اعدام دل آرا دارابی و خطر اعدام دو تن دیگر از جوانان در ایران طی هفته‌های گذشته موج اعتراض‌ها را نسبت به اعدام افرادی که در هنگام ارتکاب جنایت به سن قانونی نرسیده‌اند بار دیگر تشدید کرد. پس از اعدام دل آرا دارابی، با فراخوان سازمان عفو بین‌الملل، عده‌ای از اعضا این سازمان در برابر سفارت ایران در لندن تجمع کردند و با حمل گل سفید ، به اعدام دل آرا دارابی و دیگر اعدام‌ها اعتراض کردند.
خانم آیرین خان، رئیس کل سازمان عفو بین‌الملل نیز که در این تجمع شرکت کرده بود در گفت‌و‌گویی با رادیو فردا درباره اعدام دل آرا دارابی اظهار تاسف کرد.
او گفت: «ما با جمع شدن در اینجا می‌خواهیم به دولت ایران بگوییم که اعدام نوجوانان کار درستی نیست. این کار از نظر اخلاقی غلط است و قوانینی که اجازه این کار را می‌دهند بایستی تغییر کنند. من شخصا به مقامات ایران نامه نوشته‌ام و تقاضای تغییر و اصلاح قوانین و تطبیق این قوانین با قانون‌های بین المللی راکرده‌ام . ایران پیمان بین‌المللی خودداری از اعدام نوجوانان را امضا کرده و باید به آن متعهد بماند».
سرچشمه فلسفه مخالفت با مجازات اعدام از مخالفت و مبارزه با خشونت بر می‌خیزد. فلسفه‌ای که خاص جوامع غربی نیست. بلکه ریشه آن در فرهنگ و سنت ایرانی از هزاران سال پیش اگر چه به موازات فرهنگ توسل به خشونت وجود داشته و به اشکال مختلف در ادبیات فارسی زبان عنوان شده است.
حسین باقرزاده، یکی از مبارزان و فعالان حقوق بشر و از پیشگامان مبارزه با مجازات اعدام درباره علل مخالفت خود با این مجازات خشن به رادیو فردا می‌گوید: «ایران از امضاءکنندگان کنوانسیون بین‌المللی لغو مجازات اعدام برای افراد زیر ۱۸سال و کنوانسیون حقوق کودک و همچنین کنوانسیون حقوق سیاسی و مدنی است که صریحا مجازات کسانی را که زیر ۱۸ سالگی مرتکب جرم می‌شوند منع کرده است.
اما در دادگاه‌های ایران این افراد در شرایطی محاکمه می‌شوند که شرایط اولیه محاکمه عادلانه در آنجا رعایت نمی‌شود. معلوم و مشخص نیست که این افراد تا چه حد در دفاع از خودشان آزاد بوده اند؟ خانم دل آرا دارابی گفته است که اول اعتراف کرده زیرا تصورش این بود که با این کار دوست پسرش را از مجازات مرگ نجات می‌دهد و برای خودش هم حکم اعدام صادر نخواهد شد. اما وقتی دل آرا دارابی برخلاف تصورش محکوم به اعدام شد، اعتراف خود را پس گرفت. البته دلایل دیگری هم به ارائه شد زیرا ظاهرا ایشان چپ دست بوده اند و نوع ضرباتی که وارد شده به ضربات یک قاتل چپ دست نمی‌خورد.»
حسین باقرزاده: «بنابر این دلایل مختلفی وجود داشت که دل آرا نباید اعدام می شد. اما متاسفانه اعدام شد. فکر می کنم دلیل اعدام ایشان، شرایط و اوضاع سیاسی در ایران است. چون اخیرا مهدی کروبی، یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، لغو قانون اعدام کودکان زیر ۱۸ سال را خواستار شده است و جناح دیگر که در برابرش قرار گرفته برای نشان دادن قدرت خودش دست به این کار زده است. در این میان خانم دل آرا قربانی این اختلاف و درگیری سیاسی شدند.»
