صحنه‌گردانان انقلاب چه فکر می‌کردند؟

با گذشت ۳۵ سال از انقلاب ايران، هنوز هم مرور بسياری از گفته‌ها و اشاره‌های بازيگرانش می‌تواند در ارزيابی سرانجام آن مفيد باشد.

انقلاب ۱۳۵۷ که با سقوط دولت شاپور بختيار پيروز شد و چهره ايران را دگرگون کرد.

در اينجا مهم‌ترين نظرات چهره‌های انقلابی و بازيگران آن روزگار را که در ۱۰ روز منتهی به ۲۲ بهمن ۵۷ در روزنامه کيهان منعکس شده‌، مرور می‌کنيم.

بی‌شک نگاهی دوباره به برخی اظهار نظرهای شتابزده و گاه متناقض چهرهای انقلابی که بسياری از آنان فرجام تلخی را پيش روی خود نمی‌ديدند، در شناخت واقعيت مؤثر است.

کسرائی(۱): در حکومت اسلامی همه اجازه فعاليت داريم

سياوش کسرايی در يک سخرانی در مدرسه عالی پارس در جمع جوانان و دانشجويان چپ غير مذهبی گفت: ۲۵ سال استبداد هر کدام از ما را به شکل يک خرده مستبد در آورده است.

او با انتقاد از جدائی نيرو های مذهبی از نيرو های غير مذهبی گفت که جدائی ما امپرياليسم را اميدوار می کند.

آقای کسرايی خطاب به دانشجويان و جوانان گفت که بايد به دموکراسی عادت کنيم، کتاب ولايت فقيه آيت الله خمينی را بخوانيد که ببيند چگونه سعی کرده برای حکومت اسلامی نظام عادلانه ای را تشريح کند بنا براين مذهبی ها با نظامی که در پيش دارند نمی توانند به شما اجازه فعاليت ندهند.

متين دفتری(۲): قانونی می خواهيم که منبعث از آزادی باشد

هدايت‌الله متين دفتری در جمع کارکنان وزارت کشور گفت که نهضت ما به نتيجه نمی رسد مگر انکه دشمن را بشناسيم و انقلاب را از ضد انقلاب تشخيص دهيم و نگذاريم آنطور که خواست استعمار است بلای ۲۸ مرداد و بازگشت شاه تکرار شود

متين دفتری گفت ما خواهان استقرار قانونی هستيم که منبعث از اراده آزاد مردم باشد.

آيت‌الله طالقانی(۳): حمله به قلعه شهر نو را محکوم کرد

آيت‌الله محمود طالقانی در اطلاعيه ای با اشاره به حمله برخی افرداد به قلعه شهر نو (محل اسکان و زندگی کارگران جنسی زن پيش از انقلاب) و آتش زدن آنجا نوشت که حمله به قلعه شهر نو به تحريک مزدوران بوده است.

آيت‌الله طالقانی در اطلاعيه‌ای حمله به قلعه شهر نورا تقبيح کرد و از مردم خواست که تسليم توطئه ها نشوند.

او در اين اطلاعيه نوشت که ساکنان قلعه شهر نو بايد مصون از هر گونه تعرضی باشند.

يزدی(۴): بسياری از مردم می خواهند مسلح شوند

ابراهيم يزدی در گفت و گو با خبر گزاری يونايتد پرس در پاريس گفت که عده کثيری از مردم خواستار اسلحه هستند ولی با وجود اين ايت الله خمنينی طرفدارانش را به ارامش دعوت کرده است.

او در عين حال گفت که آيت الله خميتی گفته در صورت ضرورت به چنين کاری دست می زند.

نزيه(۵): قانون اساسی مبتنی بر ۳ اصل آزادی، استقلال و عدالت است

حسن نزيه در گفت و گو با روزنامه لومند چاپ پاريس گفت که طرح اوليه قانون اساسی جمهوری اسلامی در دست تهيه است.

آقای نزيه در پاريس افزود که قانون اساسی جمهوری اسلامی بر ۳ اصل آزادی استقلال و عدالت اجتماعی مبتنی است.

مکارم شيرازی(۶) اصول حکومت اسلامی را شرح داد

ناصر مکارم شيرازی در مقاله ای برای روزنامه کيهان نوشت که اصول اساسی حکومت اسلامی حق مشارکت مردم، استفاده از صاحب نطران هر رشته و نظارت فقيه است.

