شواهد بسیاری نشان می دهد که وزارت آموزش و پرورش در تدارک مجموعه جدیدی از اقدامات تبلیغی ایدئولوژیک و سیاسی برای سال تحصیلی آینده است. بیش از یک سال است که دست اندرکاران دولتی و روحانیون نزدیک به آنها نظام آموزشی ایران از دبستان تا دانشگاه را به مناسبت های گوناگون مورد انتقاد قرار می دهند. از نظر آنها شکاف ژرفی که میان فرهنگ و رفتارهای جوانان با فرهنگ رسمی و نظام ارزشی حکومت وجود دارد نتیجه عملکرد نامطلوب نظام آموزشی است. این تصور نزد بسیاری از دست اندرکاران وجود دارد که آموزش ایران نتوانسته در برابر آنجه که آنها «تهاجم فرهنگی» یا «جنگ نرم» غرب نام می دهند کارنامه قابل قبولی از خود ارائه دهد. این بحث ها در حالی مطرح می شود که در سال های گذشته فشار ایدئولوژیک و سیاسی بر مدارس بگونه ای چشمگیر افزایش یافته است. احیای امور پرورشی و تلاش برای گسترش حضور بسیج در مدارس از جمله این اقدامات است.
نظام آموزشی میدان جنگ نرم
در یکی از جدیدترین برخوردهای انتقادی به آموزش مصباح یزدی شاخص ترین روحانی حامی گرایش کنونی دولت بار دیگر موضوع «نیاز به تحول فرهنگی» را پیش کشیده است. این روحانی محافظه کار با اشاره به «كمرنگ شدن دین در بین افراد جامعه به ویژه جوانان و دانشجویان» می گوید «وقتی به سیر فعالیت های فرهنگی به معنای خاص آن یعنی اعتقادات و ارزش ها بنگریم می بینیم یك سیر نزولی طی شده است، یعنی از زمان تأسیس ستاد انقلاب فرهنگی تا زمان فتنه اخیر یك منحنی نزولی در زمینه فرهنگی ترسیم می شود.» (فارس ۱۴ مرداد ۱۳۸۹). حجت‌الاسلام سقای بي‌ریا مشاور رئیس‌جمهور در امور روحانیت نیز عملکرد نظام آموزشی در برابر «فعالیت ماهواره‌ها وتهاجم فرهنگی دشمن از طریق اینترنت» چندان موفق نمی داند. (فارس، ۱۳ مرداد ماه ۱۳۸۹)
در برخوردهای مسئولین گوناکون از مقامات اصلی و امامان جمعه گرفته تا چهره های نظامی و روحانی همسو بطور منظم نظریه توطئه و تهدید فرهنگی از سوی بیگانگان تکرار می شود. بر اساس این تحلیل گویا ایران در حال دست و پنجه نرم کردن با «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم» است که آگاهانه توسط غرب علیه کشور ما تدارک می شود و هدف این «تهاجم» و «جنگ نرم» نیز بیش از همه جوانان هستند. درست به همین دلیل هم نظریه پردازان این تحلیل بر این باورند که مدارس و دانشگاه ها باید به سنگر اصلی مقاومت فرهنگی جمهوری اسلامی تبدیل شود.
