اظهارات روز جمعه داوود اغلو وزير خارجه ترکيه، در واشنگتن، داير بر " آمادگی ايران برای آغاز گفتگو های اتمی با گروه ۱+۵ "، در فاصله چند روز پس از پايان ديدار بی نتيجه گروه شش نفره بازرسان آژانس از تهران، بيش از داشتن پيام تازه ای در اين زمينه، نشانه ادامه تلاش آنکارا برای حفظ دوستی با تهران، علی رغم بروز شکاف های اخير در مناسبات دو کشور است.
اعلام رضايت دولت اسلام گرای ترکيه با نصب شبکه رادار و سامانه دفاع ضد موشکی ناتو در مناطق مرزی خود با ايران، که در ابتدا با سکوت نسبی تهران روبرو شد، و پس از مدتی انتقادات تند مقامات رسمی جمهوری اسلامی را تحريک و حتی بهانه تهديد يک فرمانده ارشد نظامی جمهوری اسلامی به حمله موشکی عليه آن قرار گرفت، اولين عامل جدی خدشه دار ساختن مناسبات دو کشور در سالهای اخير بود.
با درک اولويت های امنيت ملی متقابل دو کشور، تهران و آنکارا از اين عامل بالقوه خطرناک، عبور کرده و ضمن حفظ مناسبات تجاری گسترده، همکاری نزديک در مورد مناطق مرزی کرد نشين و همچنان گفتگو پيرامون حل مسئله اتمی ايران را ادامه دادند.
حاد شدن نا آرامی های داخلی سوريه و موضع گرفتن آنکارا در برابر دولت بشار اسد در دمشق، عامل جدی ديگری بود که تهران و آنکارا را روياروی هم قرار داد.
اگر چه اهميت موضوع اخير در معادلات منطقه ای جمهوری اسلامی به هيچ وجه کمتر از اهميت نصب شبکه رادار و سامانه دفاع موشکی ناتو در خاک ترکيه نبود، با اين وجود، هر دو کشور ضمن طرح گلايه های متقابل، به صورت رسمی و يا رسانه ای، به تلاشهای مشترک برای عبور بدون آسيب از موانع بين راه ادامه دادند.
ميانجی تمام عيار
ترکيه طی ماهها اخير به مرکز گردهمايی مخالفان سياسی اسد تبديل شده. در صورت اتخاذ تصميم به مسلح ساختن بيشتر مخالفان اسد، ترکيه دروازه اصلی عبور کمکهای خارجی خواهد بود. در صورت اتخاذ تصميم به استفاده از نيرو های نظامی خارجی، و يا اعمال ممنوعيت پرواز بر فراز سوريه نيز، ترکيه در خط مقدم عمليات قرار خواهد داشت.
از سوی ديگر، جمهوری اسلامی جدی ترين متحد دمشق و تنها دوست باقی مانده اسد در منطقه، با آمادگی اعلام شده برای ارائه هر نوع کمک، اعم از نظامی يا مالی، برای حفظ حاکميت کنونی در سوريه بشمار ميرود.
بظاهر تفاوت های عميق و آشکار دو کشور ترکيه و ايران بر سر سوريه، رويارويی، و يا دست کم، رو در رويی دو کشور را اجتناب ناپذير ميسازد.
با اين وجود، بنا بر اعلام منابع داخلی ايران، ۱۱ ايرانی دستگير شده توسط مخالفان مسلح اسد در سوريه، با ميانجيگری " دوستان با نفوذ " ( ترکيه ) آزادی خود را بدست آوردند.
اين ميانجيگری دوستانه، با توجه به عمق تفاوتهای دو کشور در مورد سوريه، که حتی پاره ای از ناظران را به پيشبينی احتمال رويارويی آنها نيز وا داشته بود، به نوبه خود نشانه اهميتی است که آنکارا برای حفظ مناسبات با تهران قايل است.
ادامه تلاش ترکيه برای ميانجيگری در بن بست اتمی جمهوری اسلامی، با انگيزه پيشگيری از جدی تر شدن خطر حمله نظامی عليه ايران، عليرغم ايستادگی تهران در مقابل خواسته های جامعه جهانی در اين زمينه، نشانه ديگری است از عزم راسخ آنکارا برای حفظ دوستی و تداوم مناسبات کاری نزديک با تهران.
