در چند سال اخیر بوئینگ در حال از دست دادن مشتریان خود در رقابت با شرکت ایرباس است. عقب افتادن این شرکت آمریکایی از شرکت ایرباس در بازار پر کشش هواپیما در ایران هم گویی تکرار داستان رقابت بوئینگ و ایرباس در جهان است.
پیش بینی می‌شود ایران به حداقل ۶۰۰ هواپیمای نو برای نوسازی ناوگان هوایی‌اش احتیاج داشته باشد که فعلا ایرباس با فروش ۱۱۸ فروند حدود ۲۰ درصد نیاز ایران را از آن خود کرده است. این هواپیما‌ها طی هشت سال و به صورت لیزینگ به ایران فروخته می‌شوند. طبق اعلام وزارت راه و شهرسازی، ایران ایر تنها ۱۵ درصد قیمت هر فروند ایرباس را در ابتدای کار به این شرکت تحویل خواهد داد و باقی قیمت به مرور توسط ایران ایر به این شرکت اروپایی منتقل خواهد شد.
فروشی با چنین امتیازهایی به طرف ایرانی و جلو افتادن ایرباس در بازار ایران کار را برای بوئینگ بسیار مشکل کرده است.
در حالی که مشخص شده حدود ۱۸ ماه شرکت ایران ایر با شرکت ایرباس در حال مذاکره مستقیم و بررسی بهترین محصول این شرکت برای بازار ایران بوده است به تازگی دولت ایالات متحده به شرکت بوئینگ اجازه مذاکره مستقیم با شرکت‌های ایرانی را داده است.
البته پیش بینی می‌شد این مجوز بسیار زود‌تر به شرکت بوئینگ داده شود مخصوصا به این دلیل که این شرکت پس از توافق اولیه هسته‌ای و اجازه همکاری با ایران ایر برای تامین قطعات هواپیما و کمک به تعمیرات اساسی هواپیماهای بوئینگ، از ایرباس زود‌تر دست بکار شده بود و به همین دلیل برخی فکر می‌کردند بوئینگ نسبت به ایرباس دارای اولویت بیشتری است.
پس از همکاری اولیه بین ایران ایر و بوئینگ برای اولین بار پس از انقلاب در جریان توافق اولیه هسته‌ای، بوئینگ اعلام کرده بود برای فروش هواپیما به ایران که طبق گزارش موسسه انگلیسی آسانت فلایت گلوبال، متوسط عمر ناوگان هواپیمایی آن ۲۳ سال است، بازار مناسبی برای خود می‌بیند.
فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران ایر، هم پس از شروع این همکاری به رویترز گفته بود «ایران ترجیح می‌دهد به تامین‌کنندگانی اولویت دهد که در زمان تسهیل تحریم‌ها در سال ۲۰۱۴، با این کشور همکاری کردند.»
البته پس از توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌های هوایی تاخیر در دادن مجوز برای مذاکره با ایران سبب شد این شرکت از رقیب خود عقب بماند. با اینکه هنوز کامل مشخص نیست آیا ایران ایر و بوئینگ طی همکاری اولیه خود مذاکراتی هم برای هواپیماهای آینده و نیاز سنجی‌های اولیه داشته‌اند یا خیر، خبرگزاری رویترز به نقل از مقامات ایرانی نوشته بود «تبادلات متعددی با شرکت‌های هواپیمایی غربی برای کشف معاملات آینده در چندین شهر اروپایی صورت گرفته است به طوریکه حدود ۱۰۰ هواپیما از شرکت بویینگ خریداری خواهد شد».
با این همه در اجلاس هوانوردی ۲۰۱۶ در ایران قرار بود چند مدیر ارشد از بوئینگ شرکت کنند، اما به گفته احمد رضا بیاتی معاون برنامه ریزی شرکت فرودگاه‌ها این سفر به دلیل مشکلات روادیدی امکان‌پذیر نشده بود.
کدام بوئینگ برای ایران
شرکت بوئینگ طی چند سال اخیر به شدت از رقیب اصلی‌اش ایرباس عقب افتاده است. درسال ۲۰۱۵ ایرباس بر بوئینگ برتری داشت. ایرباس در سال گذشته میلادی توانسته است حدود ۱۰۲۲ فروند هواپیما بفروشد، در حالی که بوئینگ ۷۴۳ هواپیما فروخته است.
