فراز و فرود ها در مناسبات خارجی دولت ایران را طی سالی که گذشت، می توان دست کم از یک زاویه تاثیر گذار، در تغییرات محتوایی و همچنین لحن دو پیام نوروزی رئیس جمهوری آمریکا مشاهده کرد.
در اولین پیام نوروزی اوباما که چند هفته پس از آغاز به کار او در منصب ریاست جمهوری ایراد شد، مردم ایران و دولت حاکم در یک خط قرار گرفته و با حقوق و انتظارات آنها یکدست برخورد شده بود. در پیام دوم که پیش از تحویل سال جاری ایراد گردید، نه تنها حقوق مردم در تقابل با رفتار های دولت قرار گرفت که همچنین بر ضرورت دفاع از آزادی های فردی، سیاسی، اجتماعی و حق انتخاب آزاد مردم ایران نیز تاکید شده بود.
پیش از انتخاب شدن به مقام رئیس جمهوری آمریکا، اوباما از آمادگی خود برای آغاز گفت و گوهای بدون پیش شرط، نه تنها پیرامون برنامه های اتمی جمهوری اسلامی، که در مورد تمامی مسائل موجود فی مابین و یا مورد علاقه تهران و واشنگتن سخن به میان آورده بود.
در جریان انتخابات آمریکا، رئیس دولت ایران ضمن بیان مطالبی در ستایش نامزد آفریقایی تبار آن زمان، پیش بینی کرده بود که به اوباما اجازه انتخاب شدن به مقام ریاست جمهوری آمریکا داده نخواهد شد. شاید تصور رئیس دولت ایران از روش انتخاب شدن رئیس دولت در یک نظام دمکراتیک واقعی، الگوهای خانگی و محلی بود، ولی در هر حال و بر خلاف پیشگویی ایشان، اوباما به کاخ سفید راه یافت.
انتخاب اوباما، از نگاه مصالح میان مدت و دراز مدت جمهوری اسلامی، می توانست بعنوان بهترین رویداد خارجی ممکن تلقی شده و از آن در جهت بازنگری مناسبات خارجی و عادی سازی روابط ایران با نظام جهانی استفاده بعمل آید.
جمهوری اسلامی به جای ارزیابی میان مدت از نتایج تغییر دولت در کاخ سفید، تامین هدف های کوتاه مدت را در اولویت بالاتری از هدف های راهبردی کشور قرار داد و با این استنباط که احترام نهادن حریف به ایران در نتیجه ترس او، و پیشنهاد گفت و گوی بدون شرط ناشی از ضعف او است، بیش از گذشته بر مواضع چالشی خود پای فشرد.
طی سال گذشته، اگرچه امکانات فنی ایران برای ساختن تعداد بیشتری سانتریفیوژ به هیچ وجه بهبود نیافت، و یا دسترسی به منابع تازه اورانیوم خام و کیک زرد در خارج عملا متوقف ماند، و ناگزیر «جشن اتمی» نیز که معمولا در نیمه فرودین تدارک می شد با سکوت برگزار گردید، در عین حال دولت با استفاده از حاشیه امنیت ناشی از تغییرات سیاسی در واشینگتن، هدف دست یافتن به اورانیوم غنی شده بیشتر و در حجم معادل با میزان مورد نیاز برای تولید یک تا سه بمب را همچنان پیگیری کرد.
با این پافشاری بر ادامه توسعه برنامه های اتمی، و بی اعتنایی بر ادامه روند نزولی سرمایه گذاری های خارجی، بخصوص در اجرای طرح های توسعه نفت و گاز، دولت جمهوری اسلامی ضمن تحمل زیان های اقتصادی کلان، فرصت بهبود مناسبات با آمریکا را از دست داد و همزمان بیش از پیش از اروپا نیز فاصله گرفت.
رویدادهای خارجی و مناسبات برون مرزی دولت ها همواره در ارتباط نزدیک با تحولات داخلی قرار داشته و طی یک جریان مستمر و مداوم یا از یکدیگر تاثیر می گیرند و یا بر دیگری تاثیر می گذارند.
