربی را هدف قرار داده است.
مناسب ترین بازار گاز صادراتی ترکمنستان در شرایط کنونی ایران است که میتواند نیازهای مناطق شمالی و شرقی خود را به گاز طبیعی از راه واردات ازآن کشور تامین کند.
با این وجود ایران در شرایط سیاسی متفاوت و با مدیریت بهتر دولتی، میتواند از راه کنترل بازار مصرف داخلی، افزایش تولید و ایجاد ظرفیت‌های صادرات گاز، در بازارهای جهانی با ترکمنستان از در رقابت نیز داخل شود.
از این جهت، ترکمنستان تنوع بازارهای صادراتی خود را فرا تر روسیه و ایران قرار داده و به چین، هند و اروپا فکر می‌کند.
در مورد توسعه بازار گاز صادراتی ترکمنستان به چین، خط لوله ای که ماه گذشته مورد استفاده قرار گرفت، بخشی از این هدف را تامین خواهد کرد.
در مورد صدور گاز به اروپا، ترکمنستان هم نیازمند افزایش تولید و هم یافتن مسیر مناسب است.طرح‌های افزایش تولید و انتقال گاز ترکمنستان اینک با حضور فعال سرمایه و قابلیت‌های فنی چین در دست اجرا است.
در این موارد نیز ایران از دعوت به همکاری جدی محروم مانده حال آنکه منابع جنوبی گاز ترکمنستان در نزدیکی مرزهای ایران قرار گرفته اند.
در مقایسه با فاصله هفت هزار کیلومتر تا بازار مصرف چین، و یا ۱۵۰۰ کیلومتر تا بازارهای پاکستان و هند، مسیر انتقال گاز از کرپچه در ترکمنستان تا کردکوی در ایران کمتر از ۱۴۰ کیلومتر است.
منابع جنوبی ترکمنستان در نزدیکی سرخس نیز تقریبا همجوار با خاک ایران است. اینک با افزایش علاقه چین به خرید گاز از ترکمنستان، ایران نگران کاهش دریافت گازی است که انتظار داشت از میدان دولت آباد ترکمنستان دریافت کند.
به علت قابلیت‌های محدود فنی و عدم قدرت کافی سرمایه گذاری نزد شرکت‌های ایرانی، ترکمنستان، با و جود وعده قبلی، هیچ یک از شرکت‌های ایران را در طرح‌های توسعه و تولید گاز در مناطق جنوبی آن کشور به کار نگرفته است.
ترکمنستان در صورت عادی شدن روابط خارجی ایران و فراهم شدن شرایط شرکت ایران در تأمین نیازهای خط لوله گاز نابوکو میتواند از مسیر ایران بخشی از گاز تولیدی خود را به بازار اروپا برساند. مسیر دوم، کشیدن خط لوله‌ای از بستر دریای خزر است که تا کنون روسیه به آن تمایلی نشان نداده است.
ایران و ترکمنستان هم اکنون یک قرار داد همکاری ده ساله را در زمينه انرژی به امضاء رسانده اند. بعلاوه ایران متعهد به ساخت سدی به ارزش ۱۶۸ میلیون دلار بر روی رودخانه تجن به ظرفيت بیش از دو ميليارد متر مكعب شده که قرار است بعد از تکمیل، آبیاری مناطق مرزی دو کشور را امکان پذیرتر بسازد.
بازسازی یک بزرگراه ۵۵۰ كيلومتری منتهی به بندر تركمن باشی و ساخت بزرگراه ۳۳۰ كيلومتری تركمنستان ـ ايران نیز از جمله طرح‌هایی است که پیرامون آن تفاهمنامه به امضاء رسیده و لی نظیر سایر طرح‌های ساخت بندر، ایجاد پالايشگاه گاز، طرح انتقال برق و طرح‌های متعدد راه سازی، تاکنون به نتیجه ای نرسیده است.
به نظر می‌رسد که سفرهای خارجی احمدی نژاد نه تنها از لحاظ تعداد که از لحاظ طبیعت نیز به سفرهای بی نتیجه استانی او شباهت یافته و بیشتر به منظور فراهم ساختن فرصتی برای تبلیغ نقطه نظرهای او مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.
تفاوت اصلی سفرهای استانی احمدی نژاد با سفرهای خارجی پر هزینه، پر شمار و پر همراه او، در باقی ماندن هزینه سفرهای داخلی در داخل و خروج هزینه سفرهای خارجی از ایران و سرازیر شدن آن به کیسه کشورهای میزبان است.