با وجود این مسئله همچنان دو هواپیمای شرکت بوئینگ یعنی مدل ۷۳۷ مکس و ۷۷۷ بر هواپیماهای رقیب در شرکت ایرباس برتری دارند. دو هواپیما مدرن این دو شرکت هم یعنی بوئینگ ۷۸۷ و ایرباس ۳۵۰ هم رقابت تنگاتنگی با هم دارند. از طرفی با اینکه ایرباس ۳۸۰ بزرگ‌ترین هواپیمای جهان است اما بوئینگ ۷۴۷ سری ۸۰۰ به دلیل حدود ۲۰۰ مسافر کمتر و امکان سرویس دهی در بیشتر فرودگاه‌های اصلی ایران به آن، می‌تواند مزیت بیشتری نسبت به ایرباس ۳۸۰ داشته باشد.
با این همه یک مدل از ایرباس یعنی مدل ۳۳۰ با توجه به مسائل فنی و مسائل اقتصادی، همچنان بهترین گزینه برای خطوط هوایی ایران برای هواپیمای پهن پیکر میان برد است. و هواپیماهای بوئینگ قادر به رقابت با این مدل نیستند.
درباره خرید ایران ایر از بوئینگ خبرگزاری بلومبرگ از تمایل برای خرید دو مدل ۷۳۷ مکس و ۷۷۷ خبر داده است. البته محمدرضا خوشنویسان عضو هیات مدیره ایران ایر چهار مدل ۷۳۷، ۷۷۷، ۷۸۷ و ۷۴۷ سری ۸۰۰ را گزینه‌های احتمالی و در دست بررسی برای خرید ایران ایر از بوئینگ اعلام کرده است.
وی گفته است «مناسب‌ترین گزینه هواپیماهای آمریکایی برای ناوگان ایرانی، بوئینگ مدل ۷۳۷ است.»
بر اساس برخی تحلیل‌ها بهترین گزینه برای تأمین نیاز ایران برای هواپیماهایی با ظرفیت بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ صندلی، بویینگ ۷۳۷ است که از آن به عنوان امن‌ترین جت مسافربری جهان نام برده می‌شود. این هواپیما در تیپ‌های مختلف از ۱۲۰ تا ۲۴۰ نفر ظرفیت دارد.
۷۳۷ به تنهایی می‌تواند ۶۰ درصد نیاز ناوگان ایران را تأمین کند. از بزرگ‌ترین حسن‌های این مدل مصرف پایین سوخت و هزینه تعمیرات پایین است. به دلیل بازه مناسبی که این مدل، از نظر مسافر، پوشش می‌دهد، با تهیه تعداد زیادی از آن، ایران می‌توانند هزینه تعمیر و نگهداری را به طور چشمگیری کاهش دهد.
طبق ادعای بوئینگ مدل ۷۳۷ مکس نسبت به رقیب اصلی خود ایرباس ۳۲۰ نئو تا هشت درصد هزینه‌های عملیاتی کمتری در هر صندلی دارد.
دیگر خرید ایران ایر از بوئینگ که احتمال خرید آن زیاد است مدل ۷۷۷ است. این هواپیما دوربرد‌ترین هواپیما جهان است که از نظر ایمنی دارای بالا‌ترین سطح است.
بیشتر خطوط پروازی جهان هم برای دوربرد‌ترین هواپیماهای خود از بوئینگ ۷۷۷ استفاده می‌کنند. بوئینگ ۷۷۷ برد پروازی تا ۱۷ هزار کیلومتر دارد.
قطر موتور یک هواپیمای ۷۷۷ به اندازه قطر یک هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ است. موتور این هواپیما هم از قوی‌ترین موتورهای هواپیمای مسافربری در جهان محسوب می‌شود. این هواپیما در دو کلاس پروازی ظرفیت ۴۵۰ مسافر را دارد و قیمت آن حدود ۳۲۰ میلیون دلار است.
در کنار ۷۷۷ دو مدل دیگر یعنی ۷۸۷ و ۷۴۷ از احتمال کمتری برای خرید توسط ایران برخوردار هستند.
یکی از دلایلی که فعلا احتمال خرید ۷۴۷ سری ۸۰۰ را کم می‌کند خرید حدود ۱۲ فروند ایرباس ۳۸۰ رقیب ۷۴۷ در بازار‌های جهانی است. مدل ۷۴۷ سری ۸۰۰ با قیمت ۳۵۷ میلیون دلار دارای برد پروازی ۱۵ هزار کیلومتر و قابلیت حمل ۶۰۰ مسافر است در مقابل ایرباس ۳۸۰ بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری جهان با قیمت ۴۲۸ میلیون دلار و ظرفیت ۸۰۰ نفر با برد ۱۴ هزار کیلومتری قرار می‌گیرد.
