انتشار رمان شوهر آهو خانم در سال ۱۳۴۰ رخدادی مهم در بازار کتاب و ادبيات داستانی ايرانی بود و انتشار چاپ دهم اين کتاب در هفته گذشته نشان داد که اين رمان به تقريب هزار صفحه ای همچنان جذابيت خود را در بازار کتاب ايران حفظ کرده است.
مجموعه ای از پنج داستان کوتاه به قلم علی محمد افغانی،خالق شوهر آهو خانم نيز همزمان با چاپ دهم اين رمان منتشر شد. اين مجموعه که با عنوان «محکوم به اعدام» منتشر شد، پنج داستان به نام های محکوم به اعدام، زنده به گور، بالابلنده، يک گردش تفريحی و فصل خوب سال را در بر می گيرد.
شوهر آهو خانم نخستين اثر نويسنده آن بود و از همان نخسين ماه های انتشار با اقبال گسترده بازار کتاب ايران رو به رو رو شد تا جائی که از آن به عنوان يکی از پرفروش ترين رمان های صد ساله اخير ايران ياد می کنند.
«داستان در سال ۱۳۱۳ در کرمانشاه رخ می دهد اما درون مايه اصلی و فضای رمان، که با سرنوشت ، مبارزه و تحول زنی از لايه های پائين جامعه ايرانی گره خورده است، از زمان وقوع داستان فرارفته و در پرتو بازتوليد جامعه و فرهنگ مردسالار، جذابيت موضوعی خود را تا کنون حفظ کرده است.»
اما ارزش های هنری، ساختاری و جامعه شناختی رمان شوهر آهو خانم نيز چندان پر رنگ بود که اين اثر را به عنوان يکی از موفق ترين نمونه های مکتب رئاليزم اجتماعی در ادبيات داستانی زبان فارسی و در رمان نويسی ايران تثبيت کرد هر چند علی محمد افغانی در آثار بعدی خود موفقيت تجاری و اعتبار ادبی نخستين اثر خود را تکرار نکرد .
رمان شوهر آهو خانم رنج و درد زن ايرانی را در جامعه ای مردسالار در قالب پيرنگی پر کشش و جذاب تصوير می کند. زن اول قهرمان رمان نه از لايه های مرفه و برخوردار از امکانات که از لايه های پائين جامعه برخاسته، در کشمکشی جدی برای حفظ زندگی خود در برابر جامعه مردسالار قد بر می افرازد و نمونه ای واقعی و نه نمايشی از مبارزه زن ايرانی را برای حقوق خود در دگرگونی خود،آدم ها و محيط اطراف خود تجسم می بخشد
داستان از منظر راوی دانای کلی روايت می شود که به دليل دراز گوئی، قطع نامناسب و مکرر روايت با سخنرانی های طولانی ملال آور و تصنعی ضرباهنگ رمان را کند می کند اما شخصيت پردازی و فضا سازی زنده و استادانه نويسنده، تصوير داستانی تضادهای پيچيده درونی آدم های داستان و بازآفرينی خلاقانه موقعيت اجتماعی و داستانی رمان، شوهر آهو خانم را از سقوط به ادبيات عامه پسند نجات داده و جايگاه آن را در مرز پاورقی های پرخواننده و اثری جدی و ماندگار حفظ می کند.
نويسنده رمان شوهر آهو خانم که بر زندگی مردم عادی، آدم ها و فضای داستان خود وقوف دارد، با زبردستی سه شخصيت اصلی رمان خود، سيد ميران ۵۰ ساله، آهو خانم همسر و هما معشوقه او را با تضادها، گرايش ها و درگيری های عميق روان شناختی،که در بافت رمان درونی شده اند، تصوير و ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعه ايرانی را در پيرنگ رمان خود بازآفرينی می کند.
داستان در سال ۱۳۱۳ در کرمانشاه رخ می دهد اما درون مايه اصلی و فضای رمان، که با سرنوشت ، مبارزه و تحول زنی از لايه های پائين جامعه ايرانی گره خورده است، از زمان وقوع داستان فرارفته و در پرتو بازتوليد جامعه و فرهنگ مردسالار، جذابيت موضوعی خود را تا کنون حفظ کرده است.
پيش از انقلاب اسلامی بر اساس رمان شوهر آهو خانم فيلمی به همين نام به کارگردانی داود ملاپور نيز ساخته شد.
علی محمد افغانی در ۱۳۰۳ در کرمانشاه متولد شد، در جوانی به سازمان نظامی حزب توده پيوست و در سال ۱۳۳۳ بازداشت و حدود ۵ سال زندانی شد.
افغانی نوشتن رمان شوهر آهو خانم در را در زندان آغاز کرد. پس از آزادی از زندان اثر خود را به ناشران عرضه کرد اما هيچ ناشری در آن روزگار کتاب او را، که در پنج دهه گذشته از پرفروش ترين کتاب های زبان فارسی بوده است، چاپ نکرد چرا که به گمان ناشران انتشار کتابی حجيم به قلم نويسنده ای ناشناس خطر بر باد رفتن سرمايه را به دنبال داشت. افغانی نخستين چاپ رمان را با سرمايه شخصی خود منتشر کرد اما شوهر آهو خانم در همان نخستين ماه های انتشار و پس از آن تجديد چاپ های مکرر را برای نويسنده و ناشران آن به ارمغان آورد.
علی محمد افغانی تا کنون آثاری چون شادکامان در قره سو، سيندخت،شلغم ميوه بهشته، بافته های رنج، بوته زار، دکتر بکتاش، همسفرها، دختر دائی پروين، صوفی صحنه، دنيای پدران و دنيای فرندان را به فارسی و دو رمان ماه در فراز جبهه و دختری از شهرستان را به زبان انگليسی منتشر کرده است.
در چاپ دهم رمان شوهر آهو خانم نقد و نظر برخی از منتقدان ايرانی نيز منتشر شده است.