سمتگیری های اصلی وزارت آموزش و پرورش نشان می دهد که موضوع مقابله با این جنگ و تهاجم فرضی به دغدغه اصلی مسئولین این تشکیلات عریض و طویل و سایر متولیان فرهنگی هم تبدیل شده است. محمد بنیادی، معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش براین باور است که برای جلوگیری از «آسیب‌هایی» چون «جنگ نرم» برنامه‌های تربیتی باید هر چه بیشتر دانش‌آموزان را با مباحثی نظیر «فتنه و استکبار» آشنا کنند. (ایلنا،۲۱ تیرماه ۱۳۸۹) داوود روستایی قائم مقام سازمان دانش آموزی کشور نیز با اشاره به «ابعاد گسترده جنگ نرم» از ایجاد خندق فرهنگی برای دانش آموز در مقابله با این جنگ سخن می گوید. (مهر، ۱۶ مرداد ماه ۱۳۸۹)
دغدغه مقابله با «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم» سبب شده در ماه های اخیر بارها صحبت از طرح های گوناگون سیاسی و ایدئولوژیکی به میان آید که یا تا کنون عملی شده اند و یا قرار است در سال جدید تحصیلی به مرحله اجرا درآیند. به نظر میاید سیاست جدید «تربیتی-ایدئولوژیک» دولت بر سه محور اصلی استوار شده است :
افسران جنگ نرم در مدارس
محور اول اعزام لشکری از مبلغین سیاسی و مذهبی به مدارس برای «ارشاد» جوانان است. وزیر آموزش و پرورش در این زمینه چشم به همكاری آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه و حضور روحانیت در مدارس دوخته است. از نظر او «همكاری آموزش و پرورش به عنوان نهادی تربیتی با حوزه‌های علمیه كه رویكرد آنها نیز تربیتی و دینی و مذهبی است، در شكل‌گیری هویت دینی، ملی و مذهبی دانش‌آموزان تاثیر بسزایی را دارد». (ایلنا، ۲۳ تیر ماه ۱۳۸۹)
ناصر سقای بی‌ریا مشاور رئیس‌جمهور در امور روحانیت صحبت از حضور هفت هزار مشاور دینی در دبیرستان‌های كشور می کند كه هر كدام از آنها قرار است در طول هفته، پنج مدرسه را پوشش دهند. وی با بیان اینكه «برخی معلمان دینی نمي‌توانند پاسخگوی شبهات جوانان باشند»، نقش جدید روحانیت را پرداختن به تربیت دینی و سیاسی دانش آموزان می داند. سقای بی ریا هم چنین خبر می دهد که در ستاد همكاری‌های آموزش و پرورش و حوزه علمیه، مسائلی از قبیل تربیت حوزویان متناسب با نقشی كه ایفا مي‌كنند، تربیت معلمان دینی متخصص برای پاسخگویی به شبهات دینی جوانان، توجه به مراكز تربیت معلم از اولویت‌های كاری محسوب می‌شود. (فارس، 13 مرداد ماه)
اقدامات جدید ایدوئولوژیک و سیاسی در حالی قرار است عملی شوند که آموزش رسمی ایران هم اکنون یکی از بسته ترین و ایدئولوژی زده ترین نظام های آموزشی تمام دنیاست.
محمد بنیادی، معاون پرورشی آموزش و پرورش ایران، هم از طرح «تربیت افسران جنگ نرم» و اعزام آنها به «مدارس، پایگاه‌ها و دارالقرآن‌ها» پرده بر می دارد که گویا قرار است از «آسیب‌های اجتماعی»، از جمله «آسیب‌های پرخطری همچون جنگ نرم» پیشگیری به عمل آورند. (۲۱ تیرماه ۱۳۸۹) پیشتر زهرا پناهی‌روا معاون فرهنگی، هنری دفتر فضاسازی قرآنی و گسترش نماز و عترت با اعلام حضور چهار هزار نفر به عنوان مدرس تربیتسیاسی در مدارس سطح کشور از فعالیت كارشناسان تربیتسیاسی آموزشوپرورش در راستای مقابله با تهدید‌هایی كه از طرف بیگانگان، دانش‌آموزان را تهدید مي‌كند، انجام داده‌اند. وی می گوید که «وظیفه اصلی كارشناسان تربیت سیاسی آموزش و پرورش درسطح مدارس كشور آگاه ساختن دانش‌آموزان از فتنه‌های دشمن برای نابودی انقلاب اسلامی است». (ایلنا، ۱۸ آبان ماه ۱۳۸۸)
در زمینه آنچه که طرح «عفاف وحجاب» نام گرفته پای وزارت کشورهم به مدارس باز شده است. افشار معاون امور اجتماعی و شوراهای وزرات کشور از مشارکت در اجرای طرح عفاف و حجاب در مدارس و حضور افرادی برای ارشاد جوانان خبر می دهد. (فارس، ۱۶ مرداد ماه ۱۳۸۹).
