با نزدیک شدن مهلت سی ام ژوئن، دهم تیر ماه، تا سه هفته دیگر جمهوری اسلامی‌ایران و قدرت های جهانی (در گروه ۵+۱ شامل ایالات متحده آمریکا، فرانسه، آلمان، چین، روسیه و آلمان) به پایان ماراتون گفت‌وگوهای هسته‌ای- یکی از طولانی ترین مذاکرات تاریخ- خواهند رسید.
موضع و نظر رهبر جمهوری اسلامی‌ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، در خصوص مذاکران هسته‌ای و مفاد توافق هسته‌ای نهایی می‌تواند تعیین‌کننده‌ترین عنصر در خصوص نیل یا عدم نیل به توافقی نهایی در پایان ژوئن باشد.
سخنان اخیر خامنه‌ای – که حاکی از غیر قابل دسترسی بودن توافقی نهایی تا آخر ماه ژوئن است- به هیچ وجه با واقعیت همخوانی ندارند. همواره می‌بایست میان گفته‌های خامنه‌ای در ملاء عام و خطاب به رسانه ها و آنچه دفتر خامنه‌ای به مقامات ارشد سپاه، سپاه قدس، نیروهای اطلاعات و مذاکره کنندگان هسته‌ای دستور می‌دهد تمایز قائل شد.
تحلیل موضوع خامنه‌ای در خصوص ماراتون مذاکرات هسته‌ای از آغاز روند مذاکرات ما را به این نتیجه می‌رساند که گفته‌های او در ملاء عام به هیچ وجه نماینده اراده او نیستند.
اطلاعات فاش شده و گفته‌های اخیر خامنه‌ای
سخنان اخیر خامنه‌ای حاکی از خط قرمزهای جدی و عدم انعطاف موضع او در قبال مذاکرات هسته‌ای است. اما سوال اصلی اینجاست که آیا او با نزدیک تر شدن پایان مهلت مذاکرات انعطاف بیشتری از خود نشان خواهد داد یا نه؟ برخی اطلاعات فاش شده نشان می‌دهد او به راستی حاضر به زیر پا گذاشتن خط قرمزها و رسیدن به توافق نهایی است.
خامنه‌ای در این اواخر گفت: «ما هرگز تسلیم فشار نخواهیم شد... ما هرگز خواسته های غیر منطقی را نخواهیم پذیرفت... ما هرگز دسترسی به دانشمندان (هسته‌ای) مان را نخواهیم داد. وی افزود: «آن ها گفتهاند که ما باید اجازه بدهیم با دانشمندان هسته‌ای مصاحبه کنند. این به معنای بازجویی است... من با خارجی ها اجازه نمی‌دهم با دانشمندان هسته‌ای ما حرف بزنند و از فرزندان عزیز ما که دانش (هسته‌ای) ارزشمندی برای ما گرد آورده‌اند بازجویی کنند. ما به آن ها اجازه تعرض به حیطه خصوص دانشمندان هسته‌ای را نخواهیم داد.»
به علاوه، او به طور واضح و روشن گفته است که جمهوری اسلامی‌ایران اجازه آن را نخواهد داد که بازرسان خارجی از تاسیسات نظامی‌ایران بازبینی کنند. با این حال، زمانی که معاون وزیر خارجه ایران و یکی از مشاوران رهبر، عباس عراقچی در کنار محمد جواد ظریف در جلسه ای پشت درهای بسته در مجلس مورد پرسش واقع شد، سخن دیگری از سوی او به میان آمد.
یکی از اعضای تندروی مجلس، حمید رسایی، بیانیه عراقچی در خصوص اعطای اجازه بازرسی تاسیسات هسته‌ای ایران را در وبسایت خود منتشر ساخت. بر اساس اطلاعات فاش شده، عراقچی گفته بود که وی و تیم مذاکره کننده اجازه آن را دارند که مجوز بازرسی از تاسیسات نظامی ایران را بدهند.
چراغ سبز خامنه‌ای به مذاکره‌کنندگان هسته‌ای
باید این نکته را مد نظر داشت که عراقچی و ظریف بدون داشتن اجازه از سوی رهبر ایران چنین سخنانی را اظهار نمی‌داشتند. این نشان می‌دهد خامنه‌ای به تیم مذاکره کننده گفته است به خط قرمزهایی که وی در ملاء عام ترسیم کرده است بی اعتنا باشند.