قطب‌زاده(۷): رفراندوم بزودی برگزار می شود

صادق قطب‌زاده از نزديکان آيت الله خمينی در گفت و گويی مطبوعاتی گفت که رفراندوم بزودی برگزار می شود و اعتصاب ها تا پيروزی کامل ادامه دارد.

او گفت که امام خمينی با رفتار برخی از طرفدارانش که با آزادی های فردی مخالفتدُ موافق نيست.

آيت الله خمينی(۸): دولت بختيار کاری نکند که مردم را به جهاد دعوت کنيم

آيت الله روح الله خمينی گفت که ملاقات با بختيار را در صورتی می پذيرم که استعفا دهد.

او خطاب به دولت گفت، کاری نکنيد مردم را به جهاد دعوت کنيم.

يزدی: دولت و ارتش عاقل باشند، تسليم می شوند

ابراهيم يزدی گفت که امام خمينی نقش هادی ملت را خواهد داشت.

او در گفت و گو با بی بی سی گفت که اگر دولت و ارتش هم عاقل باشند تسليم اراده ملت می شوند.

ساعدی(۹): هويدا اداره سانسور را دوباره علم کرد

غلامحسين ساعدی در سلسله مقاله هايی در روزنامه کيهان درباره سانسور، اعمال فشار به نويسندگان و مطبوعات در دوران حکومت پهلوی را محکوم می کرد.

او در مقاله روز ۱۴ بهمن روزنامه کيهان نوشت که امير عباس هويدا نخست وزير ۱۳ ساله ی محمدرضا شاه اداره سانسور را دوباره علم کرده بود.

بنی صدر(۱۰): نفت ايران بايد واقعی ملی باشد

ابوالحسن بنی صدر از نزديکان آيت الله خمينی در گفت و گو با روزنامه ليبراسيون پاريس گفت که اگر مسوليت اقتصادی داشته باشد، هدفش ملی کردن واقعی نفت ايران است.

او گفت که اين ملی کردن واقعی بايد با ملی کردن بانک ها و … همراه باشد.

قطب زاده: حکومت اسلامی به معنی حکومت روحانيون نيست

صادق قطب زاده از نزديکان آيت الله خمينی در گفت و گو با روزنامه لوموند چاپ پاريس گفت که حکومت اسلامی به معنی حکومت روحانيون نيست.

او همچنين در گفت و گو با اسوشيتد پرس گزارش های مربوط به ارتباط با گروهای راديکال را تکذيب کرد.

به گفته قطب زاده هدف از اينگونه اکاذيب مشکوک جلوه دادن سوابق کسانی است که با خلوص نيست به آيت الله خدمت می کنند.

او وجود اختلاف چشمگير بين اطرفيان آيت االه خمينی را تکذيب کرد.

سنجابی(۱۱): امام در انتظار روشن شدن وضع ارتش است

کريم سنجابی در گفت و گو با راديو فرنسه گفت که امام خمينی برای برای تشکيل دولت موقت در انتطار روشن شدن وضع ارتش است.

اوگفت که اين موضوع برای انقلابيون بسيار مهم است.

آيت الله خمينی: اسلام دين سياست است

آيت الله روح الله خمينی در مدرسه علوی گفت که اسلام دين سياست است و هر کس اسلام را مطالعه کرده باشد يا قرآن خوانده باشد کافی است که بداند اسلام جامعه را از هر نظر تربيت می کند.

او گفت شاه خودش دزد بود و رفيق دزد بر می گزيد او در تمام کارها دخالت می کرد و ملت هم آزادی نداشتند.

آيت الله طالقانی: ما رهبران اسلامی داعيه حکومت نداريم

آيت الله محمود طالقانی گفت که ما رهبران اسلامی داعيه حکومت نداريم آيت طالقانی در يک گفت و گوی مطبوعاتی در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی افزود: ايده يی که ما داريم مجتمع اسلامی خالصی است که با معيارهای مترقی قرآن و آرا آزاد همه ی مردم شکل بگيرد.