طی گام اول دیدار خود از آسیای مرکزی، محمود احمدی نژاد رئیس دولت دهم که مطابق معمول هیئت بزرگی او را همراهی می‌کرد، هشدار داد : «حضور نظامی در برخی کشورهای منطقه به نا آرامی در این بخش از گیتی دامن زده است» او همچنین خواهان «باز گشت صلح و امنیت در کشور دوست و برادر افغانستان» شد.
امامعلی رحمان، میزبان احمدی نژاد در دوشنبه نیز یاد آور شد که « تاجیکستان از برنامه‌های صلح آمیز اتمی ایران حمایت می‌کند».
سفر پرهزینه احمدی نژاد به تاجیکستان که بیشتر به شرکت در یک میهمانی پر خرج شبیه بود تا انجام یک سفر کاری، و طی آن رئیس دولت دهم به سبک سفرهای استانی که لباس محلی می‌پوشد، قبای یراق دوزی شده تاجیک‌ها را به تن کرده بود، بعد از امضاء چند تفاهم نامه و صدور چند بیان نامه تبلیغاتی به پایان رسید.
علی رغم اظهارات احمدی نژاد در تاجیکستان دایر بر ضرورت گسترش مناسبات ایران و تاجیکستان، و با و جود وجوه اشتراک فراوان مابین دو کشور، که می‌توانست به عنوان عوامل موثر در توسعه مناسبات فی مابین مورد استفاده قرار گیرد، سطح مناسبات اقتصادی و تجاری تهران و دوشنبه طی سال‌های تصدی او در منصب رئیس دولت ایران، کاهش یافته و اینک به کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است.
دولت ایران از ده سال قبل ساختن تونلی را به طول پنج کیلومتر در آن کشو آغاز کرد که آن را تونل استقلال می‌نامد. اتمام این تونل هنوز صورت نگرفته، حال آنکه پیمان کاران چینی طرح مشابهی را در کمتر از یک سال و نیم تکمیل کرده و تحویل داده اند.
انتظار نمی‌رود که و عده‌های رئیس دولت دهم در مورد ساختن سد آبی و تولید برق در تاجیکستان نیز به نتایجی بهتر از طرح ساختن تونل استقلال و یا اجرای طرح نوسازی خطوط تلفن در آن کشور برسد.
تاجیکستان، امروز صحنه رقابت اقتصادی و سیاسی نفس گیر چین با روسیه و آمریکا است. چین با تکیه بر شرایط محیطی و نزدیکی جغرافیایی، و قدرت سرمایه گذاری با سرعت در حال پیشگیری از گسترش نفوذ روسیه و امریکا در آسیای مرکزی است.
ایران می‌توانست با استفاده از اشتراک زبان و نزدیکی‌های فرهنگی و علائق عمیق تاجیک‌ها به ایران زمین، به یکی از همکاران اصلی در مناسبات خارجی تاجیکستان تبدیل شود، حال آنکه مناسبات کنونی دو کشور در عمل به امضاء تفاهمنامه و صدور بیانیه‌های تبلیغاتی محدود مانده است.
گام دوم: عشق آباد
گام دوم سفر رئیس دولت دهم به آسیای مرکزی و دیدار او از عشق آباد، بیش از داشتن انگیزه‌های اقتصادی و تجاری، در رقابت با دیدار ماه سپتامبر گذشته شیمون پرز رئیس جمهوری اسرائیل از منطقه صورت می‌گیرد.
با این و جود ، احمدی نژاد طی دیدار از عشق آباد و مذاکره با مسئولان دولتی در ترکمنستان، علاقه ایران برای واردات گاز بیشتر از ترکمنستان رانیز بار دیگر مورد تاکید قرار خواهد داد.
برخلاف تاجیکستان، ترکمنستان به لطف سرمایه گذاری‌های خارجی و همچنین در آمد‌های ناشی از افزایش صدور گاز طبیعی، از رشد اقتصادی سالانه بالایی بر خوردار است.
رشد اقتصادی بالاتر -به طور طبیعی- قدرت خرید و ظرفیت واردات این کشور را افزایش داده است. ایران با و جود نزدیکی خاک و تناسب بازار خرید ترکمستان، می‌توانست به صادر کننده عمده کالا به آن کشور تبدیل شود و لی تاکنون موفق به بهره برداری از این شرایط و فراهم ساختن ظرفیت صادراتی چشمگیری به ترکمنستان نشده است.
ایران می‌توانست با استفاده از اشتراک زبان و نزدیکی‌های فرهنگی و علائق عمیق تاجیک‌ها به ایران زمین، به یکی از همکاران اصلی در مناسبات خارجی تاجیکستان تبدیل شود، حال آنکه مناسبات کنونی دو کشور در عمل به امضاء تفاهمنامه و صدور بیانیه‌های تبلیغاتی محدود مانده است.
