با پايان ديدار نيکلای پاترشف دبير شورای امنيت ملی روسيه از تهران، علی اکبر صالحی وزير خارجه جمهوری اسلامی دور باز گشت مذاکرات دو کشور پيرامون طرح کرملين برای برگزاری " گفتگو های گام به گام " با ايران را در مسکو آغاز کرده است. با توجه به شکست تمامی تلاش های پيشين جامعه جهانی در جهت رسيدن به توافق اتمی فراگير با ايران، درو نمای توفيق طرح تازه چندان روشنتر از طرحهای پيشين نيست.
اولين پرسش پيرامون پيشنهاد آغاز گفتگو های گام به گام با ايران، متوجه زمان کنونی انجام آن است. پرسش دوم متوجه تفاوتی است که طرح به ظاهرا "تازه " مسکو با طرح های بی نتيجه مانده پيشين خواهد داشت.
آمريکا در گذشته نحوه برخورد و يا تعامل با جمهوری اسلامی را در چار چوب سياست هويج و چماق تعريف کرده بود. جامعه اروپا در همان چار چوب، سياست تشويق و تنبيه را در قبال ايران اتخاذ کرد.
با اين وجود، هدف نهايی هيچيک از دو خط مشی، که باز داشتن ايران از ادامه غنی سازی اورانيوم و خارج ساختن ذخيره اورانيوم غنی سازی شده از ايران است، تاکنون تحقق نيافته است.
با اين وجود، هدف نهايی هيچيک از دو خط مشی، که باز داشتن ايران از ادامه غنی سازی اورانيوم و خارج ساختن ذخيره اورانيوم غنی سازی شده از ايران است، تاکنون تحقق نيافته است.
طرح های پيشنهادی گذشته
با از دست دادن اميد رسيدن به يک توافق جامع اتمی با ايران، که خطوط کلی آن در " بسته پيشنهادی اروپا " قرار داده شده بود، جامعه جهانی رسيدن به توافقهای محدود با ايران را مورد توجه قرار داد، به اين اميد که در صورت پيشرفت نسبی، و جلب اعتماد تهران، زمينه دست يافتن به توافق های بعدی فراهم شود.
پيشنهاد موسوم به " طرح سوييس " که خطوط کلی آن مورد توافق آمريکا نيز قرار گرفته بود، "طرح کرملين " برای مبادله اورانيوم غنی سازی شده ايران با سوخت اتمی، " طرح ژنو " که بر همان اساس در روزهای پايانی حضور البرادعی در آژانس بين المللی انرژی اتمی ارائه شد و مورد توافق اوليه سعيد جليلی نيز قرار گرفت، ميانجی گری برزيل و ترکيه بر اساس بيانيه تهران از جمله اين تلاشها است که در انتها تمامی آنها بی نتيجه ماندند.
ادامه تلاش برای خريد وقت
ايران که از ابتدا متهم به تلاش برای خريدن وقت و پيشبرد تدريجی برنامه های اتمی خود بود، طی شش سال گذشته همواره ضمن اعلام موافقت اوليه و شرکت در گفتگوها، از دادن کوچکترين امتياز در طول گفتگو ها خودداری ورزيده، و در پايان، مذاکرات را بی نتيجه رها ساخته است.
شکست ۵ دور گفتگوهای بی نتيجه علی لاريجانی در منصب دبير شورای امنيت ملی جمهوری اسلامی و ۴ دور گفتگو های سعيد جليلی جانشين لاريجانی، در شهر های مختلف اروپا، با نمايندگان گروه موسوم به ۱+۵ ، شاهد عدم پيشرفت در اين زمينه طی شش سال گذشته است.
خطوط کلی طرح گفتگو های گام به گام
طرح کنونی انجام " گفتگو های گام به گام " روسيه نيز، شبيه ساير پيشنهاد های غير جامع سه سال اخير، در اندازه هايی بسيار کوچکتر از " بسته اروپايی " ، تنها متوجه بررسی امکانات رسيدن به توافق های موضعی با تهران و در عمل انجام گفتگو های مقدماتی بمنظور انجام گفتگو های اصلی با جامعه جهانی است.
