«گردن‌کشی» در دولت، اختلافات در جبهه اصول گرایان

اختلاف میان مجلس و دولت دهم در هفته ای که گذشت به گفته ناظران سیاسی ایران شدت بیشتری یافت و به طوری که چند چهره ارشد مجلس تخلفات دولت از قوانین مصوب را به گردنکشی تشبیه کردند. اما این اختلاف در شرایطی است که دولت و مجلس هر دو در اختیار جناح اصول گرا است و اصلاح طلبان که از منتقدان دولت کنونی به حساب می آیند، تنها اقلیتی از کرسی های مجلس هشتم را در اختیار دارند. انتقادها را هم بیشتر کسانی می کنند که خود تا چندی پیش در صف حامیان محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران بودند. از این جمله است احمد توکلی نماینده تهران و رئیس مرکز پژوهش های مجلس که روز سه شنبه در صحن علنی مجلس اعلام کرد که محمود احمدی نژاد به خود اجازه می دهد که قوانین را به مصلحت خود اجرا نکند و این رفتار به گفته او «درس گردنکشی در برابر قانون» را به دیگران می دهد. اظهاراتی که بعد غلامرضا مصباحی مقدم، دیگر نماینده مجلس هم آن را تایید کرد و او در گفت و گو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) حتی از سئوال از رئیس جمهور و استیضاح او به عنوان آخرین گزینه در مواجهه با رفتارهای دولت نام برد. روز پنجشنبه هم علی لاریجانی رئیس مجلس به انتقاد صریح از رفتار دولت در حوزه اقتصادی و نیز در تعلل در اجرای قوانین پرداخت و عدم اجرای قانون را گردنکشی و ظلم به مردم خواند و گفت مجلس در مقابل تجاوز به حقوق ملت موضع گیری می کند.

آیا آنطور که مرتضی نبوی، فعال سیاسی اصول گرا در گفت و گویی مطرح کرده است، جناح اصول گرا درآستانه انشعاب قرار دارد یا این گونه مباحث میان دولت اصول گرا و مجلس اصول گرا، تنها نمایشی برای نشان دادن تکثر دیدگاه ها در میان مسئولان عالی کنونی جمهوری اسلامی ایران است؟

میهمانان این هفته برنامه دیدگاه ها از جمله به همین پرسش پاسخ می دهند. در تهران قاسم شعله سعدی، پایه گذار فراکسیون مستقل ها در مجلس سوم و عضو نمایندگان ادوار مجلس و فاطمه گوارایی، عضو شورای فعالان ملی مذهبی و در برلین مهران براتی، فعال و تحلیل گر سیاسی عضو جمهوری خواهان ملی ایران.



• خانم گوارایی، گفته های آقای لاریجانی به نظر شما خطابش به کیست؟

فاطمه گوارایی: اگر وقایع ایران را در بعد از انتخابات خرداد ۱۳۸۸ یک بار مرور کنیم متوجه می شویم که روند درگیری و تنش میان جناح هایی که در انتخابات سال ۸۸ بر روی کاندیدای خاصی متمرکز شده بودند، افزایش پیدا کرده. در این رابطه علی لاریجانی به عنوان ریاست مجلس و یا قوه مقننه، در ایران وارد فازی از درگیری هایی شده در همین چارچوب قانون اساسی و مصوباتی که از کانال همین مجلس، مجلس اصول گرا، تصویب شده... قاعدتاً خطاب آقای لاریجانی کسی جز شخص آقای احمدی نژاد و بخش های متعددی که به نام دولت در شرایط فعلی ایران یا قوه مجریه شناخته می شوند، نیست. بحث بر سر این است که گویا قوه مجریه بیشتر از آن چیزی که در اختیار دارد در تلاش است که با اشکال و روش های مختلف اختیاراتی فراتر از آن چیزی که در سالهای اخیر درباره قوه مجریه جاری و ساری بوده در اختیار بگیرد. این امر سبب به وجود آمدن تنش هایی درون خود کسانی که در یک ائتلاف نزدیک به هم اند، شده است. این اختلاف و درگیری در خانه اصول گرایان است که هر روز ابعاد جدیدی پیدا می کند.