سنجابی: دولت منتخب امام، دولت مردم است

کريم سنجابی رهبر جبهه ملی ايران در گفت و گو با روزنامه کيهان گفت که دولت منتخب امام را همه بايد قبول داشته باشند.

او ادامه داد، مردم ايران در تظاهرات ميليونی اعتماد و رای خود را به ايشان ابراز داشتند، بنابراين هر شخصی ايشان انتخاب می کند مردم بايد قبول داشته باشند.

قاسمی(۱۲): بختيار تسليم خواست انقلابی شود

ابوالفضل قاسمی دبير کل حزب ايران در گفت و گو با روزنامه کيهان گفت که بختيار تسليم خواست انقلابی مردم می شود.

دبير کل حزب ايران که رهبری آن بيش از اين برعهده شاپور بختيار بوده گفت که دکتر بختيار ممکن است دست از عناد و لجاج بردارد و تسليم خواست انقلابی مرد شود.

او افزود با توجه به تصميم هايی که جبهه ملی ايران و حزب ايران گرفته در اين مرحله انتقال قدرت شرکت خواهيم کرد و مسئوليت هايی را که واگذار شده قبول می کنيم.

آيت‌الله طالقانی: مردم را تهديد نکنید

آيت الله محمود طالقانی در اطلاعيه ای نوشت که مردم را تهديد به قتل و آتش سوزی نکنيد.

او از فرستادن نامه های تهديد آميز به درب خانه های اشخاص و تعرض به حريم خصوصی افراد به بهانه انقلابی گری و انتقام جويی به شدت انتقاد کرد.

يزدی: اشغال مسالمت آميز وزارتخانه ها در دست تهيه است

ابراهيم يزدی گفت که برنامه اشغال مسالمت آميز سازمان ها و وزارتخانه ها در دست تهيه است.

او در گفت و گو با خبرنگاران افزود که برنامه هايی در دست تهيه است تا وزارتخانه های دولتی به طور مسالمت آميز و با کمک کارکنان اشعال شود. او احتمال کودتا از سوی ارتش را رد کرد و گفت که ارتش به طور فزاينده ای در مرز از هم پاشيدگی قرار دارد.

رجوی(۱۳): حقوق دموکراتيک همه نيروهای مردمی بايد رعايت شود

مسعود رجوی در گفت و گو با روزنامه کيهان گفت که سقوط ديکتاتوری قدمی از راه طولانی انقلاب ماست.

او گفت که حقوق دموکراتيک همه نيروهای مردمی بايد رعايت شود.

آيت‌الله خمينی: شاه بايد محاکمه شود

آيت‌الله روح‌الله خمينی در ديدار با حدود ۳۰۰ قاضی و مقام های دادگستری گفت که قضات بايد برا محاکمه شاه اقدامات قضايی را آغاز کنند. او همچين گفت که اگر شاه به ايران بازنگشت، بايد غيابا محاکمه شده و اموالش به نفع مردم مصادره شود.

رجوی: افق انقلاب درخشان است

مسعود رجوی در گفت و گو با روزنامه کيهان گفت: که مجاهدين خلق حقوق دموکراتيک هيچ گروهی را ضايع نمی کنند.

او گفت که افق انقلاب مردمی تابناک و درخشان است و بايد آزادی عقيده ابراز نظر و ساير موازين حق طلبانه دموکراتيک درباره همه رعايت شود.

کيانوری(۱۴): نيروهای انقلابی در ارتش رخنه کرده اند

نور الدين کيانوری در گفت و گو با يک روزنامه چاپ مجارستان گفت که ايران در گرماگرم يک انقلاب دموکراتيک ضد امپرياليستی است.

او گفت که خطر کودتای نظامی خائنانه را نبايد ناچيز شمرد، هرچند نيروهای انقلابی در ارتش رخنه کرده اند و اين امر خطر کودتا را کم می کند.

آيت‌الله شريعتمداری(۱۵): خط مشی جمهوری اسلامی عدم تعهد است

آيت‌الله محمد کاظم شريعتمداری گفت که جمهوری اسلامی جز کشورهای غير متعهد خواهد بود.

او در گفت و گو با بی بی سی گفت که خط مشی جمهوری اسلامی عدم تعهد خواهد بود به اين معنی که نه طرفدار غرب است نه طرفدار شوروی.

