نمايشگاهی از آثار تاريخی و فرهنگی يهوديان در سرزمين ايران که در برگيرنده پيشينه غنی و خيره کننده زندگی ۲۷۰۰ ساله يهوديان در ايران است، با آغاز سال نو ميلادی در «موزه ملت يهود» در تل آويو، وابسته به دانشگاه تل آويو، گشايش يافته است.
نام «نورها و سايه ها، داستان ايران و يهوديان» برای نمايشگاه انتخاب شده است.
اين نخستين بار در طول تاريخ است که چنين نمايشگاهی در اين ابعاد، همه دوره های تاريخی زندگی يهوديان ايران را در برمی گيرد.
«موزه ملت يهود» که در عبری «خانه پراکندگی ها» نام دارد، و اشاره ای است به زندگی يهوديان در سرزمين هايی خارج از اسرائيل، سال ها در تدارک چنين نمايشگاهی بوده است.
کتابی وزين به زبان های عبری و انگليسی با برگزيده ای از آثار به نمايش در آمده در نمايشگاه از سوی اين موزه منتشر شده است که آثار علمی شماری از پژوهشگرانی را که کارشناس زندگی يهوديان ايران هستند در کنار تصاويری گاه خيره کننده، در برمی گيرد.
دانشگاههای مختلف جهان، بويژه از اسرائيل و آمريکا چند سال در تلاش های گردآوری و گزينش اسناد و مدارک و آثار مهم برای ارائه به چنين نمايشگاهی سهيم بوده اند.
برخی از آثار قرار گرفته در نمايشگاه را خانواده های يهودی ايرانی در سراسر جهان هديه کرده اند، که شماری از آنها خيره کننده است؛ مانند کوزه های عظيم فلزی که متعلق به چند خانواده از يهوديانی است که از ديرباز به گردآوری اينگونه اشيا تاريخی علاقه داشته اند.
در همين حال، شماری از خانواده های يهودی که در دوران حکومت پهلوی، بسياری از آثار مربوط به زندگی يهوديان ايران را از اين کشور خارج کرده و اکثر آنها را در کلکسيون های شخصی خود در آمريکا و اروپا نگاهداری می کنند، اشيايی را به اين نمايشگاه هديه کرده اند.
يهوديان ايرانی در گردآوری آثار خود همت زيادی داشته و بسياری از آنها را در سال های دور، با بهای ارزان از ايران خريداری کرده و خارج کرده اند.
قديمی ترين اشيايی که در موزه ديده می شود، دست نوشته هايی بروی لوح های گلی است که قدمت آن به ۲۳۰۰ تا ۲۴۰۰ سال پيش باز می گردد و مربوط به معاملات تجاری است که در آن زمان ميان يهوديان ايران صورت می گرفته است. بنظر می رسد که اين لوحه های گلی دست نوشته، به مانند سند و گواهی برای انجام معامله ميان طرفين بوده است.
نمونه ای از منشور کوروش کبير نيز در نمايشگاه قرار گرفته است. برخی رسانه های اسرائيل مدعی شده بودند که منشور کوروش کبير که به اين نمايشگاه آورده شده است، اصل منشور است که از موزه بريتانيا به قرض گرفته شده است.
کپی منشور کورش کبیر
اما دست اندرکاران موزه ملت يهود تاکيد می کنند که اين لوح به نمايش درآمده، يک کپی است که در خود موزه بريتانيا از روی منشور اصلی کوروش تهيه شده است. نگاه هر فرد عادی به منشور نيز براحتی می تواند نشان دهد که اين تنها يک کپی نه چندان موفق است.
منشور اصلی کوروش کبير از چند ماه پيش، و درپی سال ها کشمکش ميان جمهوری اسلامی ايران با موزه بريتانيا، با هواپيمای اختصاصی به ايران برده شد و به نمايش درآمد و محمود احمدی نژاد، رييس جمهوری ايران نيز در مراسمی از آن ديدار کرد. منشور همچنان درايران است.
نمايشگاه «نورها و سايه ها، داستان ايران و يهوديان»، نمونه های مهمی از زندگی يهوديان ايرانی در بخش های مختلف تاريخ ايران زمين را در معرض ديد قرار داده است.
يهوديان در طول تاريخ دو بار به ايران زمين پناه بردند؛ هر دو بار پس از جنگ هايی بوده که امپراطوری های خارجی عليه زندگی يهوديان در اسرائيل انجام داده و «معبد مقدس يهود» را در اورشليم ويران کرده اند.