• آقای شعله سعدی، این نکته را به این صورت می توان دنبال کرد که مرتضی نبوی در گفت و گو با هفته نامه پنجره گفته است که انشعاب در جریان اصول گرا را انتظار داریم. آیا شما مانند خانم گوارایی یک آرایش تازه نیروها را در طیف محافظه کار می بینید؟ مثلاً انشعابی که یک سرش محافظه کار باشد و سر دیگرش منتقدان دولت در جناح اصول گرا؟

قاسم شعله سعدی: بله. اصولاً موقعی که بعد از انتخابات سال قبل مورد اعتراض قرار گرفت و این اعتراض ها به نحو اقناع کننده ای وجدان عمومی را قانع نکرده است، در چنین شرایطی اولین اتفاقی که می افتد خلاف در خود هیئت حاکمه یا طبقه حاکمه است. یعنی هیئت حاکمه از میانه رو تا تند رو، بعضاً به دلیل اینکه بحران را جدی تر احساس می کنند، به دنبال راهکارهایی هستند که از این طریق آن آرایش های جدید ایجاد می شود. به خصوص روش هایی که احمدی نژاد به کار بسته حتی مثلا در این یک سال و خورده ای پیش وزرایی که چند روز مانده بود به دوران پایان کارشان، آنها را اخراج کرد از کابینه. یعنی یک نوع فردگرایی در خود قوه مجریه. آرایش جدیدی علاوه بر اینکه بین اصولگرایان و اصلاح طلبان و یا جنبش سبز اختلاف جدی وجود دارد، در بین هیئت حاکمه هم که بخشی اش با توجه به ارتباطی که با سپاه دارد، با نیروهای نظامی دارد، کاملاً طبیعی است که ما این آرایش جدید را انتظار داشته باشیم. اخیراً هم سیگنال هایی را شاهد هستیم که به نظر می رسد که خود شخص احمدی نژاد هدف قرار گرفته است. از جمله انتقادهای رئیس مجلس، افشاگری جدید آقای پالیزدار که ظاهراً افشا کرده که هیئت حاکمه جدید به ایشان قول داده بودند که علیه آقای رفسنجانی و دیگران مطالبی بگوید تا مورد استفاده رقبا در انتخابات شود و گویا قول وزارت را به او داده بودند. اما بعداً خلف وعده کردند. این نشان دهنده این است که اگر این اظهارات درست باشد، آقای احمدی نژاد در کانون یک توطئه ای می نشاند علیه دیگران و این می تواند برایش بسیار گران تمام شود.

• آقای براتی در کنار گفته های آقای لاریجانی، گفته های غلامرضا مصباحی مقدم را داریم، نماینده دیگر مجلس، که گفته دولت حق اقدام مخالف با قوانین مصوب مجلس را ندارد و از گفته های نماینده دیگر -احمد توکلی- درباره دولت احمدی نژاد حمایت کرده و آقای توکلی هم لفظ گردنکشی را استفاده کرده بودند. آقای مصباحی مقدم گفتند راه هایی مانند سئوال و استیضاح برای نظارت بر رفتار دولت توسط مجلس وجود دارد. این مجموعه را با آن چیزهایی که آقای شعله سعدی بر گفته های خانم گوارایی افزودند، چگونه ارزیابی می کنید؟