او در عين حال تاکيد کرد که جمهوری اسلامی با همه کشورهای دوست، دوست خواهد بود.

آيت‌الله خمينی: تصميم آخر را می گيرم

آيت الله روح الله خمينی در يک اطلاعيه گفت که تصميم آخر را می گيرد.‌ او حکومت نظامی را خدعه و خلاف شرع اعلام کرد و گفت که مردم به آن توجه نکنند. او تهديد کرد که ممکن است دستور جهاد مقدس بدهد.

پی‌نوشت:

(۱) سياوش کسرايی: شاعر، از بنيان‌گذاران کانون نويسندگان ايران و از فعالان سياسی چپ‌گرای تاريخ معاصر است. او پس از سرکوب حزب توده ايران در زمستان سال ۱۳۶۱ به همراه خانواده‌اش از طريق زاهدان از ايران خارج شد. ابتدا در کابل و سپس در مسکو و پس از فروپاشی شوروی به وين مهاجرت کرد و در غربت جان سپرد.

(۲) هدايت‌الله متين دفتری: نوه محمد مصدق و بنيانگذار جبهه دموکراتيک ملی ايران است. او پس از انقلاب مجبور به ترک ايران شد و با حزب متبوعش در آغازين روزهای تاسيس شورای ملی مقاومت ايران در پاريس بدان پيوست و در سال سال ۱۳۷۶ از آن جدا شد.

(۳) آيت الله محمود طالقانی: سيد محمود علائی معروف به طالقانی روحانی ميانه‌رو ايرانی، فعال سياسی و اجتماعی، از فعالان نهضت ملی شدن نفت و نهضت مقاومت ملی، از بنيادگذاران جبهه ملی دوم و نهضت آزادی ايران، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نخستين امام جمعه تهران پس از انقلاب ۵۷ بود. او سال ۵۸ درگذشت، بسيار در آن زمان مرگ او را مشکوک خواندند.

(۴) ابراهيم يزدی: فعال سياسی ايرانی و دبيرکل نهضت آزادی ايران است. يزدی در دوران اقامت سيد روح‌الله خمينی در نوفل‌لوشاتو، فرانسه از مشاوران او بود. او پس از پيروزی انقلاب ۱۳۵۷ ايران، به هم‌راه روح‌الله خمينی به ايران بازگشت و سمت‌هايی را در دولت موقت مهدی بازرگان به دست آورد، اما پس از کنارگيری دولت موقت او نيز به يکی منتقدان جمهوری اسلامی تبديل شد.

(۵) حسن نَزيه: از سياستمداران و وکيلان ايرانی بود. او رئيس کانون وکلای دادگستری ايران بود. نزيه ۱۰ روز پس از انقلاب ۵۷ در مصاحبه‌ای با روزنامه کيهان گفت که «تأسيس جمهوری ايران با تصويب مجلس مؤسسان صحيح است نه ايجاد جمهوری اسلامی با اين توضيح که جمهوری که اصولاً شامل حکومت مردم بر مردم است، نمی‌تواند اسلامی باشد و قواعد و معيارهای اسلامی مغايرت صريح با نظام حاکميت مردم دارد». او نيز پس از اجبار به ترک ايران در پاريس درگذشت.

(۶) ناصر مکارم شيرازی: از مراجع تقليد شيعه ايرانی است. او پس از انقلاب همواره يکی از مدافعان آيت‌الله خمينی رهبر جمهوری اسلامی و سياست‌های نظام اسلامی بوده است.

(۷) صادق قطب زاده: از جمله مشاوران آيت‌الله خمينی در پاريس و پس از پيروزی انقلاب ۱۳۵۷ وزير امور خارجه و مدير عامل سازمان راديو و تلويزيون ملی ايران و عضو شورای انقلاب بود که به اتهام توطئه عليه حکومت جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۱ اعدام شد.

(۸) آیت‌الله روح‌الله مصطفوی موسوی خمينی: روح الله خمينی با نام شناسنامه‌ای سيد روح‌الله مصطفوی نخستين رهبر در نظام جمهوری اسلامی بود که انقلاب ۱۳۵۷ ايران را رهبری کرد و در پی به نتيجه رسيدن آن، نظام جمهوری اسلامی ايران را بنيان گذارد و تا پايان عمرش رهبر ماند.