پس از نخستين ويرانی «معبد مقدس يهودی» که حدود ۲۷۰۰ سال پيش بود، يهوديان با رانده شدن از اسرائيل به سرزمين «بابل» برده شدند که جزو تصرفات امپراطوری هخامنشی در آمد.
اما کوروش کبير با منشور آزادی خود، به يهوديان امکان داد که به اورشليم بازگردند و سپاهيان خويش را نيز برای بازگشت امن با گروههايی از يهوديان روانه کرد اما يهوديان بسياری که کاشانه خود را در ايران مستحکم کرده بودند، درايران ماندند.
يهوديان درطول تاريخ در همه جای ايران پراکنده بوده اند. به همين دليل است که آثار قرار گرفته در نمايشگاه، شامل زندگی يهوديان در جای جای ايران است.
لباس ها و اشيا يهوديان و هنرشان شباهت زيادی با البسه و اشيا و آثار هنری ديگر ايرانيان در همان دوره در آن بخش دارد.
اما دست نوشته ها بروی بسياری از آثاريهوديان به رسم الخط عبری است. کسی که رسم الخط عبری و زبان فارسی را نيز می داند، می تواند بسياری از اين آثار را بخواند زيرا هرچند برخی از جملات و واژگان به زبان عبری است اما برخی نيز تنها رسم الخط عبری دارد و کلمه ها و جملات در اصل، فارسی است.
گويش های مختلف يهوديان در نقاط گوناگون ايران، مانند يهوديان همدان و اصفهان و مشهد در آثار آنها و حکاکی هايشان هويدا است.
يهوديان شمال غرب ايران زمين اکثر آثار خود را به زبان «آرامی» نوشته اند که از باستانی ترين زبان های خاورميانه است. بسياری از کردهای يهودی ايرانی و يهوديان منطقه اروميه هنوز نيز به زبان آرامی سخن می گويند اما اين زبان در حال انقراض است زيرا نسل های کنونی شان ديگر آن زبان را بدست فراموشی سپرده اند.
در کنار اشيا و آثار، تصاويری نيز از آثار باستانی مربوط به يهوديان ايرانی در نقاط مختلف ايران، مانند آرامگاه استر و مردخای در نمايشگاه قرار گرفته است که در اين مرحله زمانی می تواند مورد توجه خاص باشد.
افرادی با نام «بسيجی های دانشگاه بوعلی سينای» در همدان در برابر زيارتگاه استر و مردخای چند بار تجمع اعتراضی کرده و خواهان برداشته شدن عنوان زيارتگاه از اين مکان باستانی شدند و نيز هشدار دادند که هر تعرضی به الاقصی در بيت المقدس با ويران شدن زيارتگاه استر و مردخای پاسخ خواهد گرفت.
اما سيامک مره صدق، نماينده کليميان ايران در مجلس در روزهای اخير به وبسايت «نگرش سوم» در ايران گفت که مسوولان ايران به يهوديان اطمينان داده اند که اين مکان باستانی امن خواهد ماند.
لوحه های گلی
نمونه های از لباس های قديمی يهوديان ايران، از جمله لباس سفيد يک دختر کم سن و سال، که بنظر می رسد که در هشت نه سالگی نامزد شده باشد، در آيين نامزدی او، در نمايشگاه خيره کننده است. اين لباس سفيد مربوط به اوايل دوران قاجار است.
يکی از موزه داران در اين زمينه به راديو فردا می گويد که در آن زمان، بسياری از خانواده های يهودی، دختران خود را در سن کم بنام هم نامزد می کردند تا هنگامی که بزرگ می شوند، به عروسی با فرد يهودی ملزم شوند و بتوانند به خواستگاران مسلمان بگويند که دخترشان نامزد دارد.
در پاسخ به اين پرسش که چرا زمان کنونی برای برگزاری چنين نمايشگاه جامعی از زندگی يهوديان ايران تعيين شده است، دست اندرکاران نمايشگاه به راديو فردا می گويند که تلاش های گردآوری آثار ويژه و برگزيده برای نمايشگاه در طول چند سال، و قبل از آنکه خصومت ميان دولت های ايران و اسرائيل اوج گيرد، آغاز شد و اين نمايشگاه با مسايل سياسی هيچ ارتباطی ندارد اما در همين حال نشان می دهد که يهوديان ايرانی همواره توانسته اند که در طول تاريخ سازگاری دلپذيری ميان يهودی بودن و ايرانی بودن خود ايجاد کنند.
