صادرات غيرنفتی ايران: از دروغ تا واقعيت

رشد چشمگير صادرات غير نفتی ايران، که از سوی گمرک جمهوری اسلامی اعلام شده، با ناباوری منابع کارشناسی ايران روبرو است. نگاهی به تازه ترين آمار بازرگانی غير نفتی ايران، موضوع گفتگوی اقتصادی امروز راديو فردا با فريدون خاوند، استاد اقتصاد در پاریس است.

به گزارش گمرک جمهوری اسلامی، صادرات غير نفتی ايران در پنج ماه اول سال جاری خورشيدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته چهل در صد بيشتر شده. بخشی از رسانه های اقتصادی جمهوری اسلامی به نقل از محافل کارشناسی، آمار گمرک را ساختگی ميدانند. ارزيابی های گمرک جمهوری اسلامی به چه دليل زير پرسش قرار گرفته است؟

فريدون خاوند:‌ کشمکش بر سر آمار مربوط به بازرگانی غير نفتی ايران را بايد به ديگر کشمکش های آماری در جمهوری اسلامی اضافه کرد، از نرخ رشد گرفته تا نرخ تورم، نرخ بيکاری و حتی توليد واقعی نفت در ايران. بازرگانی خارجی ايران هم از اين آشفتگی آماری بر کنار نمانده و گمرگ جمهوری اسلامی، که آمار آن قاعدتا بايد از اعتبار برخوردار باشد، به عنوان يک «منبع مشکوک» زير پرسش ميرود.

گمرک جمهوری اسلامی ميگويد که ايران در پنج ماه اول سال جاری خورشيدی، از اول فروردين تا آخر مرداد ماه، هفده ميليارد دلار کالای غير نفتی صادر کرده که چهل در صد بيشتر از ارزش صادرات اين نوع کالا ها در پنج ماه اول سال گذشته خورشيدی است.

چنين آماری را شماری از رسانه ها و منابع کارشناسی تهران رد می‌کنند. چرا؟ زيرا که از هفده ميليارد دلار رقم اعلام شده از طرف گمرک، بيش از چهار ميليارد دلارش از محل صدور ميعانات گازی به دست آمده که جا زدن آن ها به عنوان صادرات غير نفتی يکی از عجايب روزگار است که هر ماه هم در آمار گمرک تکرار ميشود.

از همان هفده ميليارد دلاری که به عنوان صادرات غير نفتی اعلام شده، بيش از شش ميليارد دلار هم از محل فرآورده های پتروشيمی به دست آمده. فرآورده های پتروشيمی در واقع مشتقات نفت هستند و غير نفتی اعلام کردن آنها درست نيست.

اگر شما ميعانات گازی و فراورده های پتروشيمی را از هفده ميليارد دلار رقم اعلام شده از طرف گمرک برداريد، باقی می ماند رقمی زير هفت ميليارد دلار کالای غير نفتی (دقيقا شش ميليارد و پانصد و پنجاه ميليون دلار) که ايران در پنج ماه اول سال جاری خورشيدی صادر کرده است.

چرا گمرک جمهوری اسلامی اصرار دارد حجم صادرات غير نفتی ايران را، به صورت مصنوعی، بالا ببرد؟

روزنامه «دنيای اقتصاد» چاپ تهران، به نقل از محسن بهرامی ارض اقدس، رييس کميسيون توليد و تجارت اتاق بازرگانی تهران می نويسد که گمرک جمهوری اسلامی برای «کالای غير نفتی» تعريف خاصی دارد : « هر محصولی به جز نفت صادره توسط شرکت ملی نفت ايران و هر محصولی به جز گاز صادره توسط شرکت ملی گاز ايران، کالای غيرنفتی تلقی می‌شود.» با همين تعريف است که ميعانات گازی، در آمار گمرک، در رده کالا های غير نفتی جای ميگيرد.

ولی «باد کردن» آمار مربوط به صادرات غير نفتی ايران علت عميق تری هم دارد.