هدف نهايی جامعه جهانی نيز قطع غنی سازی اورانيوم در ايران و خارج ساختن بالغ بر ۴۵۰۰ کيلوگرم اورانيوم غنی سازی شده از ايران است.
پيشنهاد روسيه که بر اساس فرمول قديمی "تشويق و تنبيه " و يا شکل خشن تر آن يعنی " سياست هويج و چماق " ، تنظيم شده به ايران فرصت خواهد داد که ميزان همکاری های خود را با آژانس انرژی اتمی افزايش دهد. در مقابل، ايران شاهد تعديل فشار های جامعه جهانی و تجديد نظر در تحريمها خواهد شد.
ايران در قالب اين پيشنهاد، مکلف خواهد شد به پرسش هايی پاسخ دهد که بعد از پايان " مذاکرات ۶۰ روزه " ايران و آژانس مطرح شده اند. اين پرسش ها عموما متوجه بخشهای مشکوک به داشتن بعد نظامی از مجموعه فعاليتهای اتمی و آزمايش های موشکی جمهوری اسلامی است.
ايران تا کنون از قبول رسمی اين مجموعه سئوالها خودداری ورزيده و اصالت منابع آنرا نيز رد کرده است. در مقابل، وعده تشويقی جامعه جهانی تعديل فشار هايی خواهد بود که هنوز مشخصات آن معرفی نشده اند.
اين تعديلها با توجه به ساختار قطعنامه های شورای امنيت نمی توانند در شمول مصوبات رسمی شورای امنيت قرار گيرند. از اين لحاظ محتمل است که جايزه خوش حسابی جمهوری اسلامی در چار چوب تعديل فشار ها و تحريمهای غير رسمی و اعلام نشده قرار گيرد.
تحريم های نفتی با چراغ خاموش
منجمله، اجازه فروش نفت به شيوه سابق در بازار های جهانی. ايران طی شش ماه اول سال جاری مسيحی در بازار های آسيايی نفت خام خود با مشکلات بی سابقه ای روبرو بوده.
کاهش خريد نفت خام ايران از سوی چين، تصميم دولت هند در قطع همکاری با بانک مرکزی جمهوری اسلامی برای پرداخت پول نفت خريداری شده توسط پالايشگاه های هند، بروز مشکل مشابه در کره جنوبی برای انجام پرداختهای ارزی صادرات نفت ايران، پراکندن شايعات مربوط به تکرار اين تجربه در ژاپن، و همزمان، فعال شدن عربستان در بازار های سنتی نفت خام ايران، از جمله فشار هايی است که موضوع آن تاکنون در هيچيک از تحريم های اعلام شده عليه ايران قرار نگرفته است.
اگرچه اين فشار های غير رسمی، بيش از اعمال تحريمهای رسمی شورای امنيت، آمريکا و جامعه اروپا، امنيت اقتصادی ايران را مورد تهديد قرار داده اند، اما، به دليل داشتن طبيعت خاص و اعلام نشده آنها، انجام مذاکره رسمی پيرامون آنها آسان نخواهد بود.
به علاوه، جمهوری اسلامی به دليل تامين بسياری از هدف های برنامه توسعه اتمی ، دست کشيدن از آنها را در مقابل دريافت امتيازهای کوچک، مقرون به مصالح راهبردی خود نميبيند.
از اين لحاظ، شانس توفيق نهايی اين گفتگو ها به هيچ وجه بيشتر از مذاکرات گذشته با ايران نخواهد بود. حد اکثر نتيجه ای که از انجام مذاکرات گام به گام با تهران ميتوان انتظار داشت، برداشتن موانع سياسی راه اندازی راکتور اتمی بوشهر، از راه القاء شبهه آمادگی ايران برای همکاری با جامعه جهانی است.