کنفرانس دو روزه ای نيز روزهای دوشنبه و سه شنبه اين هفته در دانشگاه تل آويو با شرکت پژوهشگران از سراسر جهان برگزار می شود که روز نخست آن به زندگی يهوديان، و روز دوم آن به سايه انداختن سياست بر زندگی يهوديان ايران و «اتمی شدن» مناسبات ديرينه ملت يهودی با سرزمين و ملت ايران اختصاص می يابد.
در آيين گشايش نمايشگاه، صدها نفر از يهوديان ايرانی از کشورهای مختلف جهان حضور يافته بودند که برخی از آنها برای اين نمايشگاه راهی اسرائيل شده بودند.
در شب گشايش نمايشگاه، صدها خانواده يهودی ايرانی نيز حضور داشتند، که به نوای موسيقی زنده ايرانی در صحن بيرونی نمايشگاه گوش می دادند.
برخی از يهوديان از دهه های قبل از انقلاب به اسرائيل رفته اند اما گروهی نيز از يهوديانی که درپی انقلاب ايران راهی اسرائيل شده اند، در اين آيين ديده می شدند. قديمی ترهايشان دلبستگی بيشتری به موسيقی ايرانی نشان می دهند.
سرديويد (داوود) آليانس، تنها ايرانی تاريخ مجلس لردهای بريتانيا، که صاحب بزرگ ترين کارخانه های نساجی اروپا است و ثروت سرشار او در ابعاد ميلياردی است، از حاميان مالی برگزاری اين نمايشگاه بوده است، که خود او نيز برای افتتاح نمايشگاه به اسرائيل رفته است.
چند خانواده ثروتمند يهودی ديگر ايرانی، از جمله خانواده های نظريان، که آنها نيز در شمار ميلياردرهای يهودی ايرانی هستند و کارخانه ها و صنايع مهمی در سراسر جهان دارند، در اهدای کمک مالی برای اين نمايشگاه سهيم بوده اند. نام بنياد نظريان در سرلوح نمايشگاه ديده می شود.
نمایشگاه «نورها و سایه ها، داستان ایران و یهودیان» تا پایان ماه آوریل و به مدت چهار ماه در تل آویو برقرارخواهد بود.
نام «نورها و سايه ها، داستان ايران و يهوديان» برای نمايشگاه انتخاب شده است.
اين نخستين بار در طول تاريخ است که چنين نمايشگاهی در اين ابعاد، همه دوره های تاريخی زندگی يهوديان ايران را در برمی گيرد.
«موزه ملت يهود» که در عبری «خانه پراکندگی ها» نام دارد، و اشاره ای است به زندگی يهوديان در سرزمين هايی خارج از اسرائيل، سال ها در تدارک چنين نمايشگاهی بوده است.
کتابی وزين به زبان های عبری و انگليسی با برگزيده ای از آثار به نمايش در آمده در نمايشگاه از سوی اين موزه منتشر شده است که آثار علمی شماری از پژوهشگرانی را که کارشناس زندگی يهوديان ايران هستند در کنار تصاويری گاه خيره کننده، در برمی گيرد.
دانشگاههای مختلف جهان، بويژه از اسرائيل و آمريکا چند سال در تلاش های گردآوری و گزينش اسناد و مدارک و آثار مهم برای ارائه به چنين نمايشگاهی سهيم بوده اند.
برخی از آثار قرار گرفته در نمايشگاه را خانواده های يهودی ايرانی در سراسر جهان هديه کرده اند، که شماری از آنها خيره کننده است؛ مانند کوزه های عظيم فلزی که متعلق به چند خانواده از يهوديانی است که از ديرباز به گردآوری اينگونه اشيا تاريخی علاقه داشته اند.
در همين حال، شماری از خانواده های يهودی که در دوران حکومت پهلوی، بسياری از آثار مربوط به زندگی يهوديان ايران را از اين کشور خارج کرده و اکثر آنها را در کلکسيون های شخصی خود در آمريکا و اروپا نگاهداری می کنند، اشيايی را به اين نمايشگاه هديه کرده اند.
يهوديان ايرانی در گردآوری آثار خود همت زيادی داشته و بسياری از آنها را در سال های دور، با بهای ارزان از ايران خريداری کرده و خارج کرده اند.