مسئله بازرسی از تاسیسات هسته‌ای نکته مهمی در گفت‌وگوهاست. اگر گفته‌های رهبر ایران در خصوص مخالفتش بازرسی‌ها درست می‌بود امکان رسیدن به توافق هسته‌ای نهایی به طور کلی از میان می‌رفت و دیگر نیازی به رفتن تیم ایران به وین وجود نداشت. چرا که ایالات متحده و متحدات غربی آن به هیچ وجه توافقی را که اجازه چنین بازرسی را ندهد نمی‌پذیرفتند.
مدتی بعد، عراقچی چنین سخنانی را به طور کلی تکذیب کرد. اما چرا؟ به احتمال زیاد، عراقچی نمی‌بایست آنچه را رهبر در خفا به وی دستور داده بود برملا می‌کرد. خامنه‌ای به هیچ وجه مایل به پذیرش مسئولیت نیست. چرا که سیاستمدارات ایران از این مسئله آگاه هستند که عراقچی و تیم مذاکره کننده ایران، بدون داشتن دستور از سوی رهبر ایران هیچ سخنی بر زبان نخواهند آورد.
خامنه‌ای نمی‌خواهد مردم و مجلس بدانند رهبر مذهبی ایران موضعی دوگانه اتخاذ کرده است؛ او نمی‌خواهد مردم و مجلس بدانند سخنان او در ملاء عام با دستوراتش در پشت پرده متفاوت است. همچنین خامنه‌ای مایل نیست نیاز خود به نیل به توافق هسته‌ای را علنی کند. او با وانمود کردن به این که ایران به چنین توافقی نیاز ندارد در تلاش است موقعیت دست بالاتری را برای مذاکره کنندگان هسته‌ای ایجاد سازد که بدین ترتیب بتوانند از غرب امتیاز بگیرند.
تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران بدون تایید رهبر هیچ اقدامی صورت نخواهد داد. رهبر ایران آخرین تصمیم گیرنده در مسئله هسته‌ای است. در نتیجه، عراقچی و ظریف بدون داشتن دستور از سوی وی در خصوص مذاکرات هسته‌ای هیچ بیانیه‌ای صادر نمی‌کردند و به مذاکرات هسته‌ای ادامه نمی‌دادند.
ادامه مذاکرات هسته‌ای، آن هم بر سر یک میز با حضور نمایندگان ایالات متحده، نشان دهنده تضادی میان موضع رهبر ایران و مشاورین وی در ملاء عام و در چراغ سبز وی به مذاکره کنندگان و اعطای اجازه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای در خفا است. با این حال خامنه‌ای همچنان تلاش می‌کند در ملاء عام خود را رهبر ملی و مذهبی قدرتمند نشان دهد که با هر گونه نظارت خارجی بر کشورش مخالف است.
استانداردهای دوگانه رهبر ایران و تفاوت موضوع او در ملاء عام و در پشت پرده نشان دهنده این واقعیت است که او به راستی به توافق هسته‌ای نهایی نیاز دارد و احتمالا برای نیل به این توافق اجازه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای را می‌دهد. آیت الله خامنه‌ای بر این واقعیت واقف است که توافق هسته‌ای پیروزی ژئوپلتیک، اقتصادی و ایدئولوژیکی را برای او به همراه خواهد داشت. تاسیسات هسته‌ای ایران در صورت نیل به این توافق از میان نخواهند رفت، مدت زمان هسته‌ای شدن ایران در طی سال‌های پیش رو از یک سال به صفر کاهش پیدا خواهد کرد، اقتصاد ایران تقویت خواهد شد، ایالات متحده آمریکا احتمالا قدرتمند شدن ایران و جنگ های راه افتاده از سوی این کشور در منطقه را به دلیل توافق هسته‌ای نادیده خواهد گرفت.
تاکتیک خامنه‌ای همواره نشان دادن قدرت در ملاءعام در عین نپذیرفتن مشئولیت بوده است. او برای نیل به چنین هدفی از هردو جناح تندرو و میانه‌رو استفاده می‌کند. وی همچنین این اجازه را می‌دهد که در صورت هرگونه خطا در مذاکرات هسته‌ای، سیاست داخلی و خارجی، دفترریاست جمهوری مسئولیت پاسخگویی به ملت و مجلس را بر عهده داشته باشد. در صورت موفقیت مذاکرات هسته‌ای، رهبر ایران افتخار این پیروزی را از آن خود خواهد ساخت و قدرت خود را نیز بیش از پیش تثبیت خواهد کرد.
-----------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.
* مجید رفیع‌زاده، تحلیلگری‌ست که در رسانه‌های مختلفی از جمله سی‌ان‌ان و سرویس جهانی بی‌بی‌سی به طور منظم ظاهر می‌شود. او فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد است و پیش از این در نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد کار کرده است.
