در مصاحبه اخیر سامح شکری، وزیر خارجه مصر، با تلویزیون «دریم» مصر، نشانه‌هایی از تغیر گفتار مصری‌ها درباره دولت ترکیه ظاهر شده است. برای نخستین بار بعد از به قدرت رسیدن عبدالفتاح سیسی در سرزمین نیل آبی، اکنون وزیر خارجه آن کشور سخن از عادی سازی روابط کشور متبوعش با ترکیه به میان آورده و در پاسخ به سؤال «وائل ابراشی» مجری برنامه «ده شب» که پرسید آیا مصر در رویارویی میان روسیه و ترکیه، در ائتلاف روسیه خواهد بود؟ وزیر خارجه مصر گفت: «.. به هیچ وجه! ما در کنار کسی بر علیه کسی نمی‌ایستیم». در این گفت‌وگو و به شکلی کاملا آشکار سامح شکری ابراز امیدواری کرد که روابط دو کشور هر چه زود‌تر به «دوره گذشته خود برگردد». او بخش قابل توجهی از مصاحبه خود را به تاریخ مثبت روابط دو کشور اختصاص داد و تمایل کشورش را برای بنای دوباره این روابط در جهت خدمت به منافع دو کشور مورد تأکید قرار داد.
اگرچه دولتمردان ترکیه هنوز پاسخی به این گفته‌ها ارائه نکردند، اما به نظر می‌رسد که روابط دو کشور در حال خروج از دوران جمود و ورود به یک مرحله جدید قرار دارد. ترکیه بعد از کودتای ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ و سقوط محمد مرسی به شدت این فرآیند جدید سیاسی در مصر را محکوم کرد. در روزهای اول بعد از کودتا، ترکیه از شورای امنیت سازمان ملل تقاضا کرد که علیه حکومت سیسی مجازات‌هایی قرار دهد و تا امروز ریاست جمهوری عبدالفتاح سیسی را به رسمیت نشناخته و با تند‌ترین عبارت‌ها از جمله «بیمار روانی» و «دیکتاتور» از وی یاد کرده است.
در مقابل دولت سیسی در اقداماتی بر ضد ترکیه، سفیر آن کشور در قاهره را «عنصری نامطلوب» تلقی کرد و روابط خود را تا سطح کاردار کاهش داد. در سال ۲۰۱۴ ائتلافی بر ضد ترکیه برای جلوگیری از عضویت آن کشور در شورای امنیت به راه انداخت و در آوریل ۲۰۱۵ موافقتنامه اقتصادی میان دو کشور معروف به «رورو» را ملغی ساخت. این موافقتنامه برای ۱۰ هزار شهروند ترکیه کار ایجاد کرده بود اما تعداد مصری هایی که براساس آن در ۲۸۰ شرکت ترک کار می‌کردند، به بیش از ۵۰ هزار نفر می‌رسید. میزان سرمایه گذاری ترکیه در مصر پیش از بحران روابط از مرز یک میلیارد و نیم گذشته بود و تبادل تجاری میان دو کشور به چهار میلیارد دلار رسیده بود و از همه مهم‌تر ارزش صادرات کالاهای مصری به ترکیه بالغ بر یک میلیارد و نیم بود. تمام این منافع دو جانبه در اثر بحران روابط، از بین رفت.
نزدیکی عربستان سعودی به ترکیه و تأثیر آن بر مصر
با فوت ملک عبدالله و جانشینی ملک سلمان به جای او، تحولات مهمی در سیاست خارجه و امور نظامی و امنیتی عربستان شکل گرفته و نقش محمد بن سلمان ولیعهد و وزیر دفاع آن کشور بیش از گذشته پر رنگ شد. جنگ یمن و تحولات سوریه نسل جدیدی در صحنه داخلی عربستان ایجاد کرد که این کشور را از جلد سیاست‌های محافظه کارانه خارج کرد و اندیشه‌های جدیدی را در رویارویی با مشکلات بروز داد. گفته می‌شود محمد بن سلمان فرزند ۳۰ ساله پادشاه عربستان نقش مهمی در این تحولات کاری داشته است. او اکنون هم پرونده جنگ یمن را در اختیار دارد و هم ناظر بر امور سوریه است و در عین حال به ترسیم سیاست جدید خارجی عربستان پرداخته که ترکیه جایگاه مهمی در آن دارد. در ماه‌های گذشته محمد بن سلمان سفرهایی به کشورهای مصر، ترکیه، آمریکا، روسیه و چند دولت منطقه داشته و نقش تعیین کننده‌ای در تغییر سیاست خارجه مصر از خود نشان داده است. با چنین رویکردی اجلاس مخالفان بشار اسد در ریاض برگزار شد. بخش مهمی از این اجلاس با همکاری مصر و ترکیه صورت گرفته است و بدون کمک آن‌ها توفیقی در این اجتماعات حاصل نمی‌شد. این کار اولین نشانه‌ها از همکاری مصر و ترکیه با میانجی‌گری عربستان در مورد سوریه بعد از ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ است.