ترکمنستان با هدف متنوع ساختن بازارهای صادراتی گاز خود و خارج شدن از دایره نفوذ روسیه، که همچنان مسیر و یا مقصد بیشترین حجم گاز صادراتی آن کشور است، ایران، چین و همچنین بازارهای غربی را هدف قرار داده است.
مناسب ترین بازار گاز صادراتی ترکمنستان در شرایط کنونی ایران است که میتواند نیازهای مناطق شمالی و شرقی خود را به گاز طبیعی از راه واردات ازآن کشور تامین کند.
با این وجود ایران در شرایط سیاسی متفاوت و با مدیریت بهتر دولتی، میتواند از راه کنترل بازار مصرف داخلی، افزایش تولید و ایجاد ظرفیت‌های صادرات گاز، در بازارهای جهانی با ترکمنستان از در رقابت نیز داخل شود.
از این جهت، ترکمنستان تنوع بازارهای صادراتی خود را فرا تر روسیه و ایران قرار داده و به چین، هند و اروپا فکر می‌کند.
در مورد توسعه بازار گاز صادراتی ترکمنستان به چین، خط لوله ای که ماه گذشته مورد استفاده قرار گرفت، بخشی از این هدف را تامین خواهد کرد.
در مورد صدور گاز به اروپا، ترکمنستان هم نیازمند افزایش تولید و هم یافتن مسیر مناسب است.طرح‌های افزایش تولید و انتقال گاز ترکمنستان اینک با حضور فعال سرمایه و قابلیت‌های فنی چین در دست اجرا است.
در این موارد نیز ایران از دعوت به همکاری جدی محروم مانده حال آنکه منابع جنوبی گاز ترکمنستان در نزدیکی مرزهای ایران قرار گرفته اند.
در مقایسه با فاصله هفت هزار کیلومتر تا بازار مصرف چین، و یا ۱۵۰۰ کیلومتر تا بازارهای پاکستان و هند، مسیر انتقال گاز از کرپچه در ترکمنستان تا کردکوی در ایران کمتر از ۱۴۰ کیلومتر است.
منابع جنوبی ترکمنستان در نزدیکی سرخس نیز تقریبا همجوار با خاک ایران است. اینک با افزایش علاقه چین به خرید گاز از ترکمنستان، ایران نگران کاهش دریافت گازی است که انتظار داشت از میدان دولت آباد ترکمنستان دریافت کند.
به علت قابلیت‌های محدود فنی و عدم قدرت کافی سرمایه گذاری نزد شرکت‌های ایرانی، ترکمنستان، با و جود وعده قبلی، هیچ یک از شرکت‌های ایران را در طرح‌های توسعه و تولید گاز در مناطق جنوبی آن کشور به کار نگرفته است.
ترکمنستان در صورت عادی شدن روابط خارجی ایران و فراهم شدن شرایط شرکت ایران در تأمین نیازهای خط لوله گاز نابوکو میتواند از مسیر ایران بخشی از گاز تولیدی خود را به بازار اروپا برساند. مسیر دوم، کشیدن خط لوله‌ای از بستر دریای خزر است که تا کنون روسیه به آن تمایلی نشان نداده است.
ایران و ترکمنستان هم اکنون یک قرار داد همکاری ده ساله را در زمينه انرژی به امضاء رسانده اند. بعلاوه ایران متعهد به ساخت سدی به ارزش ۱۶۸ میلیون دلار بر روی رودخانه تجن به ظرفيت بیش از دو ميليارد متر مكعب شده که قرار است بعد از تکمیل، آبیاری مناطق مرزی دو کشور را امکان پذیرتر بسازد.
بازسازی یک بزرگراه ۵۵۰ كيلومتری منتهی به بندر تركمن باشی و ساخت بزرگراه ۳۳۰ كيلومتری تركمنستان ـ ايران نیز از جمله طرح‌هایی است که پیرامون آن تفاهمنامه به امضاء رسیده و لی نظیر سایر طرح‌های ساخت بندر، ایجاد پالايشگاه گاز، طرح انتقال برق و طرح‌های متعدد راه سازی، تاکنون به نتیجه ای نرسیده است.
به نظر می‌رسد که سفرهای خارجی احمدی نژاد نه تنها از لحاظ تعداد که از لحاظ طبیعت نیز به سفرهای بی نتیجه استانی او شباهت یافته و بیشتر به منظور فراهم ساختن فرصتی برای تبلیغ نقطه نظرهای او مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.
تفاوت اصلی سفرهای استانی احمدی نژاد با سفرهای خارجی پر هزینه، پر شمار و پر همراه او، در باقی ماندن هزینه سفرهای داخلی در داخل و خروج هزینه سفرهای خارجی از ایران و سرازیر شدن آن به کیسه کشورهای میزبان است.