(۹) غلامحسين ساعدی: از نويسندگان و نمايشنامه‌نويسان چپ‌گرا و معاصر ايرانی است. او نيز پس از انقلاب مجبور به ترک ايران شد و در پاريس درگذشت.

(۱۰) ابوالحسن بنی‌صدر: سياستمدار ايرانی است که يک سال پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، به عنوان نخستين رئيس جمهور ايران انتخاب شد. او در ابتدا از حمايت روح‌الله خمينی (بنيان‌گذار جمهوری اسلامی) برخوردار بود، بنی‌صدر با تثبيت قدرت روحانيون مخالف بود. او که در استفاده از اختياراتش و حمايت رو به زوال آيت الله خمينی، برای ادامه کار ناکام ماند، در خرداد ۱۳۶۰، از مقام خود عزل شد. متعاقب آن، بنی‌صدر از ايران خارج شد و در فرانسه به مخالفت خود با حکومت ادامه داد.

(۱۱) کريم سنجابی: سياست‌مدار و حقوق‌دان ايرانی و از بنيان‌گذاران جبهه ملی ايران بود. سنجابی از حاميان محمد مصدق، رهبر جبههٔ ملی در هنگام انقلاب ۱۳۵۷ و اولين وزير امور خارجهٔ جمهوری اسلامی ايران بود. او نيز مجبور شد ايران را ترک کند و در آمريکا درگذشت.

(۱۲) ابوالفضل قاسمی: دبيرکل حزب ايران و از ياران محمد مصدق بود. آقای قاسمی در جريان انقلاب ۵۷ پس از نخست وزيری دکتر شاپور بختيار دبير کل وقت حزب ايران سکان رهبری اين حزب که از احزاب جبهه ملی ايران بود را برعهده گرفت و با وجود اينکه در جريان انتخابات مجلس اول به نمايندگی مردم انتخاب شد، از سوی حکومت جمهوری اسلامی با اتهام هايی چون همکاری با ساواک، جاسوسی برای آمريکا در دادگاه انقلاب محاکمه و به اعدام و سرانجام به زندان ابد محکوم شد. او در ايران درگذشت.

(۱۳) مسعود رجوی: رهبر سازمان مجاهدين خلق ايران است. سازمان مجاهدين خلق که از مهم‌ترين گروه‌های مخالف نظام سلطنتی محسوب می شد، چند ماه پس از انقلاب ۱۳۵۷ نيز به عنوان مهم‌ترين مخالف سياست های جمهوری اسلامی شناخته شد. تا جايی که رهبران آن از جمله مسعود رجوی در خردادماه ۱۳۶۰ ايران را ترک کردند. مسعود رجوی پس از اقامتی کوتاه در پاريس به عراق رفت و به سازماندهی دوباره مجاهدين خلق در داخل خاک عراق دست زد و تا حمله نظامی ايالات متحده به عراق و سرنگونی حکومت صدام حسين به فعاليت عليه جمهوری اسلامی می پرداخت، پس از آن از سرنوشت او اطلاع دقيقی دردست نيست.

(۱۴) نورالدين کيانوری: فعال سياسی چپ‌گرای ايرانی بود. کيانوری که از اعضای تأثيرگذار کميته مرکزی حزب توده ايران بود، در اسفند ۱۳۵۷ به عنوان دبير اول حزب توده انتخاب شد و تا ۱۶ بهمن سال ۱۳۶۱ که زندانی شد و زير شکنجه رفت دبيراولی اين حزب را در دوران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ايران بر عهده داشت. او سرانجام در سال ۱۳۷۸ در ايران و در يک خانه امن درگذشت.

(۱۵) محمدکاظم شريعتمداری: سید محمّدکاظم شریعتمداری از روحانیون و مراجع تقلید بزرگ شیعه بود. پس از انقلاب بین او و روح‌الله خمینی در جریان مخالفت او با اصل ولایت فقیه اختلاف به وجود آمد که موجب خانه‌نشینی او و سلب مرجعیتش از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شد.

او در غروب ۱۴ فروردین ۱۳۶۵ در بیمارستان مهراد تهران، درگذشت. جمهوری اسلامی هواداران او را از برگزاری مراسم تشییع منع کرد.