بر گزاری انتخابات رئیس جمهوری در ایران، از جمله رویداد های تاثیر گذار بر روند مناسبات خارجی، و در عین حال تاثیر گرفته از تحولات خارجی مرتبط با ایران بود.
دولت آمریکا و جامعه اروپا با این انتظار که در تهران پس از انتخابات خرداد ماه دولت معتدل تری به روی کار خواهد آمد و در نتیجه امکان مذاکره و رسیدن به توافق های گسترده با ایران فراهم تر خواهد شد، در قبال جمهوری اسلامی سیاست انتظار و شکیبایی را ادامه داد و برای آغاز گفت و گو با تهران مهلتی را تعیین کرد که طی آن دولت بعدی زمان کافی برای شکل گرفتن و دریافت رای اعتماد از مجلس را داشته باشد.
بر خلاف انتظارات گسترده در داخل و خارج، در عوض بروی کار آمدن یک دولت عملگرا و معتدل در ایران، رئیس دولت نهم که شهرت جهانی خود را مدیون نقطه نظر های ضد اسرائیلی و ضد آمریکایی است، به عنوان برنده انتخابات و رئیس دولت بعدی معرفی شد. با این و جود دولت دهم نیز از مهلتی که آمریکا و جامعه جهانی به منظور رسیدن به توافق با ایران در نظر گرفته بودند برخوردار گردید اگرچه از این فرصت نیز به جای رفع تنش، تنها در جهت ادامه برنامه های توسعه اتمی و نزدیکتر شدن به هدف های کوتاه مدت آن بهره گرفت.
اعتراض های گسترده داخلی به نتیجه انتخابات رئیس جمهوری و برخورد خشونت آمیز رژیم برای کنترل اوضاع و در نتیجه قتل و کشتار تعداد قابل ملاحظه ای از شرکت کنند گان در تظاهرات مسالمت آمیز خیابانی، دستگیری هزاران تن از ناراضیان داخلی و ترتیب دادن دادگاه های فرمایشی به منظور ایجاد ترس و تفرقه در داخل، از جمله رویدادهایی بود که مناسبات خارجی ایران را متحول ساخت و جایگاه جمهوری اسلامی را در نظام بین الملل کاملا تغییر داد.
از آن پس رژیم جمهوری اسلامی نه تنها مشروعیت خود را نزد بسیاری از کشورهای خارجی از دست داد که با ارتقاء ضرورت دفاع از حقوق بشر در مناسبات آنها با ایران، تمایل افکار عمومی خارجی برای عادی ساختن مناسبات با ایران نیز کاهش یافت.
با آشکار شدن و جود یک مرکز اتمی اعلام نشده ایران در فوردو-قم، فشار های خارجی علیه ایران افزایش یافت و از آن تاریخ روسیه نیز آشکارا به جمع منتقدین دولت ایران پیوست.
کاهش حمایت روسیه از دولت ایران طی سال گذشته موقعیت دولت دهم را در نظام جهانی بمراتب متزلزل تر از پیش ساخت. اعلام موافقت عجولانه ایران با انجام بازدید نمایندگان آژانس انرژی اتمی از سایت فوردو و همچنین موافقت اولیه با مبادله ۱۲۰۰ کیلو گرم اورانیوم غنی شده با سوخت اتمی مورد مصرف در راکتور آزمایشگاهی تهران، از جمله نتایج احساس خطر و افزایش نگرانی ناشی از اعمال فشار های خارجی بود.
عدول از توافق اولیه روز اول اکتبر در وین و پشیمان شدن از ارسال اورانیوم غنی شده به خارج و معاوضه آن با سوخت اتمی، اتحاد نظام جهانی به رهبری آمریکا علیه جمهوری اسلامی را تقویت کرد، اگرچه چین میزان حمایت شفاهی از مواضع جمهوری اسلامی را به بهانه دادن فرصت بیشتر به دیپلماسی، افزایش داد و از این لحاظ تا حدودی کاهش حمایت روسیه را جبران ساخت.
