دریاچه ارومیه در حال خشک شدن و نابودی است. سرنوشت دریاچه ارومیه، که در شمال غرب ایران و در میانه دو استان آذربایجان غربی و شرقی قرار گرفته است، در سال های اخیر مایه نگرانی عمیق کارشناسان محیط زیست بوده است. پس از سال ها هشدار به مقامات مسئول درباره شرایط وخیم زیست محیطی دریاچه ارومیه، امروز حتی بسیاری از خوش‌بین ترین کارشناسان نیز از بهبودی اوضاع امید بریده‌اند.
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست به رادیو فردا می گوید: دریاچه ارومیه با حدود ۵۰۰۰ کیلومتر مربع، بزرگترین بدنه آبی در داخل مرزهای مملکت ماست. این دریاچه با کمال تاسف روزهای خوشی را نمی گذراند. ارتفاع آب که زمانی ۱۰ متر بود الان فقط به شش متر رسیده است. یعنی کمتر از نصف. آنطور که پیش می رود من پیش بینی کرده ام که در طول عمر من این دریاچه از بین خواهد رفت وخشک خواهد شد. البته این اولین دریاچه ای نیست که در ایران ما خشک کرده ایم. تالاب هامون را با ده میلیارد متر مکعب آب دیدیم که به زوال رفت و الان کف بستر آن لندرور می رانیم. یا اینکه تالاب گاوخونی از بین رفت. دریاچه بختگان خشک شد و مجدداً یک مقدار آب آمد. یا تالاب پریشان و ارژنگ. بنابراین در یک منطقه خشک مثل کشور ما، که یک سوم متوسط بارندگی جهان را در روزهای عادی دریافت می کند، خشک شدن تالاب ها امری زیاد دور از ذهن نیست.
آقای دکتر کهرم، چه عواملی سبب بروز چنین فاجعه های زیست محیطی شده؟
ما در سال ۲۵۰ میلی متر باران دریافت می کنیم. درحالی که جهان به طور متوسط ۸۵۰ میلی متر باران دریافت می کند. در شش سال گذشته و قبل از آن در یک دوره سه ساله ما خشک سالی داشتیم که میزان آب دریافتی حتی به نصف وضع معمول هم رسید. در این شرایط تالاب ها شدیداً در معرض خطر هستند. دریاچه ارومیه با ۵۰۰۰ کیلومتر مربع از حدود چهارده رودخانه مشروب می شود. یعنی آب این رودخانه ها می ریزد داخل دریاچه. حدود پنج میلیارد مترمکعب این آبها می رود. یک و نیم میلیارد مترمکعب به صورت مستقیم باران و برف و نزولات است و بالاخره نیم میلیارد مترمکعب هم از طریق چشمه ها و یا سیلاب ها جاری می شود. وقتی که می آییم و روی این رودخانه ها را سد می بندیم، بیش از چهل سد ساخته شده، و حق-آبه دریاچه را رعایت نمی کنیم، نتیجه معلوم است. بنابراین عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه اولاً کم مهری و بی مهری طبیعت است که در این منطقه زیاد هم دور از ذهن نیست و همیشه اتفاق افتاده از قدیم و دوم دست ما انسان ها که آمدیم جلوی رودخانه ها را سد بستیم و بالاخره این احداث بزرگراه شهید کلانتری هست که عرض این دریاچه را نصف می کند. یعنی یک فاصله پانزده کیلومتری از آذربایجان غربی به شرقی می رود و در نتیجه ۶۵ درصد از آب در قسمت جنوبی این جاده می افتد و ۳۵ درصد در قسمت شمالی. حالا قسمت های جنوبی به علت متوقف شدن جریان آب الان به صورت باتلاقی در آمده و به شدت دارد تبخیر می شود. چنانچه وسعت یک دریاچه کم شود و عمقش هم کم شود، این باعث ازدیاد و تشدید تبخیر می شود. یعنی روند تبخیر و روند خشک شدن دریاچه با کمال تاسف در آینده نیز ادامه خواهد یافت. تا اینکه بالاخره متاسفانه دریاچه ارومیه خشک خواهد شد.
«نابودی احتمالی دریاچه ارومیه تاثیر جبران ناپذیری بر محیط زیست و مردم خواهد گذاشت.»
