مجله « فارین پالیسی » در مطلبی به قلم ولی نصر از پژوهشگران معتبر خاورمیانه و جهان اسلام نگاهی دارد به اقتصاد و جغرافیای سیاسی ماه رمضان که پس از مراسم حج مهمترین مناسبت در تقویم ملل مسلمان است و پنج خصیصه مهم این ایام را به خصوص برای خوانندگان ناآشنا به جهان اسلام تشریح می‌کند.
ولی نصر در مقدمه این مطلب می‌نویسد که در طول ماه قمری رمضان که امسال در اواسط ماه میلادی اوت آغاز خواهد شد صدها میلیون مسلمان در جهان از طلوع تا غروب آفتاب روزه خواهند گرفت. همچنین در طول روزهای این ماه غیر خوردن و آشامیدن، دعوا، لعن و نفرین و داشتن رابطه جنسی بر متدینان حرام است. اما ماه رمضان فقط ریاضت و وارستگی نیست. ماه رمضان در نوع و به نوبه خود یک نیروی عظیم را در جوامع اسلامی به جریان می‌اندازد که مشخصات آن شیوع مصرف‌گرایی، بحران‌های غافلگیرکننده و سیاست بازی‌های حیله‌گرانه است.
ولی نصر در ادامه این مطلب تحلیلی در مجله « فارین پالیسی » پنج مشخصه مهم ماه رمضان را چنین بر می‌شمرد:
با وجودیکه از نظر ابعاد خرید و مصرف جهانی به اندازه ایام کریسمس نیست ولی بدون تردید ابعاد مصرف و پولی که در ماه رمضان صرف آن می‌شود پس از کریسمس در مقام دوم قرار دارد. میزان تولید در طول ماه رمضان در جهان اسلام به شدت کاهش می‌یابد و بخش اعظم فعالیت‌ها و امور دولتی متوقف می‌شوند. اما در همین ایام مراکز خرید از استانبول گرفته تا تهران و قاهره بیشترین فروش را دارند و برای بنگاه‌های فروش اتومبیل‌های لوکس در کشورهای ثروتمند عربی پول‌سازترین ماه سال است.
اغذیه فروشی‌های زنجیره ای در این ماه غذاهای ویژه افطار و پس از آن را عرضه می‌کنند و آمار نشان می‌دهد که مردم مصر در این ایام تقریبا دو برابر ماه‌های دیگر سال مواد غذایی می‌خرند. با توجه به اینکه مخاطبان در خانه به افطار مشغول هستند شبکه‌های تلویزیونی به خصوص در کشورهای عربی بهترین برنامه‌های خود را به نمایش می‌گذارند و درآمد آنها از آگهی‌های تجاری در ماه رمضان ۲۵ تا ۳۰ درصد به نسبت سایر ایام افزایش می‌یابد. حتی استرالیا نیز طعم افزایش کاسبی و مصرف در ایام رمضان را می‌چشد و صادرات گوسفند این کشور برای این ایام بیش از ۷۰ درصد افزایش می‌یابد.
تا سال‌های دهه ۱۹۷۰ رعایت مناسک ویژه ماه رمضان در اکثر کشورهای اسلامی‌یک امر داوطلبانه بود و بیشتر به یک مناسبتی برای بروز حس همبستگی و یا امری شخصی برای هر فرد مومن تلقی می‌شد. اما پس از بحران نفت سال ۱۹۷۳ و سرازیر شدن درآمد هنگفت نفت به کیسه پادشاهی سعودی سران این دولت شروع کردند به خرج کردن دلارهای نفتی در راه ترویج ایمان و با پول آنها مساجد و مراکز اسلامی در سراسر جهان اسلام رونق و گسترش یافت.
کارگران فقیر و مهاجری که شبه قاره هند برای کار به عربستان می‌رفتند پس از مراجعت به خانه‌های خود در بلندی‌های شمال پاکستان و یا جلگه‌های بنگلادش با خود تفسیر سختگیرانه از اسلام را از عربستان بردند از نحوه برخورد با حقوق زن و آموزش و پرورش گرفته تا حد و حدود اختیار و اجبار در مناسبات دینی مثل ماه رمضان.
