چهارشنبه سوری، نماد هویت ایرانیان مهاجر

جشن چهارشنبه سوری برای ايرانيان برونمرز، تنها برگزاری يک سنت و بهانه‌ای برای پايکوبی نيست.

در طول بيش از سه دهه مهاجرت پی‌درپی ايرانيان در سال‌های پس از انقلاب ۱۳۵۷ خورشيدی، چهارشنبه سوری کم‌کم برای آنها به "نماد هويت" و در دهه اخير فرصتی برای فعاليت‌های "حقوق بشری" تبديل شده است.

امسال سومين سال پی‌درپی است که جشن چهارشنبه سوری در استکهلم توسط "تئاتر ملی سوئد" برگزار می‌شود و همين می‌تواند بهانه‌ای باشد تا ايرانيان اين مراسم ايرانی را به شهروندان غير ايرانی معرفی کنند. امسال اين جشن در پارک kungsträdgården واقع در مرکز شهر استکهلم و دويست متری پارلمان سوئد برپا می‌شود.

در اين برنامه، حاجی فيروز با هنرنمايی امير برقشی، بازيگر تئاتر، با ساز و دهل و رقص و آواز، آمدن بهار را هم روی صحنه و هم در ميان مردم خبر می‌دهد. او صبح سه شنبه با لباس سرخ و دايره‌ای در دست، در شبکه چهار تلويزيون ظاهر شد و همراه با منصور حسينی، تهيه‌کننده تئاتر ملی سوئد به اختصار از سنت چهارشنبه سوری در ميان ايرانيان سخن گفت.

به عقيده آقای حسينی، "به جز اين مراسم، هيچ مراسم ديگر ايرانی اين همه مردم را از گرايش‌های مختلف سياسی دور هم جمع نمی‌کند."

او می گويد: "اگر برنامه‌هايی نظير چهارشنبه سوری به شکلی قابل ارتباط برای جامعه اکثريت برگزار شود، نگاه رسانه‌ها متوجه ايران می‌شود و می‌توان کم‌کم از چنين فرصت‌هايی برای ساختن افکار عمومی پيرامون ايران و ايرانيان استفاده کرد."

تهيه‌کننده تئاتر ملی سوئد، با تاکيد بر اين که اين جشن تنها جشن ايرانی در برون‌مرز است که توسط يک نهاد رسمی اروپايی برگزار می‌شود، می‌گويد: "بيشتر برنامه‌های ايرانی توسط نهادهای ايرانی برگزار می‌شوند و در نهايت مراکز اروپايی از آنها حمايت جانبی می‌کند. به عبارت ديگر به‌طور مستقيم برگزارکننده نيستند، اما در جشن چهارشنبه سوری مرکز استکهلم، تئاتر ملی سوئد به‌طور مستقيم برگزارکننده اين جشن است و ۸۵ درصد بودجه اين برنامه را به‌طور مستقيم می‌پردازد. انجمن فرهنگ و مرکز آموزشی کارگران سوئد(ABF) و همچنين بيش از ۱۵ نهاد و انجمن ايرانی و غير ايرانی نيز در برگزاری اين مراسم همکاری دارند."

به گفته وی، يک درصد جمعيت سوئد را مهاجران ايرانی تشکيل می‌دهند. او ادامه می‌دهد: "توجه به فرهنگ هموطنان مهاجرتبار و هم رسيدن به دموکراسی از مدخل برنامه‌های فرهنگی از مهم‌ترين اهداف تئاتر ملی سوئد در برگزاری اين جشن بوده است. ديگر اينکه برای تئاتر ملی سوئد مهم بود که اين برنامه به گونه‌ای برگزار شود که قابل ارتباط برای ايرانی و غير ايرانی باشد."

منصور حسينی ازجمله بر اين نکته تاکيد می‌کند که "فرزندان نسل اول ايرانيان مهاجر، در اروپا متولد شده‌اند و مسلط به زبان فارسی نيستند و در واقع ايرانی- اروپايی‌‌اند. در چنين شرايطی با توجه به رويکرد رسانه‌های غربی به خاورميانه، تغيير افکار عمومی نسبت به ايرانيان، فارغ از حکومت‌های‌شان، به زيست راحت‌تر نسل دوم در جوامع اروپايی کمک خواهد کرد."