به این ترتیب طی نیمه دوم سال قبل، در اردوی حامیان خارجی ایران تنها چین باقی مانده بود که ادامه حمایت سیاسی آن کشور از دولت دهم نیز چندان قابل تکیه تر از حمایت های سابق روسیه به نظر نمی رسید.
در فاصله ای مشخص از چین، دو کشور برزیل و ترکیه نیز که هر دو دارای بازار های صادراتی قابل ملاحظه ای در ایران هستند، از راه ایفای نقش میانجی خط دوم، سعی در حمایت از مواضع اتمی دولت ایران و برخورداری از امتیازات تجاری ناشی از آن بعمل آوردند.
طی سال گذشته مناسبات ایران با کشور های عربی سرد تر پیش شد و به خصوص عربستان سعودی آشکارا به صف کشور های فعال در تقابل با ایران پیوست.
در یک نگاه گذرا به کارنامه مناسبات خارجی دولت آقای احمدی نژاد طی یک سال گذشته، می توان دریافت که حاکمیت ایران در این مدت منزوی تر از سابق گردیده و در نتیجه با یارانی کمتر از هر زمان دیگر در تاریخ حیات سیاسی جمهوری اسلامی، ضمن از دست دادن مشروعیت نزد کشور های خارجی و از میان رفتن توهم بر خورداری از حمایت داخلی، در برابر جبهه ای متحد علیه خود در نظام جهانی قرار گرفت.
با کارنامه ای از این دست در عرصه مناسبات بین الملل، دولت دهم ناگزیر است که در سال جاری خود را برای تحمل تنبیهاتی که قرار است به منظور تحت کنترل در آوردن بر نامه اتمی آن، و خنثی ساختن خطری که عنوان می شود متوجه تعادل قوا و صلح منطقه ساخته است، آماده نماید. این تنبیهات در بهترین شرایط میتوانند تحریم های تازه اقتصادی، و احتمالا محدودیت های سیاسی، و در بدترین شرایط توسل به ظرفیت های نظامی را شامل شوند.
در اولین پیام نوروزی اوباما که چند هفته پس از آغاز به کار او در منصب ریاست جمهوری ایراد شد، مردم ایران و دولت حاکم در یک خط قرار گرفته و با حقوق و انتظارات آنها یکدست برخورد شده بود. در پیام دوم که پیش از تحویل سال جاری ایراد گردید، نه تنها حقوق مردم در تقابل با رفتار های دولت قرار گرفت که همچنین بر ضرورت دفاع از آزادی های فردی، سیاسی، اجتماعی و حق انتخاب آزاد مردم ایران نیز تاکید شده بود.
پیش از انتخاب شدن به مقام رئیس جمهوری آمریکا، اوباما از آمادگی خود برای آغاز گفت و گوهای بدون پیش شرط، نه تنها پیرامون برنامه های اتمی جمهوری اسلامی، که در مورد تمامی مسائل موجود فی مابین و یا مورد علاقه تهران و واشنگتن سخن به میان آورده بود.
در جریان انتخابات آمریکا، رئیس دولت ایران ضمن بیان مطالبی در ستایش نامزد آفریقایی تبار آن زمان، پیش بینی کرده بود که به اوباما اجازه انتخاب شدن به مقام ریاست جمهوری آمریکا داده نخواهد شد. شاید تصور رئیس دولت ایران از روش انتخاب شدن رئیس دولت در یک نظام دمکراتیک واقعی، الگوهای خانگی و محلی بود، ولی در هر حال و بر خلاف پیشگویی ایشان، اوباما به کاخ سفید راه یافت.
انتخاب اوباما، از نگاه مصالح میان مدت و دراز مدت جمهوری اسلامی، می توانست بعنوان بهترین رویداد خارجی ممکن تلقی شده و از آن در جهت بازنگری مناسبات خارجی و عادی سازی روابط ایران با نظام جهانی استفاده بعمل آید.