مهران براتی: آنچه که شما نقل قول کردید اگر کنار صحبت های آقای لاریجانی و صحبت های احمد توکلی رئیس مرکز پژوهش های مجلس کنار نوشته های جدید عباس پالیزدار و صحبت های آقای الیاس نادری و علی مطهری از نمایندگان اصول گرا در مورد اختلاس از طرف معاون اول آقای احمدی نژاد، محمدرضا رحیمی بگذارید، می بینید در مجموع مسئله الان مربوط به یک تغییر قوای درونی درون نظام می شود. به نظر می آید که به این مسئله نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران، آقای علی سعیدی در صحبتی که راجع به گفته های آقای شمعخانی در تلویزیون کرده، (صحبت ایشان از حضور پر شکوه مردم در اعتراضات به جای اصطلاح فتنه... ) ایشان در این زمینه می گویند که الان باید به آرایش چهره ها احزاب و جریانات سیاسی کشور یک نگاه دیگری داشت. معنی اش این است که به هر صورت یک جنگ قدرتی الان در جریان است. آقای لاریجانی صحبت هایی که می کند با تایید آقای خامنه ای صحبت می کند. در حقیقت یک تغییر رویکرد در مناسبات قدرت انجام گرفته که این را طرفداران آقای احمدی نژاد هم فهمیده اند. همین یکی دو هفته پیش بود که طرفداران احمدی نژاد بعد از انتقادات آقای لاریجانی به احمدی نژاد در مورد قانون شکنی شان و مسائلی که در مورد دانشگاه آزاد و غیره می شد، تظاهراتی مقابل مجلس انجام دادند با شعار علیه لاریجانی و تهدید به این که مجلس شورای اسلامی را به توپ خواهند بست. این جنگ قدرت الان به وجود آمده. آقای احمدی نژاد و طرفدارانشان مایل هستند که آنچه در سی سال گذشته انجام می گرفته و مورد پذیرش نظام بوده، به هم بزنند. در ۳۰ سال گذشته تا دوران ریاست جمهوری آقای خامنه ای همواره هول و حوش بیت رهبری آقای خمینی و بعد هم آقای خامنه ای یکی دو حلقه مشاور بودند که ترکیبش ترکیب یکدستی نبوده. الان بعد از آمدن احمدی نژاد ترکیب این حلقه های مشاور بسیار تنگ و کوچک و یکدست شده. منتهی وضعی که الان آقای شعله سعدی به آن اشاره کردند، وضع فاجعه آمیزی که در زمینه اقتصاد داخلی به وجود آمده، بیکاری گسترده و شکستگی اقتصاد و به خصوص عدم امکان استفاده از چاه های نفت ما... الان چاه هایی که در گذشته روزی ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه تولید داشتند، تولیدشان به ۲۰ تا ۲۵ هزار بشکه در روز رسیده. یعنی ایران امکان تولید حتی برای فروش ندارد. حتی اگر تحریمی هم نباشد. در زمینه واردات و شکستگی اقتصاد ملی و تولیدات ملی به وجود آمده... به این معنا که آقای خامنه ای دیگر آن حمایت بی چون و چرایش را از احمدی نژاد ندارد. یک احتمال هست که آقای احمدی نژاد... قانون اساسی هم پیش بینی کرده که رئیس جمهور اگر بیشتر از دو ماه مریض شود، بایستی که در عرض سه ماه انتخابات جدید شود. راهی است که شاید برای آقای احمدی نژاد در نظر گرفته شده که به زودی دو ماه و یا بیشتر بیمار شوند و آن راه آبرومندانه برای خلاص شدن از دست ایشان انتخاب شود.

آیا به راستی آنطور که آقای براتی می گویند، زمینه ای برای استعفای آقای احمدی نژاد فراهم است یا هنوز دست بالا را این دولت دارد؟

خانم گوارایی در پاسخ به این پرسش با اشاره به دو تحلیل مختلف در این زمینه معتقد است هنوز حمایت رهبری از دولت وجود دارد: «در قضیه دانشگاه آزاد هم دستور توقف اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی صادر شده و هم دستور توقف وقف اموال دانشگاه آزاد هم داده می شود. لیست اقدامات آقای احمدی نژاد را در همین چند ماه اخیر نگاه کنید، مقاومت در برابر مجلس، حمله به بیوت آیات عظام، حمله به مجلس، تهدید هر دو لاریجانی در مسند مجلس و قوه قضائیه، برخورد با دانشگاه آزاد و برخوردی که با سایر منتقدان داخلی اصول گرا می شود. مثل حملات و برخوردهایی که با روحانیان سنتی صورت می گیرد، تمام اینها نشان می دهد که از یک پایگاه حمایتی در درون سیستم برخوردار است. اگر نه، کیست که بتواند با اقلیتی به این ناچیزی این اقدامات را انجام دهد و مورد بازخواست هم قرار نگیرد. به نظر من هنوز موقع ناامیدی از این طیف و این گروه فرا نرسیده. هنوز فرصت وجود دارد و علایم قطعی که دیده شود برای اینکه ایشان را کنار بگذارند، حداقل من نمی بینم.»