آن گونه که از حرف های مسئولین برمیاید لشکر ایدئولوژیک دولتی که خارج از کادر آموزشی به مدارس می روند قرار است موضوعات سیاسی و دینی و نیز مسائل اخلاقی بویژه حجاب را در واحدهای آموزشی طرح کنند.
۵۰ هزار مدرسه قرانی
محور دوم بازنگری مواد درسی بویژه در حوزه علوم انسانی و افزودن سهم دروس دینی و فعالیت های فوق برنامه تبلیغاتی و ایدئولوژیک است. در کنار بازنویسی کتاب های درسی وزیر آموزشوپرورش ماه گذشته از طرحی سخن گفت که بر اساس آن قرار است طی سه سال بیش از ۵۰ هزار مدرسه قرآنی در سراسر كشور ایجاد شود. (ایلنا، ۲۳ تیرماه ۱۳۸۹) مدارس قرآنی به شكل فوق برنامه در حاشیه برنامه‌های اصلی واحدهای آموزشی فعالیت خواهند کرد. محي‌الدین بهرام محمدیان معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش هم با اشاره به بازنگری در برخی دروس مقاطع تحصیلی در برنامه درس ملی از برنامه «آموزش حکمت و فلسفه اسلامی» (در کنار دروس دینی و قران که هم اکنون وجود دارد) به دانش‌آموزان مقطع ابتدایی با هدف «آمادگی ذهنی انها را برای بحث‌ها و مسائل اساسی» خبر داد که قرار است در برنامه درس ملی گنجانده شود (ایلنا، ۲۶ خرداد ۱۳۸۹).
رو خوانی اجباری قران برای همه معلمان
محور سوم توجه ویژه به تربیت معلم و نظارت شدیدتر بر فعالیت های معلمان است. قرار است حضور روحانیون در مراکز تربیت معلم افزایش یابد و حتی وزیر آموزشوپرورش بنا دارد «تسلط بر روخوانی قرآن را شرط استخدام معلمان» در آموزشوپرورش قرار دهد. وی می گوید هر چند كه در حال حاضر دوره‌های ضمن خدمت برای مربیان و معلمان قرآن داریم اما از این پس استخدام معلمان و مربیان در مسیری حركت می‌كند كه تمامی معلمان استخدامی باید حتما روخوانی قرآن را بدانند. (ایلنا، ۲۷ تیرماه ۱۳۸۹).
همه این اقدامات جدید ایدوئولوژیک و سیاسی در حالی قرار است عملی شوند که آموزش رسمی ایران هم اکنون یکی از بسته ترین و ایدئولوژی زده ترین نظام های آموزشی تمام دنیاست. فعالیت های آموزش دینی در مدارس ایران (دروس دینی، دروس علوم انسانی دینی شده، فعالیت های مذهبی فوق برنامه اجباری...) که حدود یک چهارم زمان آموزشی را به خود اختصاص می دهد سه برابر بیش از متوسط کشورهایی است که در برنامه درسی آنها آموزش دینی وجود دارد. در دو سه سال اخیر بر میزان فعالیت های تبلیغاتی و حضور امنیتی بسیج دانش آموزی بگونه ای چشمگیر افزوده شده و قرار است این سازمان نظامی-سیاسی دامنه فعالیت خود را حتی به مدارس ابتدایی نیز گسترش دهد. افزایش چشمگیر حجم برنامه های مذهبی و سیاسی مدارس در حالی صورت میگیرد که مسئولین قادر نیستند دلایل ناکارایی نظام آموزشی در بعد ایدئولوژیک را توضیح دهند. همه آنها با نگاهی کمی و از بیرون فکر می کنند دلیل اصلی ناکامی آموزش ایران در تربیت جوانانی همساز با حکومت کم بودن حجم آموزش دینی و سیاسی و یا عدم کارایی معلمان است.