بسیاری از مخالفان در اجلاس ریاض از قاهره آمدند و بخش قابل توجهی از آن‌ها از ترکیه به ریاض سفر کردند. عربستان سعودی و ترکیه هر دو خواهان برکناری بشار اسد هستند و مصر در کمک به برگزاری اجلاس مخالفان در ریاض، به شکلی به این خواسته کمک کرده است.
در دومین گام، ائتلاف نظامی کشورهای اسلامی با مشارکت ۳۴ کشور مراحل اولیه شکل‌گیری خود را طی کرد که ترکیه و مصر بعنوان دو بازیگر اصلی آن به حساب می‌آیند. بعد از بحرانی شدن روابط میان دو کشور، این نخستین بار است که هر دو در یک ائتلاف معین و در یک کار مشترک در کنار همدیگر قرار می‌گیرند. بازهم گفته می‌شود ایده تشکیل ائتلاف نظامی کشورهای اسلامی متعلق به محمد بن سلمان است.
از سوی دیگر روزنامه الوطن مصر در یک تحلیل مفصل از «فشار سنگین» عربستان سعودی بر مصر برای بهبود رابطه آن کشور با ترکیه سخن رانده و پیش بینی کرده که بزودی مصر روابط خود را با ترکیه و قطر بهبود خواهد داد.
بهبود روابط ترکیه و اسرائیل
پنج سال بعد از بحران روابط میان ترکیه و اسرائیل در اثر حمله به «ناوگان آزادی» در سال ۲۰۱۰، هفته گذشته یک یادداشت تفاهم میان دو طرف امضا شد که بنا بر رسانه‌های منطقه شامل همه موارد اختلافی میان دو طرف به جز موضوع محاصره غزه که تاکنون پیشنهادهای مختلقی برای حل آن ارائه شده اما هیچ کدام نهایی نشده است. در این میان یکی از موضوعات مورد تفاهم میان دو طرف کشیدن خط لوله گاز از اسرائیل به ترکیه و سپس ورود آن به بازارهای اروپایی است. در زمانی که دولت اسرائیل شیوه‌های مختلف صادرات گاز خود را به ترکیه بررسی می‌کند، روابط مصر و اسرائیل اخیرا رو به تیرگی گذاشته و در اثر شکایت شرکت برق اسرائیل از مصر دادگاه بین المللی قاهره را محکوم کرد که یک میلیارد و هشتصد میلیون دلار غرامت به طرف اسرائیلی بپردازد. این کار موجب خشم مصری‌ها شد و دولت آن کشور تمام مذاکرات انتقال گاز به اسرائیل را متوقف کرد.
تفاهم اخیر ترکیه با اسرائیل درباره انتقال گاز این کشور به ترکیه در چنین شرایطی مطرح شده است و با این اوضاع مصر بعد از اختلاف با دولت تل آویو مایل است مشتری دیگری برای گاز خود پیدا کند. ترکیه می‌تواند مشتری خوبی برای گاز مصر باشد اما قبل از آن باید روابط سیاسی میان دو طرف بهبود یابد. عادی سازی روابط امتیازات زیادی برای هر دو کشور دارد و به نظر می‌رسد مصری‌ها تمایل خود را برای گذر از مشکلات فی مابین نشان داده‌اند.
اخوان المسلمین؛ گره بزرگ اختلافات
سرکوب همه جانبه اخوان المسلمین در مصر در سایه حاکمیت دولت فعلی به هیچ وجه مورد قبول ترکیه و قطر نیست و باید راه حلی برای آن ارائه داد. اما از سوی دیگر بازگشت کامل اعضای اخوان المسلمین به صحنه سیاسی مصر که دولت فعلی آن‌ها را متهم می‌کند که در کارهای «تروریستی» دست داشتند، امکان پذیر نمی‌باشد. ضمن اینکه دولتی مثل امارات به خاطر تأثیری که بر وضع داخلی آن داشتند، با هرگونه بازگشت آن‌ها مخالفت می‌کند و این کشور اکنون از مهم‌ترین هم پیمانان عبدالفتاح سیسی به حساب می‌آید. در این میان ممکن است یک راه حل میانه مطرح شود. اخوان المسلمین را تا ابد نمی‌توان از فعالیت سیاسی محروم کرد. ممکن است بعنوان یک حزب سیاسی با وزنی همانند روزگار حسنی مبارک به صحنه بازگردد. این مدل ایده آل دولت فعلی مصر است که فکر می‌کند از یک سو، جلوی «تمامیت خواهی» آن‌ها را گرفته، و از سوی دیگر ثبات را به کشور خود برگرداند و در عین حال روابط خود را با کشور مهمی مثل ترکیه بهبود می‌دهد.
به نظر می‌رسد اندیشه بازگشت اخوان المسلمین به این شکل اکنون پذیرفته شده اما دایره فعالیت آن‌ها، وزن سیاسی و نفوذ اجتماعی یک حزب چیزی نیست که در مذاکرات میان کشور‌ها تعیین می‌شود و این مسئله‌ای‌ست که ترکیه احتمالا مطرح می‌کند. اما در هر حال گشایش جدید در روابط مصر و ترکیه آغاز شده و به زودی نتایج آن مشخص خواهد شد. این موضوع تأثیر زیادی بر جهت گیری بحران سوریه خواهد داشت.
----------------------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.
