اردوغان در بازگشت از سفر آمریکای لاتین به کشورش در مصاحبه با خبرنگاران با بیان این جمله که «نمی‌خواهم خطایی را که در عراق مرتکب شدیم، در سوریه نیز همان اشتباه را انجام دهیم» به خبرنگارانی که از وی در خصوص احتمال عملیات نظامی در خاک سوریه سئوال کرده بودند، جواب داد.
وی با اشاره به اینکه در ۱ مارس ۲۰۰۳ علیرغم توافق خودش در خصوص ورود به خاک عراق، بسیاری با این نظریه مخالفت کرده و در نهایت مجلس ملی ترکیه چنین لایحه‌ای را به تصویب نرساند، به شرایط کنونی ترکیه با سوریه پرداخته و افزوده است که: «اگر ترکیه در آن زمان وارد عراق می‌شد، شرایط امروز منطقه و عراق به گونه دیگری می‌بود. نباید بار دیگر چنین خطایی تکرار شود. دیدن افق آینده بسی مهم است. در سوریه نیز شرایط تا جایی بدین منوال پیش خواهد رفت. اما ترکیه حساسیتهایی دارد… در شرایط پیش آمده هر آنچه لازم باشد، انجام می‌دهیم. در وضعیت کنونی با تمامی نیروهای خود برای مقابله با هر رخدادی و احتمالات ناخواسته‌ای آماده هستیم و کسی از این بابت تردیدی نداشته باشد.»
در همین حال عصر روز یکشنبه نعمان کورتولموش، سخنگوی دولت ترکیه نیز در رابطه با احتمال ورود به خاک سوریه ادعا کرده است که «ما در شرایط آماده باش هستیم و وضعیت را از نزدیک مورد تعقیب قرار می‌دهیم. در وضعیت حساسی هستیم و ترکیه نمی‌تواند تحولاتی را که منجر به تهدید حاکمیتش شود، بپذیرد.»
این اظهارات در روز یکشنبه در شرایطی از سوی مسئولین سیاسی ترکیه بیان می‌شود که روز پنج شنبه ۴ فوریه، ایگور کوناشنکوف، سخنگوی وزارت دفاع روسیه در جریان برگزاری کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که علایمی در دست است که نشان می‌دهد نیروهای مسلح ترکیه برای انجام عملیات فعال در داخل مرزهای سوریه آماده می‌شود. هر چند تلاش شده است که نشانه‌های این مداخله مخفی بماند ولی آنچه در مرز سوریه و ترکیه اتفاق می‌افتد نشانگر آمادگی دولت ترکیه برای انجام مداخله نظامی در سوریه است.
این ادعا‌ها در شرایطی بیان می‌شود که روزنامه دیلی صباح، نشریه نزدیک به دولت کنونی ترکیه در خبری کوتاه اعلام کرد که وزارت خارجه ترکیه اعتراض خود را به تجاوز مجدد روسیه به حریم هوایی ترکیه ابراز داشته است. گرچه این موضوع در کنفرانس مطبوعاتی کوناشنکوف مطرح گردید و وی نیز اعلام داشت که تاکنون هیچ نامه یا بیانیه‌ای از سوی دولت ترکیه به بخشهای نظامی و یا سیاسی کشورش نرسیده و آن را خبری کذب دانست، ولی در خصوص ادعای کوناشنکوف مبنی بر اینکه دولت ترکیه تمهیداتی را برای ورود به خاک سوریه دارد، هیچ واکنشی از سوی مقامات رسمی ترکیه ابراز نگردید.
ترکیه از زمان ساقط کردن جنگنده روسیه به دفعات اعلام کرده است که هواپیماهای روسیه بعد از آن حریم هوایی کشور را نادیده گرفته و برای مدتی بسیار کوتاه وارد آسمان ترکیه شده‌اند. لیکن این ادعا‌ها از سوی دولت روسیه به عنوان فرافکنی و اغفال اذهان عمومی از طریق اخبار کذب در رسانه‌ها تلقی شده و مدعی شده‌اند که دولت ترکیه به دلیل ناتوانی در برابر عملیات هوایی روسیه در نزدیکی مرزهای ترکیه و به خاطر بیم از دست رفتن مواضع مهم در مناطق ترکمن سوریه اقدام به این کار می‌کند.