ماز جبرانی روی صحنه چهارشنبه سوری

ماز جبرانی، کمدين ۴۰ ساله ايرانی - آمريکايی که سال‌ها پيش کار خود را در گروه Axis of Evil Comedy Club آغاز کرد، مجری مراسم چهارشنبه‌سوری در مرکز شهر استکهلم خواهد بود.

او تاکنون در برنامه‌های تلويزيونی، فيلم‌ها و سريال‌های گوناگون ايفای نقش کرده است و چهره‌ای شناخته شده در عالم هنر به‌شمار می‌رود. او در برنامه چهارشنبه سوری، به دو زبان انگليسی و فارسی حرف خواهد زد.

ماز جبرانی از شش سالگی در آمريکا زندگی می‌کند و ۳۴ سال از عمرش را در خارج از ايران بوده است. او جشن چهارشنبه سوری در ايران را به خاطر می‌آورد و می‌گويد: "از همين زاويه اين شب هميشه برايم جنبه نوستالژيک داشته است."

آقای جبرانی نخستين‌بار است که در برنامه چهارشنبه سوری به اجرای برنامه می‌پردازد و می‌گويد: "اين که يک نهاد غير ايرانی و سوئدی چنين مراسمی را برگزار می‌کند خيلی جالب است. در واقع فرصتی است تا گوشه‌ای از فرهنگ و وجوه زيبای فرهنگ ايرانيان را به مخاطب غير ايرانی نشان دهيم."

او با تاکيد بر اين که ما در خارج از ايران، "شانه به شانه مليت‌های مختلف" زندگی می‌کنيم و نمی‌توانيم خود را "محدود به رابطه با هموطنان خود" کنيم، می‌گويد: "شرط موفقيت برای انسان مهاجر و تبعيدی، يکی اين است که مراسم فرهنگی، آيينی و کهن خود را با ديگران تقسيم کند و به نوعی تبادل فرهنگی برسد."

او به اخباری که روزانه راجع به مردم منطقه خاورميانه در رسانه‌ها منتشر می‌شود اشاره می‌کند و می‌گويد: "بيشتر اين اخبار سويه‌ای تلخ دارند و به جنگ و بحران اشاره می‌کنند، اما همه ما خوب می‌دانيم که اين تنها چهره خاورميانه- و در اينجا ايران- نيست. ايران جدا از حکومتش، مردم و فرهنگ زيبايی دارد که در چهره اصلی‌شان در هجوم اين خبرها پنهان مانده‌ است."

اين هنرمند بر اين نکته تاکيد می‌کند که چهارشنبه سوری، طيف‌های مختلف را به خود جلب می‌‌کند و فرصت خوبی است برای ساختن افکار عمومی پيرامون وضعيت مردم ايران و نقض گسترده حقوق بشر در ايران: "اگر چهارشنبه سوری و ديگر برنامه‌های ايرانی مدام به زبان فارسی برگزار شود ما به دام تکرار دانسته‌های خودمان می‌افتيم. در صورتی که در مراسمی چون چهارشنبه سوری استکهلم در ساختن افکار عمومی نقش خواهيم داشت."

سعيد شنبه‌زاده

گروه سعيد شنبه‌زاده برای حضور و اجرای برنامه در مراسم چهارشنبه سوری به استکهلم سفر کرده است. کارهای سعيد شنبه‌زاده از نواحی بوشهر و خليج فارس سرچشمه می‌گيرد. او که آهنگساز و نوازنده نی‌انبان، نی جفتی و دمام ايرانی است، توانسته موسيقی جنوب ايران را با موسيقی جاز جنوب فرانسه تلفيق کند.

او در مراسم امشب چهارشنبه سوری در استکهلم، ازجمله به اجرای موسيقی و رقص متداول در "مراسم شاد جنوب" می‌پردازد. در بخش ديگر نيز به "موسيقی کار جنوب" و موسيقی‌‌ای که در صحنه‌های اجتماع از آن استفاده می‌شود خواهد پرداخت. سارا حميدی، خواننده جوان که در اين برنامه معرفی می‌شود، ترانه‌هايی از جنوب را در اين گروه خواهد خواند.