در گفتمان امروزی دست اندرکاران سیاست و آموزش کاربرد واژه هایی مانند تهاجم، جنگ و مقاومت می تواند بازتاب نوعی نگاه به آموزش هم تلقی شود. پی‌آمد قابل انتظار این گفتمان جنگی عوض کردن فلسفه آموزش با منطق سربازخانه است. جالب این است که این حرف ها و اقدامات حتی با بسیاری از راهکارهای سند تحول بنیادی که از ماه ها پیش با سر و صدای فراوان بعنوان نقشه راه نظام آموزشی ایران طرح شده هم در تناقض آشکار قرار می گیرد. سند تحول آموزش و پرورش مدعی است که «تربیت ارزش مدار بر آزادی و آگاهی انسان استوار است» و منظور از تربیت ارزش مدار، تلقین ارزش های معین نیست، بلکه منظور تربیتی است که در ایجاد رغبت و آگاهی به مطلوب تکیه می کند« (ص ۴۰).
حال این پرسش پیش می آید که در کدام یک از این اقدامات ایدئولوژیک به آزادی، آگاهی و رغبت جوانان احترام گذاشته می شود و آیا فرستادن لشکری از روحانیون و مبلغان به مدارس معنایی جز تلقین و اجبار سیاسی و مذهبی دارد؟
--------------------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظرات نویسندگان آنهاست و نه رادیو فردا.
نظام آموزشی میدان جنگ نرم
در یکی از جدیدترین برخوردهای انتقادی به آموزش مصباح یزدی شاخص ترین روحانی حامی گرایش کنونی دولت بار دیگر موضوع «نیاز به تحول فرهنگی» را پیش کشیده است. این روحانی محافظه کار با اشاره به «كمرنگ شدن دین در بین افراد جامعه به ویژه جوانان و دانشجویان» می گوید «وقتی به سیر فعالیت های فرهنگی به معنای خاص آن یعنی اعتقادات و ارزش ها بنگریم می بینیم یك سیر نزولی طی شده است، یعنی از زمان تأسیس ستاد انقلاب فرهنگی تا زمان فتنه اخیر یك منحنی نزولی در زمینه فرهنگی ترسیم می شود.» (فارس ۱۴ مرداد ۱۳۸۹). حجت‌الاسلام سقای بي‌ریا مشاور رئیس‌جمهور در امور روحانیت نیز عملکرد نظام آموزشی در برابر «فعالیت ماهواره‌ها وتهاجم فرهنگی دشمن از طریق اینترنت» چندان موفق نمی داند. (فارس، ۱۳ مرداد ماه ۱۳۸۹)
در برخوردهای مسئولین گوناکون از مقامات اصلی و امامان جمعه گرفته تا چهره های نظامی و روحانی همسو بطور منظم نظریه توطئه و تهدید فرهنگی از سوی بیگانگان تکرار می شود. بر اساس این تحلیل گویا ایران در حال دست و پنجه نرم کردن با «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم» است که آگاهانه توسط غرب علیه کشور ما تدارک می شود و هدف این «تهاجم» و «جنگ نرم» نیز بیش از همه جوانان هستند. درست به همین دلیل هم نظریه پردازان این تحلیل بر این باورند که مدارس و دانشگاه ها باید به سنگر اصلی مقاومت فرهنگی جمهوری اسلامی تبدیل شود.