قديمی ترين اشيايی که در موزه ديده می شود، دست نوشته هايی بروی لوح های گلی است که قدمت آن به ۲۳۰۰ تا ۲۴۰۰ سال پيش باز می گردد و مربوط به معاملات تجاری است که در آن زمان ميان يهوديان ايران صورت می گرفته است. بنظر می رسد که اين لوحه های گلی دست نوشته، به مانند سند و گواهی برای انجام معامله ميان طرفين بوده است.
نمونه ای از منشور کوروش کبير نيز در نمايشگاه قرار گرفته است. برخی رسانه های اسرائيل مدعی شده بودند که منشور کوروش کبير که به اين نمايشگاه آورده شده است، اصل منشور است که از موزه بريتانيا به قرض گرفته شده است.
اما دست اندرکاران موزه ملت يهود تاکيد می کنند که اين لوح به نمايش درآمده، يک کپی است که در خود موزه بريتانيا از روی منشور اصلی کوروش تهيه شده است. نگاه هر فرد عادی به منشور نيز براحتی می تواند نشان دهد که اين تنها يک کپی نه چندان موفق است.
منشور اصلی کوروش کبير از چند ماه پيش، و درپی سال ها کشمکش ميان جمهوری اسلامی ايران با موزه بريتانيا، با هواپيمای اختصاصی به ايران برده شد و به نمايش درآمد و محمود احمدی نژاد، رييس جمهوری ايران نيز در مراسمی از آن ديدار کرد. منشور همچنان درايران است.
نمايشگاه «نورها و سايه ها، داستان ايران و يهوديان»، نمونه های مهمی از زندگی يهوديان ايرانی در بخش های مختلف تاريخ ايران زمين را در معرض ديد قرار داده است.
يهوديان در طول تاريخ دو بار به ايران زمين پناه بردند؛ هر دو بار پس از جنگ هايی بوده که امپراطوری های خارجی عليه زندگی يهوديان در اسرائيل انجام داده و «معبد مقدس يهود» را در اورشليم ويران کرده اند.
پس از نخستين ويرانی «معبد مقدس يهودی» که حدود ۲۷۰۰ سال پيش بود، يهوديان با رانده شدن از اسرائيل به سرزمين «بابل» برده شدند که جزو تصرفات امپراطوری هخامنشی در آمد.
اما کوروش کبير با منشور آزادی خود، به يهوديان امکان داد که به اورشليم بازگردند و سپاهيان خويش را نيز برای بازگشت امن با گروههايی از يهوديان روانه کرد اما يهوديان بسياری که کاشانه خود را در ايران مستحکم کرده بودند، درايران ماندند.
يهوديان درطول تاريخ در همه جای ايران پراکنده بوده اند. به همين دليل است که آثار قرار گرفته در نمايشگاه، شامل زندگی يهوديان در جای جای ايران است.
لباس ها و اشيا يهوديان و هنرشان شباهت زيادی با البسه و اشيا و آثار هنری ديگر ايرانيان در همان دوره در آن بخش دارد.
اما دست نوشته ها بروی بسياری از آثاريهوديان به رسم الخط عبری است. کسی که رسم الخط عبری و زبان فارسی را نيز می داند، می تواند بسياری از اين آثار را بخواند زيرا هرچند برخی از جملات و واژگان به زبان عبری است اما برخی نيز تنها رسم الخط عبری دارد و کلمه ها و جملات در اصل، فارسی است.
گويش های مختلف يهوديان در نقاط گوناگون ايران، مانند يهوديان همدان و اصفهان و مشهد در آثار آنها و حکاکی هايشان هويدا است.
يهوديان شمال غرب ايران زمين اکثر آثار خود را به زبان «آرامی» نوشته اند که از باستانی ترين زبان های خاورميانه است. بسياری از کردهای يهودی ايرانی و يهوديان منطقه اروميه هنوز نيز به زبان آرامی سخن می گويند اما اين زبان در حال انقراض است زيرا نسل های کنونی شان ديگر آن زبان را بدست فراموشی سپرده اند.
در کنار اشيا و آثار، تصاويری نيز از آثار باستانی مربوط به يهوديان ايرانی در نقاط مختلف ايران، مانند آرامگاه استر و مردخای در نمايشگاه قرار گرفته است که در اين مرحله زمانی می تواند مورد توجه خاص باشد.