جمهوری اسلامی به جای ارزیابی میان مدت از نتایج تغییر دولت در کاخ سفید، تامین هدف های کوتاه مدت را در اولویت بالاتری از هدف های راهبردی کشور قرار داد و با این استنباط که احترام نهادن حریف به ایران در نتیجه ترس او، و پیشنهاد گفت و گوی بدون شرط ناشی از ضعف او است، بیش از گذشته بر مواضع چالشی خود پای فشرد.
طی سال گذشته، اگرچه امکانات فنی ایران برای ساختن تعداد بیشتری سانتریفیوژ به هیچ وجه بهبود نیافت، و یا دسترسی به منابع تازه اورانیوم خام و کیک زرد در خارج عملا متوقف ماند، و ناگزیر «جشن اتمی» نیز که معمولا در نیمه فرودین تدارک می شد با سکوت برگزار گردید، در عین حال دولت با استفاده از حاشیه امنیت ناشی از تغییرات سیاسی در واشینگتن، هدف دست یافتن به اورانیوم غنی شده بیشتر و در حجم معادل با میزان مورد نیاز برای تولید یک تا سه بمب را همچنان پیگیری کرد.
با این پافشاری بر ادامه توسعه برنامه های اتمی، و بی اعتنایی بر ادامه روند نزولی سرمایه گذاری های خارجی، بخصوص در اجرای طرح های توسعه نفت و گاز، دولت جمهوری اسلامی ضمن تحمل زیان های اقتصادی کلان، فرصت بهبود مناسبات با آمریکا را از دست داد و همزمان بیش از پیش از اروپا نیز فاصله گرفت.
رویدادهای خارجی و مناسبات برون مرزی دولت ها همواره در ارتباط نزدیک با تحولات داخلی قرار داشته و طی یک جریان مستمر و مداوم یا از یکدیگر تاثیر می گیرند و یا بر دیگری تاثیر می گذارند.
بر گزاری انتخابات رئیس جمهوری در ایران، از جمله رویداد های تاثیر گذار بر روند مناسبات خارجی، و در عین حال تاثیر گرفته از تحولات خارجی مرتبط با ایران بود.
دولت آمریکا و جامعه اروپا با این انتظار که در تهران پس از انتخابات خرداد ماه دولت معتدل تری به روی کار خواهد آمد و در نتیجه امکان مذاکره و رسیدن به توافق های گسترده با ایران فراهم تر خواهد شد، در قبال جمهوری اسلامی سیاست انتظار و شکیبایی را ادامه داد و برای آغاز گفت و گو با تهران مهلتی را تعیین کرد که طی آن دولت بعدی زمان کافی برای شکل گرفتن و دریافت رای اعتماد از مجلس را داشته باشد.
بر خلاف انتظارات گسترده در داخل و خارج، در عوض بروی کار آمدن یک دولت عملگرا و معتدل در ایران، رئیس دولت نهم که شهرت جهانی خود را مدیون نقطه نظر های ضد اسرائیلی و ضد آمریکایی است، به عنوان برنده انتخابات و رئیس دولت بعدی معرفی شد. با این و جود دولت دهم نیز از مهلتی که آمریکا و جامعه جهانی به منظور رسیدن به توافق با ایران در نظر گرفته بودند برخوردار گردید اگرچه از این فرصت نیز به جای رفع تنش، تنها در جهت ادامه برنامه های توسعه اتمی و نزدیکتر شدن به هدف های کوتاه مدت آن بهره گرفت.
اعتراض های گسترده داخلی به نتیجه انتخابات رئیس جمهوری و برخورد خشونت آمیز رژیم برای کنترل اوضاع و در نتیجه قتل و کشتار تعداد قابل ملاحظه ای از شرکت کنند گان در تظاهرات مسالمت آمیز خیابانی، دستگیری هزاران تن از ناراضیان داخلی و ترتیب دادن دادگاه های فرمایشی به منظور ایجاد ترس و تفرقه در داخل، از جمله رویدادهایی بود که مناسبات خارجی ایران را متحول ساخت و جایگاه جمهوری اسلامی را در نظام بین الملل کاملا تغییر داد.
