تمدید هفت ماهه توافق اتمی ژنو، به دلیل بازماندن مذاکرات وین از دست یافتن به توافق جامع، وضعیت کنونی حاکم بر تولید و فروش نفت (و گاز) ایران را تحکیم و موقعیت از دست رفته آنرا در بازارهای جهانی تثبیت خواهد کرد.
تا پیش از اعمال تحریم‌های یک جانبه آمریکا و اروپا، به تلافی پیگیری برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی که در ظاهر به منظور تولید سوخت و در نگاه جامعه جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارای ابعاد مشکوک به داشتن هدف نظامی (ساختن بمب اتمی) است، تولید نفت خام ایران ۴.۲ میلیون بشکه و صادرات نفت خام ایران بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز بود.
پیش از سال ۱۳۵۷ و سقوط رژیم پادشاهی، ایران با داشتن ذخایر شناخته شده کمتر از ۱۰۰ میلیارد بشکه نفت، روزانه ۶ میلیون بشکه نفت خام تولید و ۵.۲ میلیون بشکه نفت راهی بازارهای جهانی می‌ساخت.
ذخایر شناخته شده کنونی نفت ایران اینک بالغ بر ۱۵۴ میلیارد بشکه و تولید نفت ایران در حدود ۲.۷ میلیون بشکه در روز است. به این ترتیب ضمن افزایش ذخیره در جای نفت ایران به میزان ۵۰ در صد طی ۳۵ سال گذشته، تولید نفت ایران نسبت به ارقام پیش از انقلاب بیش از صد در صد و در مقایسه با زمان پیش از اعمال تحریم‌های یکجانبه (سال ۲۰۱۲) پنجاه در صد کاهش یافته است.
رهبران جمهوری اسلامی می‌گویند برنامه‌های اتمی را به منظور تولید سوخت هسته‌ای و صرفه‌جویی در مصرف نفت (و گاز) اجرا می‌کنند تا از این راه زمینه صادرات بیشتر نفت را فراهم سازند. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی، نیز در اولین واکنش خود به تمدید هفت ماهه توافق اتمی، غنی سازی اورانیوم را بار دیگر «حق ملی» و «خط قرمز مردم» معرفی کرد.
هزینه‌های افزایش تولید
ماه گذشته بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت جمهوری اسلامی اعلام داشت که ظرفیت تولید نفت ایران را تا چهار سال آینده به روزانه ۵. ۷ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد داد. در طول نزدیک به دو سال از زمان آغاز به کار دولت روحانی، ظرفیت کاهش یافته تولید نفت ایران تغییری نکرده و صادرات نفت خام ایران تنها در حدود ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه در روز نوسان داشته است. این ارقام تنها معادل ۲۵ در صد صادرات نفت خام ایران در ۳۵ سال گذشته است.
هزینه‌های افزایش ظرفیت تولید یک میلیون بشکه نفت خام در روز برای ایران نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار و هزینه رسیدن به ظرفیت تولید ۵.۷ میلیون بشکه در روز مورد ادعای آقای بیژن زنگنه حدود ۱۳۰ میلیارد دلار است.
هزینه حفظ ظرفیت کنونی تولید نفت در ایران دست کم سالانه ۱۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. عربستان سعودی برای حفظ ظرفیت تولید روزانه حدود ۹ میلیون بشکه نفت سالانه ۴۰ میلیارد دلار هزینه می‌کند و قصد دارد تا ۱۰ سال آینده ۴۰۰ میلیارد دلار برای حفظ تولید نفت خود هزینه کند.
مطابق توافق تمدید شده، جمهوری اسلامی ماهانه ۷۰۰ میلیون دلار از ذخیره‌های بلوکه شده ایران را به مدت هفت ماه دریافت خواهد کرد. به این ترتیب دریافتی‌های ایران طی هفت ماه آینده کمتر از ۵ میلیارد دلار و در طول یک سال کمتر از ۹ میلیارد دلار خواهد بود: یک میلیارد دلار کمتر از هزینه حفظ ظرفیت کنونی تولید نفت ایران.
نتیجه‌های کاهش ظرفیت تولید
نفت و گاز با اهمیت‌ترین ماده خام محسوب می‌شوند. صاحبان بزرگ مواد خام در مناسبات بین‌الملل از موقعیت خاص استراتژیکی برخوردارند. کشورهای بزرگ تولید کننده نفت و گاز از اهمیت این دو ماده به عنوان اهرم تحقق هدف‌های سیاست خارجی خود استفاده می‌کنند.
حضور روسیه و عربستان بر سر میز رهبران درجه اول جهان، و حضور کشورهای کوچک‌تر مانند قطر، کویت و امارات در جمع معتبر‌ترین و تاثیر گذار‌ترین کشورهای منطقه‌ای تا حدود زیادی ناشی از ظرفیت تولید انرژی و ثروت‌های اندوخته از این راه است.
ایران پیش از انقلاب با استفاده درست از این ظرفیت، رهبر بلامنازع و قدرت تعیین کننده منطقه بود. با از دست دادن این ظرفیت علاوه بر تحمیل فقر اقتصادی علیه مردم، موقعیت جهانی و منطقه ایران نیز عملا از دست رفته است.
نفت (و گاز) زمانی ارزش واقعی خواهند داشت که از دهانه چاه خارج شوند. گاز در درون چاه ماده‌ای بی‌رنگ و نفت خام ماده‌ای بد بو است و نه بیشتر.
جمهوری اسلامی مایل به افزایش تولید نفت و گاز و بهره گرفتن از مزایای آن است، اما، در وضعیت کنونی، و به دلیل پیگیری برنامه‌های اتمی خود، از این مزیت بازمانده است.
با تمدید هفت ماهه قرار داد موقت اتمی، بازارهای از دست رفته نفت خام ایران، بازارهای تثبیت شده رقبای نفتی ایران (عراق و عربستان سعودی و روسیه) خواهند شد. به دلیل ادامه کاهش بنیه اقتصادی و کاهش ناگزیر سرمایه‌گذاری در صنایع نفت، ظرفیت تولید نفت ایران در بهترین شرایط در وضعیت کنونی باقی خواهد ماند و رویای زنگنه برای تولید ۵.۷ میلیون بشکه نفت در روز هرگز نمی‌تواند در عمر این دولت تعبیر شود.
ایران که زمانی قدرت تعیین کننده در بازارهای نفت جهان بود، در آستانه تشکیل اجلاس سالانه اوپک به چرخ پنجم این موسسه تبدیل شده و به سطح تولیدکننده‌ای دست سوم نزول کرده است. تمدید هفت ماهه قرار داد توافق موقت اتمی، مسیر افول تدریجی جایگاه ایران را در جمع تولیدکنندگان و فروشندگان بزرگ نفت هموار‌تر می‌سازد.
---------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.