بنیاد دکتر عبدالرحمان برومند، سازمان مدافع حقوق بشر است که کارش مستند کردن اعدام‌ها است. آنها نیز با سازمان عفو بین‌الملل هم‌صدا شده به اعدام نوجوانان و به خصوص اعدام دل آرا دارابی اعتراض کردند.
لادن برومند در این باره به رادیو فردا می‌گوید: «به طور کلی از آنجایی که کودکان مسئولیتشان کمتر است -بخاطر اینکه به بلوغ عقلی نرسیده‌اند- به همان نسبت هم مجازاتشان باید کمتر باشد. اما اعدام اشد مجازات‌ها است و اصلا با جرمی که یک کودک مرتکب می‌شود تناسب ندارد . به همین دلیل ما شدیدا با آن مخالفیم. اما چون سازمان ما سازمانی نیست که مستقیما در مورد کوشش برای بازداشتن دولت ایران از اجرای احکام قضایی فعالیت کند از سازمان‌های دیگری که این کار را می‌کنند حمایت می‌کنیم و امکاناتمان را در اختیار آنان قرار می‌دهیم.»
تلاش سازمان عفو بین‌الملل برای جلوگیری از اعدام دل آرا دارابی، راه به جایی نبرد. اما دروئری دایک، مسئول حقوق بشر در خاورمیانه و شمال افریقا در سازمان عفو بین الملل به رادیو فردا می‌گوید که این شکست آنها را از پیکار خود منصرف نخواهد کرد.
آقای دایک می افزاید: «متاسفانه ما باید بدانیم که تلاش خوب بشر دوستانه در هر کشوری مسئله سختی است و بعضا پرونده‌هایی که راجع به آن تلاش می کنیم به نتایج خوبی نمی رسد. برای ما غم انگیز است اما بالاخره نباید امید خودمان را گم کنیم . مطمئن هستم که فردای وضعیت حقوق بشر در ایران روشن‌تر خواهد بود و در ایران نه تنها مدافعان حقوق بشر – که زیاد هم هستند- حتی در داخل سیستم قوه قضاییه نیز کسانی هستند که سعی می‌کنند وضعیت را بهبود ببخشند. اما آنها هم همیشه در همه پرونده‌ها موفق نیستند.»
نازنین افشین جم (دخر شایسته پیشین ایرانی تبار کانادا) یکی دیگر از ایرانیانی است که به طور اخص بنیادی برای مبارزه با اعدام کودکان تاسیس کرده است؛ بنیاد «کودکان را اعدام نکنید». او سه سال برای جلوگیری از اعدام دل آرا تلاش کرد. او به رادیو فردا می‌گوید در این مورد موفق نشد؛ اما با مبارزه خود نام دل آرا دارابی را زنده نگه خواهد داشت.
خانم افشین جم می‌افزاید: «من به خانواده دل آرا قول داده‌ام که هر کاری می‌توانم در حیطه سازمانمان انجام بدهم که دیگر جوان‌ها مانند دل آرا اعدام نشوند. قرار است سازمان ما در ماه آینده در پارلمان انگلیس یک کتابچه در این مورد منتشر کند. و از این کتابچه به تمام نمایندگان پارلمان اروپا و کانادا و امریکا نیز رسانده می‌شود تا بدانند که واقعا در ایران چه می‌گذرد؟ الان قریب به ۱۴۰ جوان ایرانی هستند که زیر خطر اعدام قرار دارند. امسال دو جوان اعدام شدند. سال گذشته هشت نفر اعدام شدند و سال پیش از آن هفت نفر، و همین طور سال به سال اوضاع بدتر و بدتر می‌شود.»
با وجود همه این‌حرف‌ها به نظر می‌رسد گروه بزرگی از شهروندان خواهان مجازات اعدام برای تمام کسانی هستند که مرتکب قتل شده‌اند.
لادن برومند در این باره می‌گوید: « ما این دغدغه افکار عمومی را درباره مجازات مجرمین کاملا می فهمیم ».
در ادامه او می افزاید: «یک دلیل که ما با مجازات اعدام مخالفیم این است که انسان به طور کلی جایز الخطاست . هیچ قاضی نمی‌تواند معصوم و مبرا از خطا و اشتباه باشد. احتمال اشتباه در صدور یک حکم و تعیین مجرمیت یک شخص وجود دارد و وقتی یک نفر اعدام شد دیگر راه بازگشت و جبران وجود ندارد.»