سمتگیری های اصلی وزارت آموزش و پرورش نشان می دهد که موضوع مقابله با این جنگ و تهاجم فرضی به دغدغه اصلی مسئولین این تشکیلات عریض و طویل و سایر متولیان فرهنگی هم تبدیل شده است. محمد بنیادی، معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش براین باور است که برای جلوگیری از «آسیب‌هایی» چون «جنگ نرم» برنامه‌های تربیتی باید هر چه بیشتر دانش‌آموزان را با مباحثی نظیر «فتنه و استکبار» آشنا کنند. (ایلنا،۲۱ تیرماه ۱۳۸۹) داوود روستایی قائم مقام سازمان دانش آموزی کشور نیز با اشاره به «ابعاد گسترده جنگ نرم» از ایجاد خندق فرهنگی برای دانش آموز در مقابله با این جنگ سخن می گوید. (مهر، ۱۶ مرداد ماه ۱۳۸۹)
دغدغه مقابله با «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم» سبب شده در ماه های اخیر بارها صحبت از طرح های گوناگون سیاسی و ایدئولوژیکی به میان آید که یا تا کنون عملی شده اند و یا قرار است در سال جدید تحصیلی به مرحله اجرا درآیند. به نظر میاید سیاست جدید «تربیتی-ایدئولوژیک» دولت بر سه محور اصلی استوار شده است :
افسران جنگ نرم در مدارس
محور اول اعزام لشکری از مبلغین سیاسی و مذهبی به مدارس برای «ارشاد» جوانان است. وزیر آموزش و پرورش در این زمینه چشم به همكاری آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه و حضور روحانیت در مدارس دوخته است. از نظر او «همكاری آموزش و پرورش به عنوان نهادی تربیتی با حوزه‌های علمیه كه رویكرد آنها نیز تربیتی و دینی و مذهبی است، در شكل‌گیری هویت دینی، ملی و مذهبی دانش‌آموزان تاثیر بسزایی را دارد». (ایلنا، ۲۳ تیر ماه ۱۳۸۹)
ناصر سقای بی‌ریا مشاور رئیس‌جمهور در امور روحانیت صحبت از حضور هفت هزار مشاور دینی در دبیرستان‌های كشور می کند كه هر كدام از آنها قرار است در طول هفته، پنج مدرسه را پوشش دهند. وی با بیان اینكه «برخی معلمان دینی نمي‌توانند پاسخگوی شبهات جوانان باشند»، نقش جدید روحانیت را پرداختن به تربیت دینی و سیاسی دانش آموزان می داند. سقای بی ریا هم چنین خبر می دهد که در ستاد همكاری‌های آموزش و پرورش و حوزه علمیه، مسائلی از قبیل تربیت حوزویان متناسب با نقشی كه ایفا مي‌كنند، تربیت معلمان دینی متخصص برای پاسخگویی به شبهات دینی جوانان، توجه به مراكز تربیت معلم از اولویت‌های كاری محسوب می‌شود. (فارس، 13 مرداد ماه)
در زمینه آنچه که طرح «عفاف وحجاب» نام گرفته پای وزارت کشورهم به مدارس باز شده است. افشار معاون امور اجتماعی و شوراهای وزرات کشور از مشارکت در اجرای طرح عفاف و حجاب در مدارس و حضور افرادی برای ارشاد جوانان خبر می دهد. (فارس، ۱۶ مرداد ماه ۱۳۸۹).
آن گونه که از حرف های مسئولین برمیاید لشکر ایدئولوژیک دولتی که خارج از کادر آموزشی به مدارس می روند قرار است موضوعات سیاسی و دینی و نیز مسائل اخلاقی بویژه حجاب را در واحدهای آموزشی طرح کنند.
۵۰ هزار مدرسه قرانی
محور دوم بازنگری مواد درسی بویژه در حوزه علوم انسانی و افزودن سهم دروس دینی و فعالیت های فوق برنامه تبلیغاتی و ایدئولوژیک است. در کنار بازنویسی کتاب های درسی وزیر آموزشوپرورش ماه گذشته از طرحی سخن گفت که بر اساس آن قرار است طی سه سال بیش از ۵۰ هزار مدرسه قرآنی در سراسر كشور ایجاد شود. (ایلنا، ۲۳ تیرماه ۱۳۸۹) مدارس قرآنی به شكل فوق برنامه در حاشیه برنامه‌های اصلی واحدهای آموزشی فعالیت خواهند کرد. محي‌الدین بهرام محمدیان معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش هم با اشاره به بازنگری در برخی دروس مقاطع تحصیلی در برنامه درس ملی از برنامه «آموزش حکمت و فلسفه اسلامی» (در کنار دروس دینی و قران که هم اکنون وجود دارد) به دانش‌آموزان مقطع ابتدایی با هدف «آمادگی ذهنی انها را برای بحث‌ها و مسائل اساسی» خبر داد که قرار است در برنامه درس ملی گنجانده شود (ایلنا، ۲۶ خرداد ۱۳۸۹).