در واقع باقی ماندن ايران در اردوی کشور های تک محصولی، که برای تامين معيشت خود تنها بر صدور نفت تکيه دارد، از چند دهه پيش به اين طرف برای ايرانی ها اسباب سرشکستگی بوده و هست.

نياز به خارج شدن از اقتصاد تک محصولی را حدود پانزده سال پيش، آيت الله خامنه ای چنين مطرح کرد : «دولت بايد روزی به دنيا اعلام کند که از امروز تا شش ماه يا يک سال ديگر می خواهم در چاه های نفت را ببندم، می خواهم يک قطره نفت صادر نکنم. دولت بايد تصميم بگيرد. بايد به نفت احتياج نداشته باشد.» چند روز بعد از اين سخنرانی سازمان برنامه و بودجه آنزمان در «اجرای فرمايش مقام معظم رهبری» به تدارک طرح «اقتصاد بدون نفت» پرداخت.

حدود دو هفته پيش ايت الله خامنه ای رهبر انقلاب، در ديدار با فعالان اقتصادی، يکبار ديگر ارزو کرد ايران از وابستگی به در آمد های نفتی رهايی پيدا کند.

خبرگزاری فارس حرف های رهبر انقلاب را چنين خلاصه ميکند : «ايشان وابستگی به درآمد نفت را يکی از بليات کشور دانستند و با يادآوری سخنان چند سال قبل خود مبنی بر قطع وابستگی به درآمد نفت تا حدی که امکان بستن درِ چاههای نفت برای هر مدتی امکان پذير باشد، خاطرنشان کردند: رهايی اقتصاد کشور از درآمدهای نفتی، زمينه ساز اقتدار و پيشرفت عظيم ملت و نظام اسلامی خواهد شد.»

مساله در انجا است که اگر امروز دولت جمهوری اسلامی بخواهد آرزوی پانزده سال پيش ايت الله خامنه ای را تحقق بخشد و در چاه های نفت را ببندد، ملت ايران در وضعيتی مشابه افغانستان قرار خواهد گرفت. برای پنهان کردن همين واقعيت بسيار تلخ است که در آمار مربوط به صادرات غير نفتی دستکاری ميشود.

ولی برای رها شدن از اسارت نفت، آمار های ساختگی دردی را رها نمی کند. دولت جمهوری اسلامی با قالب کردن ميعانات گازی و فرآورده های پتروشيمی به عنوان کالای غير نفتی، که قيمت آنها به تبع نفت بالا رفته، می خواهد ثابت کند که تا آخر سال جاری خورشيدی ارزش صادرات غير نفتی ايران از مرز چهل ميليارد دلار ميگذرد.

واقعيت آن است که در حال حاضر، اگر نفت و فرآورده های نفتی را کنار بگذاريم، کل در آمد ارزی ايران از محل صدور کالا در سال جاری خورشيدی احتمالا رقمی خواهد بود حدود پانزده ميليار دلار.

اگر صادرات غير نفتی ايران را با کشور های در حال توسعه کم و بيش مشابه ايران مقايسه کنيم، به چه نتايجی مي‌رسيم؟

با مراجعه به آمار سازمان تجارت جهانی، می بينيم که اگر نفت را از بازرگانی خارجی ايران حذف کنيم، صادرات کالا های غير نفتی کشور يک هشتم ترکيه خواهد بود، يا يک سيزدهم مالزی و همين نسبت در مقايسه با تايلند.

و اگر بخواهيم از کره جنوبی نام ببريم، تنها دو سال صادراتش معادل هزار ميليارد دلار است، يعنی کل در آمد ارزی که ايران از زمان اکتشاف نخستين چاه نفت تا امروز از محل صدور «طلای سياه» به دست آورده است.

نتيجه اين مقايسه اين خواهد بود که ايران سخت از غافله اقتصاد جهانی عقب افتاده. در واقع بازرگانی خارجی ايران هيچگاه به اندازه امروز زير سلطه نفت نبوده و بدون اين کالا، جمهوری اسلامی در صحنه تجارت جهانی جايی ندارد.