استدلال دوم خانم برومند در مخالفت با صدور حکم اعدام این است که «از نظر تنبیه و مجازات یک نفر ، زندان به مراتب بهتر از کشتن اوست . برای اینکه خشونت را از اعمال یک جامعه و حکومت محو کنیم و تاثیر این حذف را در دراز مدت در فرهنگ حذف خشونت شاهد خواهید بود لازم است که مجازات اعدام را لغو کنیم.»
حسین باقرزاده درهمین زمینه به کسانی که خواهان مجازات اعدام برای مجرمین هستند اطمینان می‌دهد که مخالفت با مجازات اعدام به معنای مخالفت با مجازات متهم نیست .
او به رادیو فردا می‌گوید: «لغو مجازات اعدام به معنای مخالفت با مجازات متهم نیست . بایستی تاکید کرد تمام کسانی که با اعدام مخالفند در عین حال خواهان این هستند که افراد مرتکب جرم ، مجازات بشوند منتها مجازات انسانی . مجازاتی که امروزه در غالب کشورها مرسوم است. زندان ویا مجازاتی که متناسب با سن مجرم در جهت تعلیم و تربیت و ارشاد او باشد و امکان بازگشت او را به جامعه به عنوان یک انسان تربیت شده فراهم کند.»
ریموند لوین وکیل دعاوی و تاریخدان در لندن به رادیو فردا می‌گوید: «موارد نادری وجود دارد که مراجعه به افکار عمومی نتیجه بهتر را حاصل نمی‌کند و در این مواقع باید نظریه اقلیت کارشناس را در نظر گرفت.»
آقای لوین سپس به پیش زمینه های لغو مجازات اعدام در بریتانیا می پردازد: «باید بگویم این از موارد نادری بود که قانون به عوض اینکه به خواست افکار عمومی توجه کند و به خواست اکثریت تنظیم شود از آن پیشی گرفت. یعنی ۴۰ سال پیش در بریتانیا علیرغم این که ۰ ۸ درصد مردم این کشور با مجازات اعدام موافق بودند مجلس این کشور، قانون لغو مجازات اعدام را تصویب کرد و این از موارد نادری بود که قوه مقننه نظر اکثریت را جایز ندانست.»
خانم آیرین خان، رئیس کل سازمان عفو بین‌الملل نیز که در این تجمع شرکت کرده بود در گفت‌و‌گویی با رادیو فردا درباره اعدام دل آرا دارابی اظهار تاسف کرد.
او گفت: «ما با جمع شدن در اینجا می‌خواهیم به دولت ایران بگوییم که اعدام نوجوانان کار درستی نیست. این کار از نظر اخلاقی غلط است و قوانینی که اجازه این کار را می‌دهند بایستی تغییر کنند. من شخصا به مقامات ایران نامه نوشته‌ام و تقاضای تغییر و اصلاح قوانین و تطبیق این قوانین با قانون‌های بین المللی راکرده‌ام . ایران پیمان بین‌المللی خودداری از اعدام نوجوانان را امضا کرده و باید به آن متعهد بماند».
سرچشمه فلسفه مخالفت با مجازات اعدام از مخالفت و مبارزه با خشونت بر می‌خیزد. فلسفه‌ای که خاص جوامع غربی نیست. بلکه ریشه آن در فرهنگ و سنت ایرانی از هزاران سال پیش اگر چه به موازات فرهنگ توسل به خشونت وجود داشته و به اشکال مختلف در ادبیات فارسی زبان عنوان شده است.
حسین باقرزاده، یکی از مبارزان و فعالان حقوق بشر و از پیشگامان مبارزه با مجازات اعدام درباره علل مخالفت خود با این مجازات خشن به رادیو فردا می‌گوید: «ایران از امضاءکنندگان کنوانسیون بین‌المللی لغو مجازات اعدام برای افراد زیر ۱۸سال و کنوانسیون حقوق کودک و همچنین کنوانسیون حقوق سیاسی و مدنی است که صریحا مجازات کسانی را که زیر ۱۸ سالگی مرتکب جرم می‌شوند منع کرده است.