تا سال‌های دهه ۱۹۷۰ رعایت مناسک ویژه ماه رمضان در اکثر کشورهای اسلامی‌یک امر داوطلبانه بود و بیشتر به یک مناسبتی برای بروز حس همبستگی و یا امری شخصی برای هر فرد مومن تلقی می‌شد. اما پس از بحران نفت سال ۱۹۷۳ و سرازیر شدن درآمد هنگفت نفت به کیسه پادشاهی سعودی سران این دولت شروع کردند به خرج کردن دلارهای نفتی در راه ترویج ایمان و با پول آنها مساجد و مراکز اسلامی در سراسر جهان اسلام رونق و گسترش یافت.امروزه در آچه اندونزی رعایت نکردن سنن ماه رمضان با مجازات شلاق روبه‌رو می‌شود و یا وزارت کشور مصر از سال گذشته با تصویب مقرراتی خوردن و نوشیدن در روزهای ماه رمضان را یک جرم قانونی اعلام کرد.
عبادت همواره با صلح طلبی یکسان نبوده است. پیامبر اسلام جنگ بدر، اولین جنگ مسلمین علیه« کفار» ساکن مکه را در ماه رمضان به راه انداخت . جنگ سال ۱۹۷۳ اعراب و اسرائیل در کشورهای عربی به جنگ رمضان معروف است. در سال‌های اخیر در عراق همواره در ماه رمضان خشونت‌های سیاسی و فرقه ای و یا حملات به نظامیان آمریکایی بیشتر بوده است. در عین حال ماه رمضان مانورها و عملیات نظامی را با دشواری‌هایی روبه‌رو کرده است. به عنوان مثال در نبرد معروف تورا بورا در کوهستان‌های جنوب شرقی افغانستان در سال ۲۰۰۱ بسیار از جنگجویان افغان که در تعقیب و محاصره القاعده و اسامه بن لادن شرکت داشتند به هنگام غروب برای افطار به خانه‌های خود بازمی‌گشتند.
برای حدود ۴۵ میلیون مسلمانی که اکنون در کشورهای غربی زندگی می‌کنند اجرای سنن ماه رمضان می‌تواند دشوار و گاه عزلت آور باشد. در طول ماه رمضان کار متوقف نمی‌شود و هر فرد مسلمان باید در محیطی به روزه خود ادامه دهد که سایرین به زندگی و خوردن و نوشیدن خود به شکل همیشگی ادامه می‌دهند.
در وب سایت‌های مراجع و مراکز اسلامی توصیه‌های گوناگونی برای تخفیف این دشواری‌ها منتشر شده و برخی از مراجع با نفوذ در مورد مسلمانانی که خارج از خاورمیانه زندگی می‌کنند استثناهایی قایل می‌شوند. به عنوان مثال در برخی از این فتاوی به مسلمانانی که بالاتر از مدار جغرافیایی ۶۴ درجه زندگی می‌کنند (یعنی مناطقی که در طول ماه‌های تابستان هیچگاه خورشید غروب نمی‌کند) اجازه داده شده که سحری و افطار خود را با وقت مکه و یا یک شهر بزرگ دیگر در جنوب که روال طلوع و غروب خورشید در آن منظم است تنظیم کنند.
خودکامگان سکولار از گذشته همیشه از ماه رمضان برای کسب نوعی مشروعیت دینی استفاده کرده اند. به عنوان مثال ترکمن باشی دیکتاتور مدل استالینی ترکمنستان در ماه رمضان سال ۲۰۰۸ بیش از هشت هزار زندانی را عفو کرد. نظام‌های دیکتاتوری از سوریه گرفته تا الجزایر نیز همیشه همین شگرد را به کار گرفته اند. صدام حسین که در دوره‌هایی از حکومت خود ژست دینداری می‌گرفت در طول جنگ با ایران دوبار در ماه رمضان پیشنهاد آتش بس داد.