افرادی با نام «بسيجی های دانشگاه بوعلی سينای» در همدان در برابر زيارتگاه استر و مردخای چند بار تجمع اعتراضی کرده و خواهان برداشته شدن عنوان زيارتگاه از اين مکان باستانی شدند و نيز هشدار دادند که هر تعرضی به الاقصی در بيت المقدس با ويران شدن زيارتگاه استر و مردخای پاسخ خواهد گرفت.
اما سيامک مره صدق، نماينده کليميان ايران در مجلس در روزهای اخير به وبسايت «نگرش سوم» در ايران گفت که مسوولان ايران به يهوديان اطمينان داده اند که اين مکان باستانی امن خواهد ماند.
نمونه های از لباس های قديمی يهوديان ايران، از جمله لباس سفيد يک دختر کم سن و سال، که بنظر می رسد که در هشت نه سالگی نامزد شده باشد، در آيين نامزدی او، در نمايشگاه خيره کننده است. اين لباس سفيد مربوط به اوايل دوران قاجار است.
يکی از موزه داران در اين زمينه به راديو فردا می گويد که در آن زمان، بسياری از خانواده های يهودی، دختران خود را در سن کم بنام هم نامزد می کردند تا هنگامی که بزرگ می شوند، به عروسی با فرد يهودی ملزم شوند و بتوانند به خواستگاران مسلمان بگويند که دخترشان نامزد دارد.
در پاسخ به اين پرسش که چرا زمان کنونی برای برگزاری چنين نمايشگاه جامعی از زندگی يهوديان ايران تعيين شده است، دست اندرکاران نمايشگاه به راديو فردا می گويند که تلاش های گردآوری آثار ويژه و برگزيده برای نمايشگاه در طول چند سال، و قبل از آنکه خصومت ميان دولت های ايران و اسرائيل اوج گيرد، آغاز شد و اين نمايشگاه با مسايل سياسی هيچ ارتباطی ندارد اما در همين حال نشان می دهد که يهوديان ايرانی همواره توانسته اند که در طول تاريخ سازگاری دلپذيری ميان يهودی بودن و ايرانی بودن خود ايجاد کنند.
کنفرانس دو روزه ای نيز روزهای دوشنبه و سه شنبه اين هفته در دانشگاه تل آويو با شرکت پژوهشگران از سراسر جهان برگزار می شود که روز نخست آن به زندگی يهوديان، و روز دوم آن به سايه انداختن سياست بر زندگی يهوديان ايران و «اتمی شدن» مناسبات ديرينه ملت يهودی با سرزمين و ملت ايران اختصاص می يابد.
در آيين گشايش نمايشگاه، صدها نفر از يهوديان ايرانی از کشورهای مختلف جهان حضور يافته بودند که برخی از آنها برای اين نمايشگاه راهی اسرائيل شده بودند.
در شب گشايش نمايشگاه، صدها خانواده يهودی ايرانی نيز حضور داشتند، که به نوای موسيقی زنده ايرانی در صحن بيرونی نمايشگاه گوش می دادند.
برخی از يهوديان از دهه های قبل از انقلاب به اسرائيل رفته اند اما گروهی نيز از يهوديانی که درپی انقلاب ايران راهی اسرائيل شده اند، در اين آيين ديده می شدند. قديمی ترهايشان دلبستگی بيشتری به موسيقی ايرانی نشان می دهند.
سرديويد (داوود) آليانس، تنها ايرانی تاريخ مجلس لردهای بريتانيا، که صاحب بزرگ ترين کارخانه های نساجی اروپا است و ثروت سرشار او در ابعاد ميلياردی است، از حاميان مالی برگزاری اين نمايشگاه بوده است، که خود او نيز برای افتتاح نمايشگاه به اسرائيل رفته است.
چند خانواده ثروتمند يهودی ديگر ايرانی، از جمله خانواده های نظريان، که آنها نيز در شمار ميلياردرهای يهودی ايرانی هستند و کارخانه ها و صنايع مهمی در سراسر جهان دارند، در اهدای کمک مالی برای اين نمايشگاه سهيم بوده اند. نام بنياد نظريان در سرلوح نمايشگاه ديده می شود.
نمایشگاه «نورها و سایه ها، داستان ایران و یهودیان» تا پایان ماه آوریل و به مدت چهار ماه در تل آویو برقرارخواهد بود.