ایگور کوناشنکوف با بیان این مطلب که نیروهای ترکیه شبانگاهان از مسیر ریحانلی- سرمده اقدام به انتقال سلاح و ملزومات لازم به نیروهای مسلح شورشی در حلب و ادلب می‌کنند، با بازپس گیری مناطق نبل و الزهراء در حوالی شهر حلب تنها مسیر لجستیکی و حساس برای ترکیه و نیروهای تحت حمایت آن مسدود شده است. وی همچنین ادعا کرده است که دولت آنکارا به دلیل اینکه می‌دانسته در جریان پروازهای ردیابی هواپیماهای تجسسی روسیه، بخشهای مهمی از گذرگاه‌های تبادل نیرو و مهمات از ترکیه به نیروهای تحت حمایت آن کشور فاش خواهد شد، مانع از پرواز هواپیماهای دیدبانی روسیه شده است. حال آنکه این پرواز‌ها بر اساس معاهده «حق پرواز در آسمان آزاد» انجام می‌شده که آنکارا آن را زیر پا نهاده است.
پیش‌تر آنکارا دولت روسیه را به دلیل بمباران مناطق بایر بوجاق (مناطق ترکمن‌های سوری) مورد انتقاد قرار داده و گفته بود که روسیه به جای حمله به مواضع داعش، سعی دارد مناطق ترکمن‌های سوری را بزند. اما در همین حال روسیه ترکمن‌های سوری را نیز جزو گروه‌های معارض سوری و تحت حمایت دولت ترکیه دانسته و تلاش کرده است که مواضع موجود در دست آنان را که به نحوی محل امن انتقال نیرو، مهمات و سایر ملزومات از طریق مرزهای ترکیه به داخل سوریه بوده است، از دست مخالفان خارج سازد.
البته ادعای آنکارا در این راستا بوده است که دولت روسیه تلاش بر آن دارد که مواضع تحت کنترل ترکمن‌ها را از دستشان خارج کرده و زمینه پیشروی نیروهای کرد سوری وابسته به حزب اتحاد دمکراتیک سوریه، پ‌ی‌‌د، را فراهم آورد. اما با کشته شدن ابراهیم کوچوک، رئیس تشکیلات آرمانگرا موسوم به «اولکو اوجاقی» منطقه فاتح استانبول که از شاخه‌های جوان حزب حرکت ملی گرای ترکیه هستند، معلوم گردید که بیمناکی دولت ترکیه نه بخاطر از دست رفتن اراضی تحت کنترل ترکمن‌ها که به دلیل عدم امکان کنترل آن مناطق به توسط نیروهای ملی گرای ترکیه است. پیش‌تر نیروهای جوان ملی گرا موسوم به آلپرن‌ها که وابستگی به حزب اتحاد بزرگ ترکیه ب‌ب‌پ داشتند، حضور عینی خود را در شمال سوریه نشان داده بوند. اما از ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۵ که روسیه عملاً وارد جنگ در سوریه شد؛ ضمن بمباران نیروهای تروریستی داعش، مواضع نزدیک به لاذقیه و همچنین بایر بوجاق را هدف حملات هوایی قرار داد. به همین خاطر شاخه آرمانگرای حزب حرکت ملی دیگر به جای حضور مخفیانه، به صورت آشکار وارد کارزار شدند.
لازم به ذکر است که جوانان ملی گرای افراطی وابسته به این حزب پیش‌تر در افغانستان، چچن، بوسنی-هرزگوین و کوزوو به عنوان «مجاهدان ملی» حضور داشته‌اند. گرچه در جمهوری آذربایجان نیز فعالیت دارند ولی به دلیل حاکمیت ثابت و اقتدار دولت آذربایجان، حضور آنان چندان محسوس نیست.