البته فرهاد پرورش در حاشیه فرود نمایشی هواپیمای ایرباس ۳۵۰ در فرودگاه مهرآباد گفته است «تلاش می‌کنیم که شرایط در اغلب فرودگاه‌های کشور برای ورود این هواپیما فراهم شود و اگر طبق قرارداد با ایرباس نتوانستیم شرایط ورود این هواپیما را فراهم کنیم، مقرر شده است به جای آن‌ها همین ایرباس‌های ۳۵۰ خریداری شود.»
در صورت چنین اتفاقی ایران ایر نیاز به یک هواپیما با ظرفیت مسافر بالا برای مسیر‌های شرق آسیا و حج خود دارد که گزینه ۷۴۷ سری ۸۰۰ بهترین گزینه است.
دیگر هواپیمایی که امکان ورود آن به ایران وجود دارد پیشرفته‌ترین مدل بوئینگ یعنی مدل ۷۸۷ است. این هواپیما رقابت تنگاتنگی با پیشرفته‌ترین مدل شرک ایرباس، ۳۵۰ دارد. ایران ایر تا کنون سفارش خرید ۱۶ فروند ایرباس ۳۵۰ را داده است که قرار است از سال ۲۰۲۱ وارد ناوگان این شرکت شود. شاید در صورتی که بوئینگ بتواند ۷۸۷ را زود‌تر تحویل دهد بخت ورود این هواپیما به ناوگان هوایی ایران افزایش پیدا کند.
ایرباس ۳۵۰ رقیب بوئینگ ۷۸۷ یک هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر و دوموتوره است که مانند ۷۸۷ در ساختش از مواد کامپوزیت استفاده شده؛ این عامل سبب کاهش مصرف سوخت و قابلیت بالای هواپیما در مانور شده است.
شرکت ایرباس مدعی است که مصرف سوخت این هواپیما و هزینه‌های عملیاتی آن به مراتب کمتر از بوئینگ ۷۸۷ است.
شرکت هواپیمایی قطر یکی از اولین خریداران این هواپیما است. این مدل در سه سری۸۰۰، ۹۰۰ و ۱۰۰۰ به ترتیب در دو کلاس پروازی ۲۷۶، ۳۱۵ و ۳۸۷ مسافر را می‌تواند جابه‌جا کند و به ترتیب ۲۶۹، ۳۰۴ و ۳۵۱ میلیون دلار قیمت دارد. ایران سفارش سری ۱۰۰۰ ایرباس ۳۵۰ را داده است.
حداکثر سرعت ایرباس۳۵۰ حدود ۸۹ صدم ماخ و حداکثر سرعت بوئینگ ۷۸۷ حدود ۹ دهم ماخ است. از نظر برد پروازی هم ایرباس ۳۵۰ حدود ۱۴ هزار و ۳۵۰ کیلومتر برد و بوئینگ ۷۸۷ حدود ۱۴هزار و ۱۰۰ کیلومتر برد دارد. بر اساس این شواهد فنی، ایرباس برد بیشتر و مسافر بیشتری حمل می‌کند، ولی بوئینگ سرعت و قدرت مانور بیشتری دارد.
به غیر از این بررسی‌های فنی یکی از عواملی که احتمالا بخت حضور بوئینگ را در ایران افزایش می‌دهد قدمت همکاری شرکت ایران با این شرکت آمریکایی و رضایت از کیفیت هواپیماهای این شرکت پس از ۴۰ سال حضور در ناوگان هما است.
فرهاد پرورش مدیر عامل ایران ایر درباره امکان خرید هما از کمپانی سازنده بوئینگ، گفته است: «ایران‌ایر از پیش از انقلاب، هواپیمای بوئینگ در ناوگان خود داشت و از این هواپیما راضی هستیم و با توجه به مجوز آمریکا به کمپانی بوئینگ برای فروش هواپیما به ایران، مطمئن هستیم بوئینگ هم به دنبال بازار ایران است و قطعاً در صورت اخذ مجوز‌ها با آن‌ها مذاکراتی خواهیم داشت.»