اما در دادگاه‌های ایران این افراد در شرایطی محاکمه می‌شوند که شرایط اولیه محاکمه عادلانه در آنجا رعایت نمی‌شود. معلوم و مشخص نیست که این افراد تا چه حد در دفاع از خودشان آزاد بوده اند؟ خانم دل آرا دارابی گفته است که اول اعتراف کرده زیرا تصورش این بود که با این کار دوست پسرش را از مجازات مرگ نجات می‌دهد و برای خودش هم حکم اعدام صادر نخواهد شد. اما وقتی دل آرا دارابی برخلاف تصورش محکوم به اعدام شد، اعتراف خود را پس گرفت. البته دلایل دیگری هم به ارائه شد زیرا ظاهرا ایشان چپ دست بوده اند و نوع ضرباتی که وارد شده به ضربات یک قاتل چپ دست نمی‌خورد.»
حسین باقرزاده: «بنابر این دلایل مختلفی وجود داشت که دل آرا نباید اعدام می شد. اما متاسفانه اعدام شد. فکر می کنم دلیل اعدام ایشان، شرایط و اوضاع سیاسی در ایران است. چون اخیرا مهدی کروبی، یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، لغو قانون اعدام کودکان زیر ۱۸ سال را خواستار شده است و جناح دیگر که در برابرش قرار گرفته برای نشان دادن قدرت خودش دست به این کار زده است. در این میان خانم دل آرا قربانی این اختلاف و درگیری سیاسی شدند.»
بنیاد دکتر عبدالرحمان برومند، سازمان مدافع حقوق بشر است که کارش مستند کردن اعدام‌ها است. آنها نیز با سازمان عفو بین‌الملل هم‌صدا شده به اعدام نوجوانان و به خصوص اعدام دل آرا دارابی اعتراض کردند.
لادن برومند در این باره به رادیو فردا می‌گوید: «به طور کلی از آنجایی که کودکان مسئولیتشان کمتر است -بخاطر اینکه به بلوغ عقلی نرسیده‌اند- به همان نسبت هم مجازاتشان باید کمتر باشد. اما اعدام اشد مجازات‌ها است و اصلا با جرمی که یک کودک مرتکب می‌شود تناسب ندارد . به همین دلیل ما شدیدا با آن مخالفیم. اما چون سازمان ما سازمانی نیست که مستقیما در مورد کوشش برای بازداشتن دولت ایران از اجرای احکام قضایی فعالیت کند از سازمان‌های دیگری که این کار را می‌کنند حمایت می‌کنیم و امکاناتمان را در اختیار آنان قرار می‌دهیم.»
تلاش سازمان عفو بین‌الملل برای جلوگیری از اعدام دل آرا دارابی، راه به جایی نبرد. اما دروئری دایک، مسئول حقوق بشر در خاورمیانه و شمال افریقا در سازمان عفو بین الملل به رادیو فردا می‌گوید که این شکست آنها را از پیکار خود منصرف نخواهد کرد.
آقای دایک می افزاید: «متاسفانه ما باید بدانیم که تلاش خوب بشر دوستانه در هر کشوری مسئله سختی است و بعضا پرونده‌هایی که راجع به آن تلاش می کنیم به نتایج خوبی نمی رسد. برای ما غم انگیز است اما بالاخره نباید امید خودمان را گم کنیم . مطمئن هستم که فردای وضعیت حقوق بشر در ایران روشن‌تر خواهد بود و در ایران نه تنها مدافعان حقوق بشر – که زیاد هم هستند- حتی در داخل سیستم قوه قضاییه نیز کسانی هستند که سعی می‌کنند وضعیت را بهبود ببخشند. اما آنها هم همیشه در همه پرونده‌ها موفق نیستند.»
نازنین افشین جم (دخر شایسته پیشین ایرانی تبار کانادا) یکی دیگر از ایرانیانی است که به طور اخص بنیادی برای مبارزه با اعدام کودکان تاسیس کرده است؛ بنیاد «کودکان را اعدام نکنید». او سه سال برای جلوگیری از اعدام دل آرا تلاش کرد. او به رادیو فردا می‌گوید در این مورد موفق نشد؛ اما با مبارزه خود نام دل آرا دارابی را زنده نگه خواهد داشت.