دریاچه ارومیه زیستگاه گونه های بسیار متفاوت حیوانات است. بر سر آنها چه آمده؟
خب، متاسفانه آنها تحت تاثیر قرار می گیرند. شما وقتی محیط زیست یک دریاچه را از بین ببرید، تک تک جانوران و گیاهانی که آنجا هستند تحت تاثیر قرار می گیرند. در روزگاری نه چندان دور حدود ۲۰ هزار قطعه فلامینگو در این دریاچه زاد و ولد می کردند و حدود ۱۰ هزار پلیکان یا مرغ سقا در جزایر مختلف تخم گذاری می کردند. جزایر ۹ گانه یا دوقوزلر به قول آذری ها. الان اینها به کل از بین رفته اند. از طرف دیگر شوری آب به اندازه ای رسیده و الان بیش از حد اشباع است، یعنی حدود ۳۳۰ گرم در لیتر نمک در دریاچه ارومیه هست. در این شوری، آرتمیا که یک موجود سخت پوست حدود یک و نیم دو سانتی متری هست، می میرد و تمام رطوبت بدنش را از دست می دهد به صورت نقطه های سیاه رنگ در می آید. آرتمیا غذای فلامینگو ها بود. از طرف دیگر تعداد بسیار زیادی پرنده مانند اردک ها و پرندگان آبی می آمدند برای زمستان گذرانی. که اینها هم به علت شوری آب نمی توانند بیایند. من دیده ام آنجا پرندگان غواض وقتی که زیر آب می روند، یک قندیل یا کلاهک سفید رنگ از نمک روی سرشان را فرا می گیرد و اینها نابینا می شوند و نهایتاً می میرند. بنابراین وقتی محیط زیست دریاچه ارومیه به این ترتیب تحت تاثیر قرار گرفت، تمام موجودات که در آن هستند از بین می روند و همینطور هم شده است.
و حتی انسانها هم تحت تاثیر قرار خواهند گرفت؟
به طور قطع. هر حبه انگوری که در باغ ها و تاکستان های اطراف دریاچه ارومیه بود، هر دانه سیبی که در باغ های مختلف منطقه قرار داشت، آبشان را از دریاچه تامین می کردند. روزی روزگاری با سه متر حفاری شما به آب می رسیدید. الان بیش از ۹ متر باید حفر کنید و تازه به آب شور می رسید. بنابراین دریاچه ارومیه تاثیری دارد بر آب و هوا، بر منطقه، بر اقلیم و بر تمام جانداران اعم از گیاه و جانور که گریبان انسان را هم نهایتاً خواهد گرفت.
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست به رادیو فردا می گوید: دریاچه ارومیه با حدود ۵۰۰۰ کیلومتر مربع، بزرگترین بدنه آبی در داخل مرزهای مملکت ماست. این دریاچه با کمال تاسف روزهای خوشی را نمی گذراند. ارتفاع آب که زمانی ۱۰ متر بود الان فقط به شش متر رسیده است. یعنی کمتر از نصف. آنطور که پیش می رود من پیش بینی کرده ام که در طول عمر من این دریاچه از بین خواهد رفت وخشک خواهد شد. البته این اولین دریاچه ای نیست که در ایران ما خشک کرده ایم. تالاب هامون را با ده میلیارد متر مکعب آب دیدیم که به زوال رفت و الان کف بستر آن لندرور می رانیم. یا اینکه تالاب گاوخونی از بین رفت. دریاچه بختگان خشک شد و مجدداً یک مقدار آب آمد. یا تالاب پریشان و ارژنگ. بنابراین در یک منطقه خشک مثل کشور ما، که یک سوم متوسط بارندگی جهان را در روزهای عادی دریافت می کند، خشک شدن تالاب ها امری زیاد دور از ذهن نیست.