از آن پس رژیم جمهوری اسلامی نه تنها مشروعیت خود را نزد بسیاری از کشورهای خارجی از دست داد که با ارتقاء ضرورت دفاع از حقوق بشر در مناسبات آنها با ایران، تمایل افکار عمومی خارجی برای عادی ساختن مناسبات با ایران نیز کاهش یافت.
طی نیمه دوم سال قبل، در اردوی حامیان خارجی ایران تنها چین باقی مانده بود که ادامه حمایت سیاسی آن کشور از دولت دهم نیز چندان قابل تکیه تر از حمایت های سابق روسیه به نظر نمی رسید.
کاهش حمایت روسیه از دولت ایران طی سال گذشته موقعیت دولت دهم را در نظام جهانی بمراتب متزلزل تر از پیش ساخت. اعلام موافقت عجولانه ایران با انجام بازدید نمایندگان آژانس انرژی اتمی از سایت فوردو و همچنین موافقت اولیه با مبادله ۱۲۰۰ کیلو گرم اورانیوم غنی شده با سوخت اتمی مورد مصرف در راکتور آزمایشگاهی تهران، از جمله نتایج احساس خطر و افزایش نگرانی ناشی از اعمال فشار های خارجی بود.
عدول از توافق اولیه روز اول اکتبر در وین و پشیمان شدن از ارسال اورانیوم غنی شده به خارج و معاوضه آن با سوخت اتمی، اتحاد نظام جهانی به رهبری آمریکا علیه جمهوری اسلامی را تقویت کرد، اگرچه چین میزان حمایت شفاهی از مواضع جمهوری اسلامی را به بهانه دادن فرصت بیشتر به دیپلماسی، افزایش داد و از این لحاظ تا حدودی کاهش حمایت روسیه را جبران ساخت.
به این ترتیب طی نیمه دوم سال قبل، در اردوی حامیان خارجی ایران تنها چین باقی مانده بود که ادامه حمایت سیاسی آن کشور از دولت دهم نیز چندان قابل تکیه تر از حمایت های سابق روسیه به نظر نمی رسید.
در فاصله ای مشخص از چین، دو کشور برزیل و ترکیه نیز که هر دو دارای بازار های صادراتی قابل ملاحظه ای در ایران هستند، از راه ایفای نقش میانجی خط دوم، سعی در حمایت از مواضع اتمی دولت ایران و برخورداری از امتیازات تجاری ناشی از آن بعمل آوردند.
طی سال گذشته مناسبات ایران با کشور های عربی سرد تر پیش شد و به خصوص عربستان سعودی آشکارا به صف کشور های فعال در تقابل با ایران پیوست.
در یک نگاه گذرا به کارنامه مناسبات خارجی دولت آقای احمدی نژاد طی یک سال گذشته، می توان دریافت که حاکمیت ایران در این مدت منزوی تر از سابق گردیده و در نتیجه با یارانی کمتر از هر زمان دیگر در تاریخ حیات سیاسی جمهوری اسلامی، ضمن از دست دادن مشروعیت نزد کشور های خارجی و از میان رفتن توهم بر خورداری از حمایت داخلی، در برابر جبهه ای متحد علیه خود در نظام جهانی قرار گرفت.
با کارنامه ای از این دست در عرصه مناسبات بین الملل، دولت دهم ناگزیر است که در سال جاری خود را برای تحمل تنبیهاتی که قرار است به منظور تحت کنترل در آوردن بر نامه اتمی آن، و خنثی ساختن خطری که عنوان می شود متوجه تعادل قوا و صلح منطقه ساخته است، آماده نماید. این تنبیهات در بهترین شرایط میتوانند تحریم های تازه اقتصادی، و احتمالا محدودیت های سیاسی، و در بدترین شرایط توسل به ظرفیت های نظامی را شامل شوند.