فاطمه گوارایی معتقد است گسترده شدن انتقادهایی از سوی طیف اصول گرایان شاید سبب شود که این حکومت تمام حمایت های خود را از دست بدهد. با اینهمه به باور وی دولت احمدی نژاد با اطمینان و اقتدار همچنان به ادامه کارهای گذشته مشغول است.

قاسم شعله سعدی در همین زمینه می گوید: «همانطور که گفتم سیگنال ها نشان می دهد که تاریخ مصرف احمدی نژاد تمام شده و تاکنون هم حمایت آقای خامنه ای از احمدی نژاد هزینه سنگینی را به خود آقای خامنه ای تحمیل کرده. این حمایت ها اثر مثبتی برای خامنه ای نداشت. سیگنال ها زیاد است که نشان می دهد فاز جدیدی در حال شکل گیری است.»

آقای شعله سعدی بر این نکته تاکید می کند که با قاطعیت نمی شود چیزی گفت و می افزاید: «موقعی که گفته می شود مجلس را به توپ می بندیم، احمدی نژاد کاره ای نیست که مجلس را به توپ ببندد. می شود تصور کرد که این افراد از جاهای دیگری فرمان می گیرند. حتی اگر گروه خونی شان با احمدی نژاد هم سازگار باشد، لزوماً اختیار آنها با احمدی نژاد نیست. باید جای دیگر آنها را جستجو کرد.» قاسم شعله سعدی با اشاره به سکوت مجلس در برابر اقدامات محمود احمدی نژاد، می گوید مجلس می تواند حتی رئیس جمهور را اگر قانونی هم باشد برکنار کند. «احتمال من این است که آقای خامنه ای متوجه هزینه هایی که بی جهت در حمایت از احمدی نژاد متحمل شده، شده است و احیاناً از این به بعد شاید با احتیاط بیشتری عمل کند.»

• آقای براتی، آقای شعله سعدی می گویند که وضع به گونه ای است که دولت محمود احمدی نژاد از مجلس شکایت می کند به احمد جنتی دبیر شورای نگهبان. در این شرایط صحبت کردید از امکان استعفای احمدی نژاد. ممکن است در این باره بیشتر توضیح دهید به خصوص با توجه به گفته های خانم گوارایی؟

آقای احمدی نژاد استعفا نخواهند داد. ایشان حتماً استعفا نخواهند داد. آنچه که الان در حال انجام است، فراتر از این شکایات فردی یا نامه نوشتن هاست. مسئله ای که هواداران احمدی نژاد متوجه شده اند مربوط به سیاست خارجی می شود و احتمال جنگی که ممکن است پیش بیاید. آقای احمدی نژاد نزدیکترین متحدین سیاسی اش را با بی درایتی از دست داده. اولین متحد سیاسی ایشان که تمامی نیروی دفاعی ایران، سپر دفاعی موشکی ایران از طرف او تهیه می شود، روسیه است. با رفتاری که بر سر مسئله اتمی در مورد فرستادن ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم کم غلظت به روسیه نشان دادند، دیگر با بی اعتمادی که به روسیه دادند دلیلی وجود نداشت که برای روسیه که اصلاً از ایران حمایتی کند. در مورد چین به دلایل اقتصادی و سیاسی دیگری مطرح است. مسئله دولت اسرائیل هم از سوی دیگر مطرح است. من فکر می کنم چون مسئله اتمی با آقای احمدی نژاد حل شدنی نیست، یک احتمال که از طریق درگیری با حزب الله لبنان و حماس و حمایت احتمالی آقای احمدی نژاد از این دو جریان در یک درگیری جنگی، آن وقت به طور من غیر مستقیم درگیری جنگی با ایران شروع شود و آن چه که علت ناروش بودن اهداف اتمی آقای احمدی نژاد لااقل در سطح بین المللی، امکان برخورد جنگی را به ایران نمی دهد، به طرق دیگری ممکن شود. همه این احتمالات مسائلی است که آن دو حلقه مشاور که گفتم هول و حوش آقای خامنه ای باقی مانده اند، نگرانی ها را به اصول گرا ترین افراد هم سرایت داده. بنابراین ترکیب آنچه که در سیاست داخلی انجام می گیرد، خطراتی که از طرف خارج هست، این دو مجموعه در شرایطی را به وجود می آورند که آقای احمدی نژاد نه از این طریق که خودشان استعفا دهند بلکه به طرق دیگر که گفتم... به هر رو آقای احمدی نژاد کسی نخواهد بود که ایشان را آقای خامنه ای همینطور شبیه بنی صدر بخواهند کنار بگذارند. این کار انجام نخواهد گرفت. ولی مسئله اساسی در اینجاست که نوع این چطور می تواند باشد. چطور به پیش برود. این مسئله هنوز درون نظام حل نشده. یک مسئله اساسی همیشه اینطور بوده. از دوران آقای خاتمی می توانم بگویم که کسانی که به قدرت رسیدند، توانستند قدرت را زود به دست بیاورند. حفظ قدرت را نتوانستند. آقای خاتمی به دلایل کاملاً غیرمشابه، آقای احمدی نژاد به دلایل کاملاً مشهود هر دو حفظ قدرت در اختیارشان به آن معنایی که مورد خواستشان بود، انجام نگرفت. در دوران قبل از زمان ریاست جمهوری آقای رجایی، تا آقای خامنه ای، تا آقای خاتمی و تا آقای رفسنجانی هنوز یک رابطه میان به قدرت رسیدن و داشتن ابزار حفظ قدرت از طریق داشتن، ایجاد شبکه های بسیار متناوب گوناگون حامی وجود داشت. در دوران آقای خاتمی و آقای احمدی نژاد این شبکه های موجود در دستگاه قدرت یا وجود نداشتند یا نتوانستند حفظ شوند. این مشکل آقای احمدی نژاد است. شبکه های موجود را از دست داده و نوع رفتنش بستگی به این دارد که خطرات تا چه درجه ای پیش رفته باشد.

