کتاب «پادشاهی ماد»،نوشته اقرار علی يف،عضو فرهنگستان علوم جمهوری آذريابجان،که برگردان فارسی آن در هفته گذشته با ترجمه کامبيز ميربهاء منتشر شد،دومين مرجع مهمی است که در باره تاريخ نخستين سلسله پادشاهی در فلات ايران به زبان فارسی منتشر می شود.
در دهه چهل کريم کشاورز با ترجمه دقيق و روان کتاب معتبر و جامع «تاريخ ماد»اثر ميخايلوويچ دياکونوف،از معتبرترين باستان شناسان و مورخان شوروی سابق،نخستين مرجع معتبر را در اين زمينه به فارسی ترجمه کرد.
در تبليغات رسمی دوران پهلوی کورش هخامنشی و هخامنشيان بنيان گذاران امپراطوری ايران معرفی می شدند اما اغلب مورخان و باستان شناسان مادها را نخستين قومی می دانند که نخستين سلسله پادشاهی را در بخش های مهمی از فلات ايران پديدآورده و قوی ترين قدرت همجوار روزگار خود،حکومت آشور، را از پای درآودند.
تاريخ،فرهنگ و تمدن مادها و بررسی روندهای اجتماعی،اقتصادی، نظامی،فرهنگی و طبقاتی که به تشکيل و سقوط اين سلسه انجاميد از بحث انگيزترين فصل های تاريخ ايران است.
تاريخ از هر منظر و ديدگاهی که روايت شود بازآفرينی و بازسازی گذشته از منظر حال نيز هست و هم از اين روی تحليل هر اثر تاريخی يا هر روايتی از گدشته بی تحليل منظر راوی ممکن نيست.
دو کتاب تاريخ ماد و پادشاهی ماد تاريخ ايران باستان را از منظری متفاوت با منظر ناسيوناليست های ايرانی روايت می کنند و هم از اين روی هر دو کتاب تحليلی متفاوت از تحليل متون دوران ساسانی،شاهنامه و متون رسمی دوران پهلوی به دست می دهند که فصل هايی از آن چون نقد روايت داريوش اول از ماجرای گئوماتای مغ، نقد روايت شاهنامه از ماجرای کاوه و ضحاک و فريدون و شخصيت سياسی کورش و داريوش اول مباحثی بحث انگيزاند.
اقرار علی يف در يازده فصل کتاب پادشاهی ماد با عنوان هائی چون «گفتاری پيرامون منابع تاريخ ماد»،«وضعيت طبيعی و جغرافيايی ماد باستان»،«ماد و فلات ايران در عصر پارينه‌سنگی»، مسئله زبان ها و خاستگاه مادها»،«ماد و فلات ايران در عصر مس و مفرغ»،«اولين شواهد مکتوب درباره ماد و مادها»، «آغاز دولت ماد»، «تحکيم و گسترش دولت ماد» و «مادها و هجوم اقوام کوچ‌نشين»ابعاد مهمی از تاريخ ماد را بررسی می کند.
علی يف می کوشد تا به پرسش های مهمی چون زبان،دين و خاستگاه مادها و دلايل سقوط اين سلسله به دست شاهان هخامنشی،زمينه های برآمدن هخامنشيان و تحولات ساختاری و طبقاتی جوامع آن روزگار پاسخ داده و در پرتو اين مباحث حکايت برديای دروغين و اسطوره کاه و ضحاک را نيز از منظر خود تحليل کند.
مادها به گفته اغلب مورخان در قرن های هفتم تا نهم پيش از ميلاد اقوام گوناگون ساکن در بخش مهمی از فلات ايران را متحد کرده يا به اطاعت خود درآورده،در بخش مهمی از فلات ايران سلسله ای قدرتمند پديد آورده و «هگمتانه» را چون پايتخت خود بنا کردند.
برخی باستان شناسان زبان مادی را زبانی هندواروپائی و اين قوم را پيرو آئين ميترا می دانند وبر خی برآنند که زرتشت تاريخی به دوران مادها ظهور کرده است.
نام مادها به کرات در کنيبه های آشوری،نوشته های هردودت،مورخ يونانی و در عهد عتيق آمده است.
