اندکی کمتر از یک سال پیش، فکر این که یک روز حسنی مبارک در پشت میله های زندان باشد، خیالبافی مصریان به نظر می رسید.
اما اکنون شش ماه پس از انقلابی که قدرتمندترین مرد حکومت را برانداخت آنچه باورنکردنی بود به حقیقت پیوسته است.
مبارک پس از سقوط کمتر به یک فرعون شباهت داشت تا به یک پیرمرد بیماری که در بستر مرگ افتاده است.
تصویر مبارک ۸۳ ساله نشان می دهد که دارد یک جا دماغش را می گیرد. او که به شدت بیمار می نماید، روی یک برانکار فلزی در پشت میله ها است.
این عکس میلیونها مصری را شگفت زده کرده است که این همه سال از چه کسی می ترسیدند.
باور کردن این که این فرد هراسیده و چروکیده همان مردی بود که بر کشوری با موقعیتی استراتژیک با گذشته ای افتخار آمیز و مقدس برای سه دهه فرماند رانده است، سخت بود. با اینهمه واقعیت داشت. او به همراه دو فرزندش علا و جمال و وزیر کشورش حبیب العدلی که همگی جامه سفید زندانیان را بر تن داشتند در پشت میله هایی شبیه میله های باغ وحش که روزگاری جای بسیاری از مخالفان او بود، در دادگاه حضور یافت.
در این جا به جایی نقش ها دادستان سیاهه ای از اتهام های او را برخواند که در آن میان از کشتار صدها تن از معترضان و تظاهرات کنندگان که در ماه فوریه پیش نام برده شد. او متهم شده است که با استفاده از قدرت خود برای صدور گاز زیر بهای بازار به اسراییل سودهای کلانی برده است.
دادستان در سخنانی که وضعیت رییس جمهور فروافتاده را بدتر می کرد، گفت: نیت اصلی او ماندن در قدرت بود. مبارک تنها یک بار سخن گفت و اتهام های عنوان شده را رد کرد. او در صورت اثبات اتهام ها می تواند به حکمی میان ۵ سال زندان تا اعدام محکوم شود.
حتی پیش از هدایت مبارک به دادگاه، قاضی احمد رفعت، رییس دادگاه که پیش بینی می کرد حضور این رهبر عزل شده در دادگاه ممکن است سبب ایجاد تشنج هایی شود از حاضران خواست که سکوت خود حفظ کنند. انتظاری که محال و بیهوده می نمود. صحنه دادگاه در لحظه هایی شبیه بازاری شلوغ بود. وکلای دو طرف با حرارت کالای خود را می فروختند. صحنه عجیبی بود. با توجه به شک و ناباوری بسیاری از مصریان که شورای حکومت نظامی عالی مصر مبارک را که فرمانده نیروی هوایی پیشین و یک قهرمان جنگی بود به دادگاه خواهد آورد، این صحنه تماشایی تر شده بود.
به گفته مها اعظم، ناظر مسایل خاورمیانه در اتاق فکر چتم هاوس لندن این رویداد تاثیر ژرفی بر آگاهی مردم مصر و دیگر کشورهای منطقه ناآرام و قابل اشتعال دارد که بیش از پیش در ماههای اخیر بر علیه حکومت های خودکامه خود برخاسته اند:
«به باور من تاثیر بزرگی بر روی مردم مصر و اکثریت مردم منطقه دارد. این که رییس یک دولت اکنون به خاطر کارهایی که کرده ناگزیر است پاسخگو باشد، حادثه ای تاریخی است. بسیاری از مصریان اصلا باور نمی کردند که روزی او را در دادگاه و در جایگاه متهمان ببینند. آنها فکر می کردند که او به بهانه وضعیت بد جسمانی اش در چنین دادگاهی حضور نخواهد یافت. این که او در پشت این قفس در دادگاه حاضر شد، بسیاری از مصریان را شوکه کرد و عده ای با ناباوری به این رویداد نگاه کردند. به گمان من شش ماه پیش کسی نمی توانست این را باور کند.»