اهميت مناسبات
ترکيه بيش از ۳۵ در صد از نفت خام مصرفی و ۳۰ در صد گاز وارداتی خود را از ايران تامين ميکند. از اين لحاظ ايران تامين کننده با اهميت انرژی ترکيه محسوب ميشود.
مناسبات تجارت خارجی دو کشور سال گذشته به ۱۵ ميليارد دلار رسيده و قرار است طی چهار سال آينده به دوبرابر اين رقم افزايش يابد.
با تنگتر شدن حلقه تحريم ها عليه ايران، اهميت حفظ مناسبات دوستانه با ترکيه برای جمهوری اسلامی رو به افزايش است. ترکيه در رديف معدود کشورهايی است که موازنه تجارت خارجی ايران با آن دارای موازنه مثبت است.
در مورد کنترل امنيت مناطق کرد نشين، دو کشور دارای سياستهای مشابه و همکاری های نظامی نزديک اند.
در رابطه با اسرائيل که يکی از عوامل کليدی در مناسبات منطقه ای ايران بشمار ميرود، دوری ترکيه از تل آويو طی دو سال اخير، فارغ از طبيعت ساختاری و يا نمادين آن، موجب نزديکی عاطفی بيشتر مابين دو کشور ايران و ترکيه شده است.
ترکيه بی ترديد مخالف حمله نظامی اسرائيل و آمريکا عليه ايران، و البته مخالف جدی مسلح شدن ايران به بمب اتمی است.
شايد به اين دليل که ترکيه خطر حمله نظامی عليه ايران را نزديکتر از خطر تبديل شدن ايران به يک قدرت نظامی مسلح به بمب اتمی ميبيند، دولتمردان آن کشور تلاش های خود را بيشتر متوجه يافتن راه حل مسالمت آميز برای گشودن بن بست اتمی ايران ساخته اند، تا خنثی ساختن خطر اتمی ايران در آينده.
عوامل جدايی و گلايه ها
ترکيه بعد از شکل گرفتن بهار عربی، در صدد رسيدن به يک محور همکاری بزرگ با نظامهای تغيير يافته در مصر، تونس، ليبی، و مراکش است. در اين طرح راهبردی، نظام سياسی جانشين اسد در سوريه نيز دارای جايگاه مشخصی است.
طبيعت مذهبی اين محور همکاری، و سنی بودن آن از يک سو، و از سوی ديگر طبيعت دمکراتيک و انتخابی آن، از بعد سياسی، ترکيه سنی را در اين رابطه، عملا در تقابل با گرايش های ايران برای تقويت يک هلال شيعی در منطقه قرار ميدهد.
در زمينه های ديگر نيز، مقامات و رسانه های دو کشور از طرح گلايه های خفته و يا بيدار متقابل غافل نمانده اند.
از يک سو حسين عبداللهيان معاون وزير خارجه جمهوری اسلامی در امور خاورميانه ضمن رد اتهام حضور سپاه پاسداران در درگيری های مسلحانه داخلی سوريه، تاکيد کرد، مخالف "مداخلات سياسی، اقتصادی و نظامی کشور های ديگر در امور آن کشور است " که بی شک ترکيه از اين لحاظ در صف مقدم قرار دارد.
از سوی ديگر، بنا بر گزارش خبرگزاری آناتولی، بولنت آرينج، معاون وزير خارجه ترکيه، هفته گذشته طی يک جلسه در حزب حاکم آن کشور، جمهوری اسلامی را به "خيانت عليه اخلاقيات اسلامی با سکوت در قبال کشتار مسلمانان توسط نيرو های اسد " متهم ساخت.
با وجود تفاوت در ديدگاههای سياسی و داشتن رقابت برای افزايش نفوذ در منطقه، ترکيه علاقمند به عبور دادن مناسبات خود با تهران از موانع موجود، و ايران مصمم به حفظ دوستی و حتی توسعه مناسبات با ترکيه است. از اين لحاظ تا آينده ای قابل پيشبينی، مناسبات کنونی دو کشور به صورت جدی تحت تاثير عوامل مخرب قرار نخواهد گرفت.