گروه سعيد شنبه‌زاده هرساله برنامه‌های مختلفی را در کشورهای مختلف برگزار می‌کند و بيشتر آنها را مراکز اروپايی برگزار می‌کنند.

آقای شنبه‌زاده در پاسخ به اين که تا به امروز واکنش مخاطب غير ايرانی نسبت به کارهای هنری او چه بوده است، با اشاره به ضرورت "تحقيق و جست و جو در موسيقی"، می‌گويد: "موسيقی نوعی زبان بين‌المللی است و برای فهم و ارتباط با آن نيازی نيست تا مخاطب ايرانی باشد."

او پيرامون واکنش هنرمندان در برابر نقض گسترده حقوق بشر در ايران می‌گويد: "وظيفه يک هنرمند اين نيست که از رنج بگويد. او رنج را به تصوير می‌کشد و بدون واسطه و به دور از هرگونه شعار، از تفکرات خطرساز برای انسان می‌گويد. اگر هنر، هنر باشد و پشت آن فلسفه و نگاه و تحقيق باشد برای بيان حقيقت نياز به شعار ندارد. من با کارهايم نشان داده‌ام که يک ناسيوناليست هستم و به وطنم ايران افتخار می‌کنم. به عنوان يک هنرمند، با هرنوع بيداد عليه انسان در تمام جهان ازجمله حکومت ايران مخالفم و اين‌ نگاه را با هنرم آميخته‌ام."

چهارشنبه سوری و سنت‌های آن

به گزارش "تئاتر ملی سوئد"، جشن چهارشنبه سوری در مرکز شهر استکهلم، طی سه ساعت، در دوبخش برگزار می‌شود: بخش "سنت چهارشنبه سوری" که شامل پريدن علاقه‌مندان از روی آتش و خواندن" سرخی تو از من، زردی من از تو" می‌شود و بخش "برنامه‌های هنری". در کنار آتش چهارشنبه سوری، قرار است نمايش‌های مختلف آتش‌بازی و سيرک آتش در تمام طول شب و در خلال برنامه‌ها اجرا شود.

در اين جشن علاوه بر سارا حميدی، سه خواننده زن ديگر حضور دارند که دوتن از آنها در سوئد به دنيا آمده‌اند: "ماهان معين" که در کارهايش موسيقی غربی و ايرانی را باهم تلفيق می‌کند و پيش از اين در رقابت‌های آکادمی گوگوش حضور داشته و "صفورا صفوی"، يکی از خواهران گروه ايرانی- سوئدی آبجيز که نزديک به يک دهه است که به فعاليت حرفه‌ای در زمينه موسيقی مشغول است.

چهارمين خواننده، "مريم کيان" است که ترانه‌های موسيقی سنتی و محلی ايران را می‌خواند. او همراه با گروه کاير به روی سن می‌رود و همراه با نوازندگانی چون "مشتاق فيض‌يابی"، "حسن مقدم"، "امين ميرشاهی"، "محمد خالديان" و "هنر آذرپيرا" به سرپرستی "جمال محمدی" به اجرای موسيقی نواحی ايران ازجمله لری و مازندرانی خواهد پرداخت.

جمال محمدی برای اين برنامه، ترانه‌های فولکلور لری و مازندرانی انتخاب کرده است و می‌گويد: " فکر کرديم بهتر است ترانه‌هايی را انتخاب کنيم که با همراهی سرنا و دهل و دف بتوانند در اين جشن که در فضای باز و سرمای زمستان سوئد برگزار می‌شود، فضايی پرانرژی برای مخاطب بسازند. اين سازها علاوه بر اين که برای مخاطب ايرانی جالب هستند به شدت نيز مخاطب سوئدی را کنجکاو می‌کنند."

امين ميرشاهی، نوازنده دوتار، دف و دايره نيز با اشاره به ضرورت ارتباط فعالان فرهنگی ايرانی با رسانه‌های اروپايی و اطلاع‌رسانی به آنها می‌گويد: "متاسفانه موازی با ميزان برنامه‌های ايرانی ارتباط با رسانه‌های کشور ميزبان وجود ندارد و به همين دليل بيشتر هنرمندان ايرانی آنطور که بايد نمی‌توانند کار خود را به جامعه ميزبان معرفی کنند. حضور در برنامه‌های فارسی- سوئدی از اين زاويه بسيار مهم است."