خانم افشین جم می‌افزاید: «من به خانواده دل آرا قول داده‌ام که هر کاری می‌توانم در حیطه سازمانمان انجام بدهم که دیگر جوان‌ها مانند دل آرا اعدام نشوند. قرار است سازمان ما در ماه آینده در پارلمان انگلیس یک کتابچه در این مورد منتشر کند. و از این کتابچه به تمام نمایندگان پارلمان اروپا و کانادا و امریکا نیز رسانده می‌شود تا بدانند که واقعا در ایران چه می‌گذرد؟ الان قریب به ۱۴۰ جوان ایرانی هستند که زیر خطر اعدام قرار دارند. امسال دو جوان اعدام شدند. سال گذشته هشت نفر اعدام شدند و سال پیش از آن هفت نفر، و همین طور سال به سال اوضاع بدتر و بدتر می‌شود.»
با وجود همه این‌حرف‌ها به نظر می‌رسد گروه بزرگی از شهروندان خواهان مجازات اعدام برای تمام کسانی هستند که مرتکب قتل شده‌اند.
لادن برومند در این باره می‌گوید: « ما این دغدغه افکار عمومی را درباره مجازات مجرمین کاملا می فهمیم ».
در ادامه او می افزاید: «یک دلیل که ما با مجازات اعدام مخالفیم این است که انسان به طور کلی جایز الخطاست . هیچ قاضی نمی‌تواند معصوم و مبرا از خطا و اشتباه باشد. احتمال اشتباه در صدور یک حکم و تعیین مجرمیت یک شخص وجود دارد و وقتی یک نفر اعدام شد دیگر راه بازگشت و جبران وجود ندارد.»
استدلال دوم خانم برومند در مخالفت با صدور حکم اعدام این است که «از نظر تنبیه و مجازات یک نفر ، زندان به مراتب بهتر از کشتن اوست . برای اینکه خشونت را از اعمال یک جامعه و حکومت محو کنیم و تاثیر این حذف را در دراز مدت در فرهنگ حذف خشونت شاهد خواهید بود لازم است که مجازات اعدام را لغو کنیم.»
حسین باقرزاده درهمین زمینه به کسانی که خواهان مجازات اعدام برای مجرمین هستند اطمینان می‌دهد که مخالفت با مجازات اعدام به معنای مخالفت با مجازات متهم نیست .
او به رادیو فردا می‌گوید: «لغو مجازات اعدام به معنای مخالفت با مجازات متهم نیست . بایستی تاکید کرد تمام کسانی که با اعدام مخالفند در عین حال خواهان این هستند که افراد مرتکب جرم ، مجازات بشوند منتها مجازات انسانی . مجازاتی که امروزه در غالب کشورها مرسوم است. زندان ویا مجازاتی که متناسب با سن مجرم در جهت تعلیم و تربیت و ارشاد او باشد و امکان بازگشت او را به جامعه به عنوان یک انسان تربیت شده فراهم کند.»
ریموند لوین وکیل دعاوی و تاریخدان در لندن به رادیو فردا می‌گوید: «موارد نادری وجود دارد که مراجعه به افکار عمومی نتیجه بهتر را حاصل نمی‌کند و در این مواقع باید نظریه اقلیت کارشناس را در نظر گرفت.»
آقای لوین سپس به پیش زمینه های لغو مجازات اعدام در بریتانیا می پردازد: «باید بگویم این از موارد نادری بود که قانون به عوض اینکه به خواست افکار عمومی توجه کند و به خواست اکثریت تنظیم شود از آن پیشی گرفت. یعنی ۴۰ سال پیش در بریتانیا علیرغم این که ۰ ۸ درصد مردم این کشور با مجازات اعدام موافق بودند مجلس این کشور، قانون لغو مجازات اعدام را تصویب کرد و این از موارد نادری بود که قوه مقننه نظر اکثریت را جایز ندانست.»