در دو ماه گذشته تعداد کشته شدگان از این گروه به درجه‌ای رسیده است که دیگر کتمان و اختفای آن از رسانه‌ها مقدور نیست. به طوری که در مراسم تشیع جناره ابراهیم کوچوک، یکی از فرماندهان گردانهای ملی گرای ترکیه در سوریه، افرادی همچون اوکتای ورال، جلال عدن و مرال آک شنر که از مسئولین رده بالای حزب حرکت ملی گرای ترکیه هستند، نشان از حضور جدی این نیرو‌ها با حمایت دولت ترکیه بوده است. حتی خبر کشته شدن ابراهیم کوچوک در روزنامه‌های وابسته به دولت با این جمله منتشر گردید: «… در نبرد با دشمنان وطن و حفظ خاک میهن در کوه ترکمن شهید شده است».
همچنین بعد از پخش ویدئوی عرض اندام و رجز خوانی آلپ ارسلان چلیک از اهالی آلاذیق (العزیز) ترکیه که خلبان روسی را در حال فرود با چتر در هوا مورد هدف قرار داده بود؛ بیش از پیش موضوع حضور ترکیه در مناطق ترکمن داغی را مسجل ساخت. به طوری که بعد از این حادثه نشریات وابسته ترکیه، آلپ ارسلان چلیک را «فرد مورد هدف و تعقیب روسیه» به جامعه معرفی کرده و خود وی در دفاع از حضور نیروهای ملی گرای ترکیه در خاک سوریه اظهار داشته بود که: «سرزمین‌های به یادگار مانده از اجدادمان امروز تحت بمباران روس‌هاست. اگر دفاع نکنیم تمام مناطق به دست روس‌ها خواهد افتاد.»
با نگاهی به اسامی گردانهای ترک و همچنین ترکمن در سوریه که با نامهایی مانند یاووز سلطان سلیم، عبدالحمید خان، سلطان محمد فاتح، سلطان سلیمان، سلطان مراد و امثال این‌ها که تماماً ریشه در گرایش عثمانی دارد و توجه به شعارهای آنان در قالب «دفاع از سرزمین‌های عثمانی»، «دفاع از خاک وطن» و … که حاکی از آرمانگرایی آنان است؛ در عین حال همین اسامی و اهداف تطابقی با شعار‌ها و اهداف نئو-عثمانی اردوغان دارد. بدیهی است که همسویی میان دو حزب حرکت ملی گرای ترکیه و آک پارتی اکنون چندان سایه دار و مبهم به نظر نمی‌رسد. چرا که در جریان بعد از انتخابات ژوئن حزب حرکت ملی گرای ترکیه وضعیت سیاسی کشور را با ایجاد چالش و اختلاف در شروط بین حربی، مانع از تشکیل دولت ائتلافی شد. همچنین کنش دولت باغچه لی رهبر حزب به همراه نمایندگان هم حزبیش در انتخاب رئیس مجلس باعث شد که ریاست کنونی مجلس از حزب جمهوری خلق به حزب عدالت و توسعه سپرده شود. گرچه در آن زمان این مسایل مبهم و توأم با گمانه زنی بود، اما در شرایط کنونی بسیاری از مسایل قابل تحلیل و در عین حال تأمل می‌باشد.
گمان می‌رود، تلاشی که ترکیه برای خروج داعش از آن مناطق و واگذاری به ترکمن‌ها صرف کرده و اکنون بواسطه حملات روس‌ها می‌رود که از دست ترکمن‌ها خارج شود، نگرانی شدید دولت آنکارا را سبب شده است. شاید ادعای ایگور کوناشنکوف در آمادگی نیروهای رزمی ترکیه برای ورود به سوریه چندان هم جنبه اوهام و ادعا نداشته باشد.
روزهای آتی نشانگر قضایا خواهد بود.
----------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.
* دکتر قدیر گلکاریان عضو هیئت علمی دانشگاه خاور نزدیک قبرس و کارشناس روابط بین‌الملل است.