آقای دکتر کهرم، چه عواملی سبب بروز چنین فاجعه های زیست محیطی شده؟
ما در سال ۲۵۰ میلی متر باران دریافت می کنیم. درحالی که جهان به طور متوسط ۸۵۰ میلی متر باران دریافت می کند. در شش سال گذشته و قبل از آن در یک دوره سه ساله ما خشک سالی داشتیم که میزان آب دریافتی حتی به نصف وضع معمول هم رسید. در این شرایط تالاب ها شدیداً در معرض خطر هستند. دریاچه ارومیه با ۵۰۰۰ کیلومتر مربع از حدود چهارده رودخانه مشروب می شود. یعنی آب این رودخانه ها می ریزد داخل دریاچه. حدود پنج میلیارد مترمکعب این آبها می رود. یک و نیم میلیارد مترمکعب به صورت مستقیم باران و برف و نزولات است و بالاخره نیم میلیارد مترمکعب هم از طریق چشمه ها و یا سیلاب ها جاری می شود. وقتی که می آییم و روی این رودخانه ها را سد می بندیم، بیش از چهل سد ساخته شده، و حق-آبه دریاچه را رعایت نمی کنیم، نتیجه معلوم است. بنابراین عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه اولاً کم مهری و بی مهری طبیعت است که در این منطقه زیاد هم دور از ذهن نیست و همیشه اتفاق افتاده از قدیم و دوم دست ما انسان ها که آمدیم جلوی رودخانه ها را سد بستیم و بالاخره این احداث بزرگراه شهید کلانتری هست که عرض این دریاچه را نصف می کند. یعنی یک فاصله پانزده کیلومتری از آذربایجان غربی به شرقی می رود و در نتیجه ۶۵ درصد از آب در قسمت جنوبی این جاده می افتد و ۳۵ درصد در قسمت شمالی. حالا قسمت های جنوبی به علت متوقف شدن جریان آب الان به صورت باتلاقی در آمده و به شدت دارد تبخیر می شود. چنانچه وسعت یک دریاچه کم شود و عمقش هم کم شود، این باعث ازدیاد و تشدید تبخیر می شود. یعنی روند تبخیر و روند خشک شدن دریاچه با کمال تاسف در آینده نیز ادامه خواهد یافت. تا اینکه بالاخره متاسفانه دریاچه ارومیه خشک خواهد شد.
دریاچه ارومیه زیستگاه گونه های بسیار متفاوت حیوانات است. بر سر آنها چه آمده؟
خب، متاسفانه آنها تحت تاثیر قرار می گیرند. شما وقتی محیط زیست یک دریاچه را از بین ببرید، تک تک جانوران و گیاهانی که آنجا هستند تحت تاثیر قرار می گیرند. در روزگاری نه چندان دور حدود ۲۰ هزار قطعه فلامینگو در این دریاچه زاد و ولد می کردند و حدود ۱۰ هزار پلیکان یا مرغ سقا در جزایر مختلف تخم گذاری می کردند. جزایر ۹ گانه یا دوقوزلر به قول آذری ها. الان اینها به کل از بین رفته اند. از طرف دیگر شوری آب به اندازه ای رسیده و الان بیش از حد اشباع است، یعنی حدود ۳۳۰ گرم در لیتر نمک در دریاچه ارومیه هست. در این شوری، آرتمیا که یک موجود سخت پوست حدود یک و نیم دو سانتی متری هست، می میرد و تمام رطوبت بدنش را از دست می دهد به صورت نقطه های سیاه رنگ در می آید. آرتمیا غذای فلامینگو ها بود. از طرف دیگر تعداد بسیار زیادی پرنده مانند اردک ها و پرندگان آبی می آمدند برای زمستان گذرانی. که اینها هم به علت شوری آب نمی توانند بیایند. من دیده ام آنجا پرندگان غواض وقتی که زیر آب می روند، یک قندیل یا کلاهک سفید رنگ از نمک روی سرشان را فرا می گیرد و اینها نابینا می شوند و نهایتاً می میرند. بنابراین وقتی محیط زیست دریاچه ارومیه به این ترتیب تحت تاثیر قرار گرفت، تمام موجودات که در آن هستند از بین می روند و همینطور هم شده است.
و حتی انسانها هم تحت تاثیر قرار خواهند گرفت؟
به طور قطع. هر حبه انگوری که در باغ ها و تاکستان های اطراف دریاچه ارومیه بود، هر دانه سیبی که در باغ های مختلف منطقه قرار داشت، آبشان را از دریاچه تامین می کردند. روزی روزگاری با سه متر حفاری شما به آب می رسیدید. الان بیش از ۹ متر باید حفر کنید و تازه به آب شور می رسید. بنابراین دریاچه ارومیه تاثیری دارد بر آب و هوا، بر منطقه، بر اقلیم و بر تمام جانداران اعم از گیاه و جانور که گریبان انسان را هم نهایتاً خواهد گرفت.
