لس آنجلس که از آن، تا پیش از روی آوردن بسیاری از ایرانیان به دوبی در دهه گذشته، به نام شهر میزبان بزرگترین جمعیت ایرانیان مهاجر نام برده می شد، به تازگی میزبان همایش چهار روزه انجمن بین المللی ایرانشناسی بود که در هتل دبل تری سانتا مونیکا برگزار شد.
این انجمن که چهل و سه سال پیش در سال ۱۳۴۶ بنیان گذاشته شد، هشتمین همایش خود را با محققانی از کشورهای مختلف جهان و ایران و ارائه حدود ۲۰۰ مقاله تحقیقی در ۶۳ پنل، برگزار می کرد.
از محمد توکلی طرقی، رئیس انجمن بین المللی ایرانشناسی و استاد تاریخ دانشگاه تورونتو درباره چگونگی همایش امسال پرسیدم؛
محمد توکلی طرقی: کنفرانس دوسالانه انجمن بین المللی ایرانشناسی امسال شامل سه نسل متفاوت ایران‌شناسان است. نسل اولی که شامل دکتر احسان یارشاطر، خانم ژاله آموزگار، خانم نیکی کدی، پروفسور فرای و آقای دکتر بنانی و نسل بعدی که بنیانگذاران این انجمن اند و الان نسل جدیدی که جدا وارد صحنه ایرانشناسی شده اند و نگرش جدید نسبت به ایران و مسائل ایران دارند.
نسلی است که در دو دهه بعد از انقلاب پا به صحنه ایرانشناسی گذاشته اند و اکثرشان یا در ایران متولد شده اند و دوره نوجوانی را در آمریکا و اروپا گذرانده اند و یا کاملا در اروپا و آمریکا متولد شده اند. هم به زبان های اروپایی صحبت می کنند و هم به فارسی و با فرهنگ ایران آشنایی درونی دارند. از دو نگرش متفاوت اروپایی آمریکایی و ایرانی به بررسی فرهنگ ایران می پردازند.
نسل قبلی ایران‌شناسان توجهی به جنبه های بین المللی و مقایسه ای فرهنگ و تمدن و تاریخ ایران نداشت. نگرشش بیشتر سیاسی بود تا جامعه شناختی و انسان شناختی و ادبیات. در صورتی که امروز توجهی که این نسل جدید دارد، به تغییر و تحولات درونی در زبان، در جامعه و در تاریخ سیاسی و اجتماعی است، بدون اینکه همه را به یک عامل سیاسی کاهش بدهد.
سی سالگی تا چهل و پنج پنجاه. می شود گفت دانشجویان دوره دکترا در دانشگاه های متفاوت آمریکا و اروپا هستند و یا اینکه اخیرا کرسی دانشگاهی را کسب کرده اند و به آموزش و تعلیم زبان فارسی و تاریخ و ادبیات ایران می پردازند.
یکی از جلوه های جالب این تحول این است که از ایرانشناسی به یک شکلی دولت زدایی می شود. تحولات قبلی و مخصوصا نسل اول بیشتر با حمایت و کمک های دولتی و اینها امکان پذیر بود. دولت های متفاوت اروپایی به دلایل متفاوتی از مطالعات ایرانی و شرقی حمایت می کردند. یا از طرف دیگر دولت ایران از این مطالعات حمایت می کرد. الان وارد یک مرحله تاریخی شده ایم که مطالعات ایرانی به علت اختلافی که بین دولت ایران و دولت های اروپایی و آمریکایی هست، استقلال نسبی از سیاست پیدا کرده است.
عنی محققان ایرانی مستقل از پیش فرض های دولت ایران و حمایت ایران و مستقل از حمایت دولت های اروپایی و آمریکایی کارهای تحقیقاتی خود را پیش می برند. وقتی این مطالعات را با مطالعات هند یا کشورهای دیگر مقایسه کنیم مطالعات ایران یکتا است. این استقلال از دولت ها را هیچ کشور دیگری تجربه نکرده است.
برنامه دوسالانهانجمن هر دو سال از استادانی که در طول زندگی تحقیقاتی شان خدمات بزرگی به مطالعات ایران کرده اند، قدردانی می کند و جایزه ای به آنها می دهد؛ که در سال های گذشته آقای دکتر افشار، دکتر شفیعی کدگنی، دکتر احسان یارشاطر از برندگان این جایزه بودند. امسال استاد نیکی کدی، خانم دکتر آموزگار و پروفسور ریچارد فرای از برندگان جایزه بودند.