رو خوانی اجباری قران برای همه معلمان
محور سوم توجه ویژه به تربیت معلم و نظارت شدیدتر بر فعالیت های معلمان است. قرار است حضور روحانیون در مراکز تربیت معلم افزایش یابد و حتی وزیر آموزشوپرورش بنا دارد «تسلط بر روخوانی قرآن را شرط استخدام معلمان» در آموزشوپرورش قرار دهد. وی می گوید هر چند كه در حال حاضر دوره‌های ضمن خدمت برای مربیان و معلمان قرآن داریم اما از این پس استخدام معلمان و مربیان در مسیری حركت می‌كند كه تمامی معلمان استخدامی باید حتما روخوانی قرآن را بدانند. (ایلنا، ۲۷ تیرماه ۱۳۸۹).
همه این اقدامات جدید ایدوئولوژیک و سیاسی در حالی قرار است عملی شوند که آموزش رسمی ایران هم اکنون یکی از بسته ترین و ایدئولوژی زده ترین نظام های آموزشی تمام دنیاست. فعالیت های آموزش دینی در مدارس ایران (دروس دینی، دروس علوم انسانی دینی شده، فعالیت های مذهبی فوق برنامه اجباری...) که حدود یک چهارم زمان آموزشی را به خود اختصاص می دهد سه برابر بیش از متوسط کشورهایی است که در برنامه درسی آنها آموزش دینی وجود دارد. در دو سه سال اخیر بر میزان فعالیت های تبلیغاتی و حضور امنیتی بسیج دانش آموزی بگونه ای چشمگیر افزوده شده و قرار است این سازمان نظامی-سیاسی دامنه فعالیت خود را حتی به مدارس ابتدایی نیز گسترش دهد. افزایش چشمگیر حجم برنامه های مذهبی و سیاسی مدارس در حالی صورت میگیرد که مسئولین قادر نیستند دلایل ناکارایی نظام آموزشی در بعد ایدئولوژیک را توضیح دهند. همه آنها با نگاهی کمی و از بیرون فکر می کنند دلیل اصلی ناکامی آموزش ایران در تربیت جوانانی همساز با حکومت کم بودن حجم آموزش دینی و سیاسی و یا عدم کارایی معلمان است.
در گفتمان امروزی دست اندرکاران سیاست و آموزش کاربرد واژه هایی مانند تهاجم، جنگ و مقاومت می تواند بازتاب نوعی نگاه به آموزش هم تلقی شود. پی‌آمد قابل انتظار این گفتمان جنگی عوض کردن فلسفه آموزش با منطق سربازخانه است. جالب این است که این حرف ها و اقدامات حتی با بسیاری از راهکارهای سند تحول بنیادی که از ماه ها پیش با سر و صدای فراوان بعنوان نقشه راه نظام آموزشی ایران طرح شده هم در تناقض آشکار قرار می گیرد. سند تحول آموزش و پرورش مدعی است که «تربیت ارزش مدار بر آزادی و آگاهی انسان استوار است» و منظور از تربیت ارزش مدار، تلقین ارزش های معین نیست، بلکه منظور تربیتی است که در ایجاد رغبت و آگاهی به مطلوب تکیه می کند« (ص ۴۰).
حال این پرسش پیش می آید که در کدام یک از این اقدامات ایدئولوژیک به آزادی، آگاهی و رغبت جوانان احترام گذاشته می شود و آیا فرستادن لشکری از روحانیون و مبلغان به مدارس معنایی جز تلقین و اجبار سیاسی و مذهبی دارد؟
--------------------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظرات نویسندگان آنهاست و نه رادیو فردا.