در سال ۲۰۰۸ وقتیکه کاندولیزا رایس وزیر خارجه وقت آمریکا در ماه رمضان به لیبی سفر کرد، معمر قزافی دیکتاتور لیبی از دست دادن با خانم رایس امتناع کرد چون در این ایام لمس یک زن حرام است. در حالیکه آقای قذافی تمام مدت روز در جمع محافظان زن خود به سر می‌برد. این نمونه به خوبی نشان می‌دهد که چگونه ماه رمضان همواره به تقدس و از سوی دیگر کفر و بی حرمتی آغشته بوده است.
ولی نصر در مقدمه این مطلب می‌نویسد که در طول ماه قمری رمضان که امسال در اواسط ماه میلادی اوت آغاز خواهد شد صدها میلیون مسلمان در جهان از طلوع تا غروب آفتاب روزه خواهند گرفت. همچنین در طول روزهای این ماه غیر خوردن و آشامیدن، دعوا، لعن و نفرین و داشتن رابطه جنسی بر متدینان حرام است. اما ماه رمضان فقط ریاضت و وارستگی نیست. ماه رمضان در نوع و به نوبه خود یک نیروی عظیم را در جوامع اسلامی به جریان می‌اندازد که مشخصات آن شیوع مصرف‌گرایی، بحران‌های غافلگیرکننده و سیاست بازی‌های حیله‌گرانه است.
ولی نصر در ادامه این مطلب تحلیلی در مجله « فارین پالیسی » پنج مشخصه مهم ماه رمضان را چنین بر می‌شمرد:
- رمضان رونق‌بخش کاسبی است
با وجودیکه از نظر ابعاد خرید و مصرف جهانی به اندازه ایام کریسمس نیست ولی بدون تردید ابعاد مصرف و پولی که در ماه رمضان صرف آن می‌شود پس از کریسمس در مقام دوم قرار دارد. میزان تولید در طول ماه رمضان در جهان اسلام به شدت کاهش می‌یابد و بخش اعظم فعالیت‌ها و امور دولتی متوقف می‌شوند. اما در همین ایام مراکز خرید از استانبول گرفته تا تهران و قاهره بیشترین فروش را دارند و برای بنگاه‌های فروش اتومبیل‌های لوکس در کشورهای ثروتمند عربی پول‌سازترین ماه سال است.
اغذیه فروشی‌های زنجیره ای در این ماه غذاهای ویژه افطار و پس از آن را عرضه می‌کنند و آمار نشان می‌دهد که مردم مصر در این ایام تقریبا دو برابر ماه‌های دیگر سال مواد غذایی می‌خرند. با توجه به اینکه مخاطبان در خانه به افطار مشغول هستند شبکه‌های تلویزیونی به خصوص در کشورهای عربی بهترین برنامه‌های خود را به نمایش می‌گذارند و درآمد آنها از آگهی‌های تجاری در ماه رمضان ۲۵ تا ۳۰ درصد به نسبت سایر ایام افزایش می‌یابد. حتی استرالیا نیز طعم افزایش کاسبی و مصرف در ایام رمضان را می‌چشد و صادرات گوسفند این کشور برای این ایام بیش از ۷۰ درصد افزایش می‌یابد.
- بعد از نفت، رمضان بزرگترین صادرات عربستان سعودی است
تا سال‌های دهه ۱۹۷۰ رعایت مناسک ویژه ماه رمضان در اکثر کشورهای اسلامی‌یک امر داوطلبانه بود و بیشتر به یک مناسبتی برای بروز حس همبستگی و یا امری شخصی برای هر فرد مومن تلقی می‌شد. اما پس از بحران نفت سال ۱۹۷۳ و سرازیر شدن درآمد هنگفت نفت به کیسه پادشاهی سعودی سران این دولت شروع کردند به خرج کردن دلارهای نفتی در راه ترویج ایمان و با پول آنها مساجد و مراکز اسلامی در سراسر جهان اسلام رونق و گسترش یافت.