جالبی این کنفرانس ما این بود که دو تن از کسانی که در کنفرانس شرکت کرده بودند، آقای دکتر احسان یارشاطر و آقای ریچارد فرای، جشن نود سالگی شان بود. یعنی دو تا از چهره های متشخص ایرانشناسی نود ساله بودند و در حدود هفت هشت نفری هم کسانی بودند که در میانه هشتاد سالگی بودند و نسل جدیدی که وارد دانشگاه شدند و یا اخیرا کرسی های ایرانشناسی را در دانشگاه های متفاوت گرفته اند. حضور این چند نسل در کنار هم به نظر من یک جنبه خیلی جالب کنفرانس بود.
تعداد کسانی که از ایران شرکت کرده بودند البته کمتر از دو سال گذشته در تورونتو بود ولی چند نفری از ایران در کنفرانس شرکت کرده بودند. تعدادشان کمتر از سالهای قبل بود و از طرف دیگر به علت مشکلات سیاسی بین آمریکا و ایران، خیلی از دانشگاهیان ایرانی تصمیم گرفتند که اصلا خود را به درد سر نیاندازند و از آغاز نخواستند که در این کنفرانش شرکت کنند.
عدم حضور همکاران ایرانی مان یکی از تاثیرات تحولات یازده ماه گذشته است. جدا هم این ضایعه بزرگی برای ما بوده برای اینکه گفت و گو همنشینی و همکاری با همکاران ایرانی مان می تواند نقش مهمی در شناخت علمی مسائل فرهنگی و تمدنی ایران داشته باشد.
چندین نفر از شرکت کنندگان درکنفرانس در مورد مسائل متفاوت جنبش سبز صحبت کردند و همچنین در رابطه با مهندسی فرهنگی که چندین سالی است آغاز شده پرداختند و در رابطه با شعارهایی که داده شده و تغییر و تحولاتی که در شعارهای انقلابی به وجود آمده، خواسته های مردمی و کل مسئله رنگ و جنبش های اجتماعی از جمله مسائلی بود که مورد توجه قرار گرفت.
۱۰ نفر از کسانی که سخنرانی کردند، به جنبه های تحولات دینی که در ایران در سی سال گذشته به وجود آمده، پرداختند. یعنی از جوانب بسیار مهم تغییر و تحولات ایران، متغیر بودن نقش دین در مسائل ایدئولوژیک و سیاسی ایران بود.
این انجمن که چهل و سه سال پیش در سال ۱۳۴۶ بنیان گذاشته شد، هشتمین همایش خود را با محققانی از کشورهای مختلف جهان و ایران و ارائه حدود ۲۰۰ مقاله تحقیقی در ۶۳ پنل، برگزار می کرد.
از محمد توکلی طرقی، رئیس انجمن بین المللی ایرانشناسی و استاد تاریخ دانشگاه تورونتو درباره چگونگی همایش امسال پرسیدم؛
محمد توکلی طرقی: کنفرانس دوسالانه انجمن بین المللی ایرانشناسی امسال شامل سه نسل متفاوت ایران‌شناسان است. نسل اولی که شامل دکتر احسان یارشاطر، خانم ژاله آموزگار، خانم نیکی کدی، پروفسور فرای و آقای دکتر بنانی و نسل بعدی که بنیانگذاران این انجمن اند و الان نسل جدیدی که جدا وارد صحنه ایرانشناسی شده اند و نگرش جدید نسبت به ایران و مسائل ایران دارند.
- ویژگی این نسل جدید چیست؟
نسلی است که در دو دهه بعد از انقلاب پا به صحنه ایرانشناسی گذاشته اند و اکثرشان یا در ایران متولد شده اند و دوره نوجوانی را در آمریکا و اروپا گذرانده اند و یا کاملا در اروپا و آمریکا متولد شده اند. هم به زبان های اروپایی صحبت می کنند و هم به فارسی و با فرهنگ ایران آشنایی درونی دارند. از دو نگرش متفاوت اروپایی آمریکایی و ایرانی به بررسی فرهنگ ایران می پردازند.
- نوع کاری که می کنند چه فرقی دارد با کاری که شما نسل دوم ایران‌شناسان کردید؟
نسل قبلی ایران‌شناسان توجهی به جنبه های بین المللی و مقایسه ای فرهنگ و تمدن و تاریخ ایران نداشت. نگرشش بیشتر سیاسی بود تا جامعه شناختی و انسان شناختی و ادبیات. در صورتی که امروز توجهی که این نسل جدید دارد، به تغییر و تحولات درونی در زبان، در جامعه و در تاریخ سیاسی و اجتماعی است، بدون اینکه همه را به یک عامل سیاسی کاهش بدهد.