خانم گوارایی به عنوان جمعبندی این نکته را یاد آور می شود که مجموعه کسانی که با ربودن آرای مردم، آقای احمدی نژاد را در سال ۸۸ به قدرت رساندند هنوز به این نیتجه نرسیده اند که او در شرایط امروز حذف شدنی است. به باور وی اگر آقای احمدی نژاد در پیوند با مناسبات جهانی امتیازاتی بدهد و اعتراض های داخلی را به نحوی سرکوب کند، می تواند به حضورش ادامه دهد. «در صورتی که در هر دو زمینه با شکست مواجه شود، آن حلقه ای که او را سر کار آورده است به این نتیجه و یا جمعبندی خواهد رسید که بهتر است بیش از این بابت او هزینه نپردازند.»

آقای شعله سعدی در همین زمینه می گوید: «بحث آقای احمدی نژاد در حد دکور است. اصل قضیه خود آقای خامنه ای است. اگر قرار است در سیاست خارجی و در سیاست داخلی اتفاقاتی بیافتد و تغییراتی داده شود، حتماً باید با نظر آقای خامنه ای باشد. آقای احمدی نژاد اصلاً سایزش این نیست که بتواند این کار ها را بکند. به همین جهت یک وضعیت پارادوکسال برای خود آقای خامنه ای ایجاد شده که با تحلیل جدید از اوضاع که بسیار خطرناک است و پی آمدهای تحریم ها وضعیت بد اقتصادی گریبان حکومت را گرفته و نظام با یک بحران دو سره هم از نظر خارج و هم از نظر داخل مواجه است. شاید آقای خامنه ای به این نتیجه رسیده باشد که برای حل این مشکل و مدیریت این بحران باید تغییراتی بدهد که از جمله این تغییرات دست برداشتن از حمایت بی چون و چرا و دائم از احمدی نژاد است.»

مهران براتی نیز به عنوان جمعبندی خود از امکان یک ائتلاف میان نیروهای هوادار لاریجانی، هاشمی رفسنجانی و جنبش سبز «در هیبت آقای موسوی» سخن می گوید. به باور وی راه حل برون‌رفت از بحران کنونی این ائتلاف است. «این لحظه ائتلاف بزرگ اجتماعی لحظه نجات نظام خواهد بود. اگر این طور نشود، آینده بسیار تاریکی هم متوجه نظام و هم متوجه ملت و مردم ایران است.»