اکنون گذشته از جنبه روانی این رویداد مهم، مساله ای که مطرح می شود این است که چه روی خواهد داد؟ بسیاری از مردم که حضور مبارک و شریکان جرمش را در دادگاه بعید می دانستند هنوز بر این باورند که مقامهای نظامی نخواهند گذاشت عدالت در مورد آنها اجرا شود. وکلای خانواده های کشته شده در جریان ناآرامی های ماه فوریه، اعتراض می کنند که در مقابل تیم بزرگ وکلای مبارک ها، تعداد کافی از آنها در دادگاه حضور ندارند.
و همچنانکه اعظم اشاره می کند فشار افکار عمومی بود تا خواست مقامهای مصر که این دیکتاتور در دادگاهی پاسخگوی اعمالش باشد و همین فشار سبب شد شورای عالی نظامی به ریاست فیلدمارشال محمد حسین طنطوی، یکی از یاران پیشین مبارک با برگزاری این دادگاه موافقت کند.
از این رو هنوز امکان یک بازی پیچیده درباره سرنوشت رییس جمهور قدرتمند پیشین مصر وجود دارد.
به اینهمه برخی امیدهای واقعی و نه نمادین در این زمینه دارند. نبیل عبدالفتاح تحلیلگر مرکز راهبردی پژوهش های سیاسی الاهرام بر این باور است که این حرکت در راستای فرصت آفرینی برای گسترش دموکراسی و حکومت قانون و برابری است:
«نخستین مرحله محاکمه مبارک اهمیت فراوانی دارد. این گامی است برای مصر که دوران تازه ای را پی افکند. دورانی که دوران خودکامگی را پشت سر می نهد و سامانی دموکراتیک فراهم می کند که در آن حکومت قانون و گسترش قوانین مدرن در جامعه مصر بدون تبعیض و بدون استثنا فرمان خواهد راند.
اما اکنون شش ماه پس از انقلابی که قدرتمندترین مرد حکومت را برانداخت آنچه باورنکردنی بود به حقیقت پیوسته است.
مبارک پس از سقوط کمتر به یک فرعون شباهت داشت تا به یک پیرمرد بیماری که در بستر مرگ افتاده است.
تصویر مبارک ۸۳ ساله نشان می دهد که دارد یک جا دماغش را می گیرد. او که به شدت بیمار می نماید، روی یک برانکار فلزی در پشت میله ها است.
این عکس میلیونها مصری را شگفت زده کرده است که این همه سال از چه کسی می ترسیدند.
باور کردن این که این فرد هراسیده و چروکیده همان مردی بود که بر کشوری با موقعیتی استراتژیک با گذشته ای افتخار آمیز و مقدس برای سه دهه فرماند رانده است، سخت بود. با اینهمه واقعیت داشت. او به همراه دو فرزندش علا و جمال و وزیر کشورش حبیب العدلی که همگی جامه سفید زندانیان را بر تن داشتند در پشت میله هایی شبیه میله های باغ وحش که روزگاری جای بسیاری از مخالفان او بود، در دادگاه حضور یافت.
در این جا به جایی نقش ها دادستان سیاهه ای از اتهام های او را برخواند که در آن میان از کشتار صدها تن از معترضان و تظاهرات کنندگان که در ماه فوریه پیش نام برده شد. او متهم شده است که با استفاده از قدرت خود برای صدور گاز زیر بهای بازار به اسراییل سودهای کلانی برده است.
دادستان در سخنانی که وضعیت رییس جمهور فروافتاده را بدتر می کرد، گفت: نیت اصلی او ماندن در قدرت بود. مبارک تنها یک بار سخن گفت و اتهام های عنوان شده را رد کرد. او در صورت اثبات اتهام ها می تواند به حکمی میان ۵ سال زندان تا اعدام محکوم شود.