- میانگین سنی یا گستره سنی این نسل جدید ایران‌شناسان در چه حدی است؟
سی سالگی تا چهل و پنج پنجاه. می شود گفت دانشجویان دوره دکترا در دانشگاه های متفاوت آمریکا و اروپا هستند و یا اینکه اخیرا کرسی دانشگاهی را کسب کرده اند و به آموزش و تعلیم زبان فارسی و تاریخ و ادبیات ایران می پردازند.
- با نگاه کردن به تحقیقاتی که این نسل جدید انجام می دهد، فکر می کنید که سمت و سوی ایرانشناسی در آینده چه خواهد بود؟
یکی از جلوه های جالب این تحول این است که از ایرانشناسی به یک شکلی دولت زدایی می شود. تحولات قبلی و مخصوصا نسل اول بیشتر با حمایت و کمک های دولتی و اینها امکان پذیر بود. دولت های متفاوت اروپایی به دلایل متفاوتی از مطالعات ایرانی و شرقی حمایت می کردند. یا از طرف دیگر دولت ایران از این مطالعات حمایت می کرد. الان وارد یک مرحله تاریخی شده ایم که مطالعات ایرانی به علت اختلافی که بین دولت ایران و دولت های اروپایی و آمریکایی هست، استقلال نسبی از سیاست پیدا کرده است.
عنی محققان ایرانی مستقل از پیش فرض های دولت ایران و حمایت ایران و مستقل از حمایت دولت های اروپایی و آمریکایی کارهای تحقیقاتی خود را پیش می برند. وقتی این مطالعات را با مطالعات هند یا کشورهای دیگر مقایسه کنیم مطالعات ایران یکتا است. این استقلال از دولت ها را هیچ کشور دیگری تجربه نکرده است.
- از نیوتون نقل است که اگر امروز دور تر را می بینم به خاطر اینست که روی دوش غول ها سوار شده ام. در این هشتمین همایش دوسالانه ایرانشناسی از قدما قدردانی شد. در این مورد توضیح دهید.
جالبی این کنفرانس ما این بود که دو تن از کسانی که در کنفرانس شرکت کرده بودند، آقای دکتر احسان یارشاطر و آقای ریچارد فرای، جشن نود سالگی شان بود. یعنی دو تا از چهره های متشخص ایرانشناسی نود ساله بودند و در حدود هفت هشت نفری هم کسانی بودند که در میانه هشتاد سالگی بودند و نسل جدیدی که وارد دانشگاه شدند و یا اخیرا کرسی های ایرانشناسی را در دانشگاه های متفاوت گرفته اند. حضور این چند نسل در کنار هم به نظر من یک جنبه خیلی جالب کنفرانس بود.
- چند دانشگاهی ایران‌شناس از ایران آمده بودند؟
تعداد کسانی که از ایران شرکت کرده بودند البته کمتر از دو سال گذشته در تورونتو بود ولی چند نفری از ایران در کنفرانس شرکت کرده بودند. تعدادشان کمتر از سالهای قبل بود و از طرف دیگر به علت مشکلات سیاسی بین آمریکا و ایران، خیلی از دانشگاهیان ایرانی تصمیم گرفتند که اصلا خود را به درد سر نیاندازند و از آغاز نخواستند که در این کنفرانش شرکت کنند.
- در دو سالی که از همایش قبلی می گذرد، ایران متحول شده است. به خصوص در یازده ماه اخیر. آیا سایه ای از این تحول بر روی همایش امسال افتاده بود؟
عدم حضور همکاران ایرانی مان یکی از تاثیرات تحولات یازده ماه گذشته است. جدا هم این ضایعه بزرگی برای ما بوده برای اینکه گفت و گو همنشینی و همکاری با همکاران ایرانی مان می تواند نقش مهمی در شناخت علمی مسائل فرهنگی و تمدنی ایران داشته باشد.
- بررسی جنبش سبز در این همایش چگونه انجام شد و پنل‌هایی که به این موضوع پرداختند به چه نتایجی رسیدند؟
چندین نفر از شرکت کنندگان درکنفرانس در مورد مسائل متفاوت جنبش سبز صحبت کردند و همچنین در رابطه با مهندسی فرهنگی که چندین سالی است آغاز شده پرداختند و در رابطه با شعارهایی که داده شده و تغییر و تحولاتی که در شعارهای انقلابی به وجود آمده، خواسته های مردمی و کل مسئله رنگ و جنبش های اجتماعی از جمله مسائلی بود که مورد توجه قرار گرفت.
۱۰ نفر از کسانی که سخنرانی کردند، به جنبه های تحولات دینی که در ایران در سی سال گذشته به وجود آمده، پرداختند. یعنی از جوانب بسیار مهم تغییر و تحولات ایران، متغیر بودن نقش دین در مسائل ایدئولوژیک و سیاسی ایران بود.