به گفته متخصصان تاريخ ماد دياکو نخستين پادشاه ماد حدود ۷۲۸ پيش از ميلاد به سلطنت رسيد و قدرتمندترين پادشاه ماد «هوخشتره» ،که عليه امپراطوری آشور با بابل متحد شده بود،در سال ۶۱۴ پيش از ميلاد شهر آشور پايتخت امپراطوری آشور را تسخير کرد و به عمر اين پادشاهی پايان داد.
پادشاهی ماد را کورش هخامنشی از پای درآورد اما گئوماتای مغ،که به گفته اکثر مورخان از قوم ماد بود،بر بستر نارضايتی های گسترده ای که در سال های پايانی سلطنت کمبوجيه هخامنشی و لشکر کشی او به مصر پديد آمده بود،عليه شاه هخامنشی شوريد و چند سالی به قدرت رسيد.اشراف پارس به رهبری داريوش اول گئوماتا را سرنگون و اصلاحات سياسی،اقتصادی و دينی او را که به زيان دربار و اشرف بود ملغی کردند.
اغلب مورخان قيام گئوماتای مغ را بن مايه اصلی اسطوره ضحاک و فريدون می دانند.اين رويداد در روايت داريوش اول،که از منظر اشراف پارس بازآفرينی و نقل شده است،به حکايت گئوماتای مغ يا برديای دروغين برگردانده شد اما در حافظه تاريخی مردمان در قالب حکايت قيام ضحاک بازآفرينی و ثبت شد.
به گفته اين مورخان اسطوره مردمی ضحاک و فريدون به دوران ساسانيان به سود اشراف و دربار بارديگر بازسازی و در قالبی متفاوت با ساختار نخستين خود در منابع ساسانی ثبت شد.
روايت های ثبت شده دوران ساسانی دستمايه حکايت فردوسی از اين ماجرا است اما فردوسی با بازآفرينی خلاقانه روايت های ثبت شده در منابع ساسانی از رويداد تاريخی و همه روايت های پيش از خود فرارفت و اسطوره کاوه و ضحاک و فرويدن را از منظر خود خلق کرد.
دياکونوف در کتاب تاريخ ماد و علی يف در پادشاهی ماد اين مباحث را نيز بررسی و تحليل کرده اند.
در دهه چهل کريم کشاورز با ترجمه دقيق و روان کتاب معتبر و جامع «تاريخ ماد»اثر ميخايلوويچ دياکونوف،از معتبرترين باستان شناسان و مورخان شوروی سابق،نخستين مرجع معتبر را در اين زمينه به فارسی ترجمه کرد.
در تبليغات رسمی دوران پهلوی کورش هخامنشی و هخامنشيان بنيان گذاران امپراطوری ايران معرفی می شدند اما اغلب مورخان و باستان شناسان مادها را نخستين قومی می دانند که نخستين سلسله پادشاهی را در بخش های مهمی از فلات ايران پديدآورده و قوی ترين قدرت همجوار روزگار خود،حکومت آشور، را از پای درآودند.
تاريخ،فرهنگ و تمدن مادها و بررسی روندهای اجتماعی،اقتصادی، نظامی،فرهنگی و طبقاتی که به تشکيل و سقوط اين سلسه انجاميد از بحث انگيزترين فصل های تاريخ ايران است.
تاريخ از هر منظر و ديدگاهی که روايت شود بازآفرينی و بازسازی گذشته از منظر حال نيز هست و هم از اين روی تحليل هر اثر تاريخی يا هر روايتی از گدشته بی تحليل منظر راوی ممکن نيست.
دو کتاب تاريخ ماد و پادشاهی ماد تاريخ ايران باستان را از منظری متفاوت با منظر ناسيوناليست های ايرانی روايت می کنند و هم از اين روی هر دو کتاب تحليلی متفاوت از تحليل متون دوران ساسانی،شاهنامه و متون رسمی دوران پهلوی به دست می دهند که فصل هايی از آن چون نقد روايت داريوش اول از ماجرای گئوماتای مغ، نقد روايت شاهنامه از ماجرای کاوه و ضحاک و فريدون و شخصيت سياسی کورش و داريوش اول مباحثی بحث انگيزاند.