حتی پیش از هدایت مبارک به دادگاه، قاضی احمد رفعت، رییس دادگاه که پیش بینی می کرد حضور این رهبر عزل شده در دادگاه ممکن است سبب ایجاد تشنج هایی شود از حاضران خواست که سکوت خود حفظ کنند. انتظاری که محال و بیهوده می نمود. صحنه دادگاه در لحظه هایی شبیه بازاری شلوغ بود. وکلای دو طرف با حرارت کالای خود را می فروختند. صحنه عجیبی بود. با توجه به شک و ناباوری بسیاری از مصریان که شورای حکومت نظامی عالی مصر مبارک را که فرمانده نیروی هوایی پیشین و یک قهرمان جنگی بود به دادگاه خواهد آورد، این صحنه تماشایی تر شده بود.
به گفته مها اعظم، ناظر مسایل خاورمیانه در اتاق فکر چتم هاوس لندن این رویداد تاثیر ژرفی بر آگاهی مردم مصر و دیگر کشورهای منطقه ناآرام و قابل اشتعال دارد که بیش از پیش در ماههای اخیر بر علیه حکومت های خودکامه خود برخاسته اند:
«به باور من تاثیر بزرگی بر روی مردم مصر و اکثریت مردم منطقه دارد. این که رییس یک دولت اکنون به خاطر کارهایی که کرده ناگزیر است پاسخگو باشد، حادثه ای تاریخی است. بسیاری از مصریان اصلا باور نمی کردند که روزی او را در دادگاه و در جایگاه متهمان ببینند. آنها فکر می کردند که او به بهانه وضعیت بد جسمانی اش در چنین دادگاهی حضور نخواهد یافت. این که او در پشت این قفس در دادگاه حاضر شد، بسیاری از مصریان را شوکه کرد و عده ای با ناباوری به این رویداد نگاه کردند. به گمان من شش ماه پیش کسی نمی توانست این را باور کند.»
اکنون گذشته از جنبه روانی این رویداد مهم، مساله ای که مطرح می شود این است که چه روی خواهد داد؟ بسیاری از مردم که حضور مبارک و شریکان جرمش را در دادگاه بعید می دانستند هنوز بر این باورند که مقامهای نظامی نخواهند گذاشت عدالت در مورد آنها اجرا شود. وکلای خانواده های کشته شده در جریان ناآرامی های ماه فوریه، اعتراض می کنند که در مقابل تیم بزرگ وکلای مبارک ها، تعداد کافی از آنها در دادگاه حضور ندارند.
و همچنانکه اعظم اشاره می کند فشار افکار عمومی بود تا خواست مقامهای مصر که این دیکتاتور در دادگاهی پاسخگوی اعمالش باشد و همین فشار سبب شد شورای عالی نظامی به ریاست فیلدمارشال محمد حسین طنطوی، یکی از یاران پیشین مبارک با برگزاری این دادگاه موافقت کند.
از این رو هنوز امکان یک بازی پیچیده درباره سرنوشت رییس جمهور قدرتمند پیشین مصر وجود دارد.
به اینهمه برخی امیدهای واقعی و نه نمادین در این زمینه دارند. نبیل عبدالفتاح تحلیلگر مرکز راهبردی پژوهش های سیاسی الاهرام بر این باور است که این حرکت در راستای فرصت آفرینی برای گسترش دموکراسی و حکومت قانون و برابری است:
«نخستین مرحله محاکمه مبارک اهمیت فراوانی دارد. این گامی است برای مصر که دوران تازه ای را پی افکند. دورانی که دوران خودکامگی را پشت سر می نهد و سامانی دموکراتیک فراهم می کند که در آن حکومت قانون و گسترش قوانین مدرن در جامعه مصر بدون تبعیض و بدون استثنا فرمان خواهد راند.