کارگران فقیر و مهاجری که شبه قاره هند برای کار به عربستان می‌رفتند پس از مراجعت به خانه‌های خود در بلندی‌های شمال پاکستان و یا جلگه‌های بنگلادش با خود تفسیر سختگیرانه از اسلام را از عربستان بردند از نحوه برخورد با حقوق زن و آموزش و پرورش گرفته تا حد و حدود اختیار و اجبار در مناسبات دینی مثل ماه رمضان.
- رمضان دوره صلح است ولی در عین حال زمان جنگ و بحران
عبادت همواره با صلح طلبی یکسان نبوده است. پیامبر اسلام جنگ بدر، اولین جنگ مسلمین علیه« کفار» ساکن مکه را در ماه رمضان به راه انداخت . جنگ سال ۱۹۷۳ اعراب و اسرائیل در کشورهای عربی به جنگ رمضان معروف است. در سال‌های اخیر در عراق همواره در ماه رمضان خشونت‌های سیاسی و فرقه ای و یا حملات به نظامیان آمریکایی بیشتر بوده است. در عین حال ماه رمضان مانورها و عملیات نظامی را با دشواری‌هایی روبه‌رو کرده است. به عنوان مثال در نبرد معروف تورا بورا در کوهستان‌های جنوب شرقی افغانستان در سال ۲۰۰۱ بسیار از جنگجویان افغان که در تعقیب و محاصره القاعده و اسامه بن لادن شرکت داشتند به هنگام غروب برای افطار به خانه‌های خود بازمی‌گشتند.
- روند جهانی شدن رمضان را نیز دگرگون کرده است
برای حدود ۴۵ میلیون مسلمانی که اکنون در کشورهای غربی زندگی می‌کنند اجرای سنن ماه رمضان می‌تواند دشوار و گاه عزلت آور باشد. در طول ماه رمضان کار متوقف نمی‌شود و هر فرد مسلمان باید در محیطی به روزه خود ادامه دهد که سایرین به زندگی و خوردن و نوشیدن خود به شکل همیشگی ادامه می‌دهند.
در وب سایت‌های مراجع و مراکز اسلامی توصیه‌های گوناگونی برای تخفیف این دشواری‌ها منتشر شده و برخی از مراجع با نفوذ در مورد مسلمانانی که خارج از خاورمیانه زندگی می‌کنند استثناهایی قایل می‌شوند. به عنوان مثال در برخی از این فتاوی به مسلمانانی که بالاتر از مدار جغرافیایی ۶۴ درجه زندگی می‌کنند (یعنی مناطقی که در طول ماه‌های تابستان هیچگاه خورشید غروب نمی‌کند) اجازه داده شده که سحری و افطار خود را با وقت مکه و یا یک شهر بزرگ دیگر در جنوب که روال طلوع و غروب خورشید در آن منظم است تنظیم کنند.
- رمضان، ماه طلایی حاکمان خودکامه
خودکامگان سکولار از گذشته همیشه از ماه رمضان برای کسب نوعی مشروعیت دینی استفاده کرده اند. به عنوان مثال ترکمن باشی دیکتاتور مدل استالینی ترکمنستان در ماه رمضان سال ۲۰۰۸ بیش از هشت هزار زندانی را عفو کرد. نظام‌های دیکتاتوری از سوریه گرفته تا الجزایر نیز همیشه همین شگرد را به کار گرفته اند. صدام حسین که در دوره‌هایی از حکومت خود ژست دینداری می‌گرفت در طول جنگ با ایران دوبار در ماه رمضان پیشنهاد آتش بس داد.
در سال ۲۰۰۸ وقتیکه کاندولیزا رایس وزیر خارجه وقت آمریکا در ماه رمضان به لیبی سفر کرد، معمر قزافی دیکتاتور لیبی از دست دادن با خانم رایس امتناع کرد چون در این ایام لمس یک زن حرام است. در حالیکه آقای قذافی تمام مدت روز در جمع محافظان زن خود به سر می‌برد. این نمونه به خوبی نشان می‌دهد که چگونه ماه رمضان همواره به تقدس و از سوی دیگر کفر و بی حرمتی آغشته بوده است.