اقرار علی يف در يازده فصل کتاب پادشاهی ماد با عنوان هائی چون «گفتاری پيرامون منابع تاريخ ماد»،«وضعيت طبيعی و جغرافيايی ماد باستان»،«ماد و فلات ايران در عصر پارينه‌سنگی»، مسئله زبان ها و خاستگاه مادها»،«ماد و فلات ايران در عصر مس و مفرغ»،«اولين شواهد مکتوب درباره ماد و مادها»، «آغاز دولت ماد»، «تحکيم و گسترش دولت ماد» و «مادها و هجوم اقوام کوچ‌نشين»ابعاد مهمی از تاريخ ماد را بررسی می کند.
علی يف می کوشد تا به پرسش های مهمی چون زبان،دين و خاستگاه مادها و دلايل سقوط اين سلسله به دست شاهان هخامنشی،زمينه های برآمدن هخامنشيان و تحولات ساختاری و طبقاتی جوامع آن روزگار پاسخ داده و در پرتو اين مباحث حکايت برديای دروغين و اسطوره کاه و ضحاک را نيز از منظر خود تحليل کند.
مادها به گفته اغلب مورخان در قرن های هفتم تا نهم پيش از ميلاد اقوام گوناگون ساکن در بخش مهمی از فلات ايران را متحد کرده يا به اطاعت خود درآورده،در بخش مهمی از فلات ايران سلسله ای قدرتمند پديد آورده و «هگمتانه» را چون پايتخت خود بنا کردند.
برخی باستان شناسان زبان مادی را زبانی هندواروپائی و اين قوم را پيرو آئين ميترا می دانند وبر خی برآنند که زرتشت تاريخی به دوران مادها ظهور کرده است.
نام مادها به کرات در کنيبه های آشوری،نوشته های هردودت،مورخ يونانی و در عهد عتيق آمده است.
به گفته متخصصان تاريخ ماد دياکو نخستين پادشاه ماد حدود ۷۲۸ پيش از ميلاد به سلطنت رسيد و قدرتمندترين پادشاه ماد «هوخشتره» ،که عليه امپراطوری آشور با بابل متحد شده بود،در سال ۶۱۴ پيش از ميلاد شهر آشور پايتخت امپراطوری آشور را تسخير کرد و به عمر اين پادشاهی پايان داد.
پادشاهی ماد را کورش هخامنشی از پای درآورد اما گئوماتای مغ،که به گفته اکثر مورخان از قوم ماد بود،بر بستر نارضايتی های گسترده ای که در سال های پايانی سلطنت کمبوجيه هخامنشی و لشکر کشی او به مصر پديد آمده بود،عليه شاه هخامنشی شوريد و چند سالی به قدرت رسيد.اشراف پارس به رهبری داريوش اول گئوماتا را سرنگون و اصلاحات سياسی،اقتصادی و دينی او را که به زيان دربار و اشرف بود ملغی کردند.
اغلب مورخان قيام گئوماتای مغ را بن مايه اصلی اسطوره ضحاک و فريدون می دانند.اين رويداد در روايت داريوش اول،که از منظر اشراف پارس بازآفرينی و نقل شده است،به حکايت گئوماتای مغ يا برديای دروغين برگردانده شد اما در حافظه تاريخی مردمان در قالب حکايت قيام ضحاک بازآفرينی و ثبت شد.
به گفته اين مورخان اسطوره مردمی ضحاک و فريدون به دوران ساسانيان به سود اشراف و دربار بارديگر بازسازی و در قالبی متفاوت با ساختار نخستين خود در منابع ساسانی ثبت شد.
روايت های ثبت شده دوران ساسانی دستمايه حکايت فردوسی از اين ماجرا است اما فردوسی با بازآفرينی خلاقانه روايت های ثبت شده در منابع ساسانی از رويداد تاريخی و همه روايت های پيش از خود فرارفت و اسطوره کاوه و ضحاک و فرويدن را از منظر خود خلق کرد.
دياکونوف در کتاب تاريخ ماد و علی يف در پادشاهی ماد اين مباحث را نيز بررسی و تحليل کرده اند.
