اسماء جهانگير فرستاده ويژه سازمان ملل در امور مربوط به آزادی دين يا عقيده از اوضاع پيروان دين بهايی در جمهوری اسلامی ايران ابراز نگرانی کرد.
خانم جهانگير که برای شرکت در همايشی يکروزه به مناسبت بيست و پنجمين سالگرد تصويب اعلاميه سازمان ملل برای رفع تبعيض بر اساس دين يا عقيده به پراگ سفر کرده بود در گفت وگويی اختصاصی با راديو اروپای آزاد، راديو آزادی، درباره مسائل ديگری از جمله سفر پاپ رهبر کاتوليک های جهان به ترکيه نيز اظهار نظر کرد.
راديو اروپای آزاد:اين هفته بيست و پنجمين سالگرد تصويب اعلاميه سازمان ملل برای رفع تبعيض بر اساس دين يا عقيده است و به همين مناسبت هم همايش ها و مراسم های متعددی برگزار می شود از جمله همايش پراگ که شما در آن شرکت کرديد. اما آيا واقعا دليلی برای بزرگداشت وجود دارد در حالی که هنوز در بسياری از نقاط جهان آزادی دين و عقيده وجود هنوز وجود ندارد و افراد به خاطر باورهای دينی و عقايد خود تحت آزار و اذيت قرار می گيرند؟
اسماء جهانگير: فکر می کنم مسئله ای که شما مطرح کرديد درست است و من در گزارش های خود يادآوری کرده ام که در بسياری از نقاط جهان نابردباری دينی در حال افزايش است. در حالی که موفق به رفع برخی از مشکلات قديمی شده ايم مشکلات جديدی پديدار می شود. در حين حال فکر می کنم مهم است که بدانيم در سال ۱۹۸۱ در مورد اعلاميه توافق نظر وجود داشت، اما فکر نکنيم دو دهه بعد از آن باز هم چنين تفاهمی می توانست وجود داشته باشد.
در نتيجه فکر می کنم همين سند قابل بزرگداشت است و بايد بر اساس آن پيش برويم. بايد به ياد داشته باشيم که جهان خود را به آن متعهد کرده است و حال سياستمداران بايد حمايت مردم را به اين اعلاميه جلب کنند تا روح آن به رسميت شناخته شود و اعلاميه بتواند به اجرا در آيد.
در خصوص آزادی دين در کشورهای اسلامی نگرانی های شما چيست؟
در بسياری از کشورهای اسلامی به طور آشکاری در قوانين و سياست های آنها تبعيض وجود دارد. در شماری از کشورها تابعيت مستقيما با دين مرتبط است و غير مسلمان نمی تواند تبعه آن کشور شود، شايد چنين چيزی در سال ۲۰۰۶ غير واقعی به نظر برسد.
اسماء جهانگير
مسئله بسيار مهم ديگری که وجود دارد و به درستی مورد توجه قرار نگرفته است حق مردم برای نداشتن دين است،حق افراد برای انتخاب و يا انتخاب نکردن دين. فکر می کنم اين مسئله، آزمايش بزرگی است برای کشورهايی که تغيير دين را قبول نمی کنند.
شما چند ماه پيش از گزارش های مربوط به تلاش های دولت ايران برای شناسايی و زير نظر گرفتن فعاليت های پيروان دين بهايی ابراز نگرانی کرديد. آيا اطلاعات جديدی در اين زمينه بدست آورده ايد؟
اوضاع بسيار جدی است و من به شدت نگرانم، زيرا ما ادعاهايی را دريافت کرده بوديم درباره نامه ای که طی آن بالاترين مقام ايران خواستار شناسايی اعضای جامعه بهايی شده است. من اين مسئله را دنبال کردم و فکر نمی کنم که تغييری در اين زمينه صورت گرفته باشد. اين جريان ادامه دارد و طبيعتا باعث ترس و نگرانی ميان پيروان اين دين شده است چرا که بايد دليلی باشد که می خواهند آنها را شناسايی کنند.
در رسانه ها و روزنامه هايی که شديدا تحت نظارت دولت هستند هم تلاش هايی برای بدگويی و دروغ پراکنی عليه آنها آغاز شده است لذا به نظر می رسد که اقداماتی عليه بهاييان در حال شکل گيری است.
آيا شما درباره آزار و اذيت دراويش در ايران هم گزارش هايی دريافت کرده ايد؟
تنها چند گزارش درباره دراويش داشته ايم. من می خواهم در اينجا بگويم که دستور کار ما طوری است که شايد در برخی نقاط مشکلات بسياری باشد اما ممکن است که ما درباره آنها گزارشی دريافت نکنيم زيرا جامعه مدنی در آن بخش از جهان به اندازه کافی قوی نيست و يا آنقدر مستقل نيست و يا جرات ندارد که اين گونه گزارش ها را برای ما بفرستد، يا اينکه شايد از آن اطلاع ندارد.
در نتيجه کار ما خيلی هم بر تحقيق و تجسس استوار است اما در عين حال نمی توانيم تنها بر اساس تحقيقات مان وراد عمل شويم.
بر اساس گزارش هايی که از سازمان های غير دولتی و نيز قربانيان دريافت می کنيم که همه اينها بايد منابع موثقی باشند با دولت ها تماس می گيريم.
آيا شما برای بررسی اوضاع در آنجا تقاضای سفر به ايران کرده ايد؟
بله، تقاضا کرده ام و آنها هم به صورت کلی موافقت کرده اند. فکر کنم حدود يک سال است که تقاضا کردم تاريخی را مشخص کنند و اميدوارم و اطمينان دارم که اين سفر بوقوع خواهد پيوست.
شما برای سفر به کشورهای ديگری چون ازبکستان و ترکمنستان نيز درخواست کرده ايد اما پاسخی نگرفته ايد. فکر می کنيد چطور بايد با کشورهايی که بر اساس گزارش های دريافتی در آنها آزادی دين نقض می شود برخورد شود در حالی که شما نمی توانيد شخصا اوضاع را در آن کشورها بررسی کنيد؟
خوب بايد تلاش ها رابا استفاده از همه راه های ديپلماتيک ادامه داد. تنها ازبکستان و ترکمنستان نيستند بلکه ما به کشورهای ديگری نيز همانند چين نامه نوشته ايم و خواسته ايم که تاريخی را برای سفر ما مشخص کنند. روسيه و اسراييل هم کشورهايی هستند که من خيلی مايلم با آنها همکاری کنم. مسلما اگر دولتی نخواهد درباره مشکلات موجود کاری کند ، ما را مزاحم تلقی می کند.
تا کنون تجربه من بسيار مثبت بوده است و به کشورهای چون فرانسه، جمهوری آذربايجان، سری لانکا و نيجريه سفر کرده ام و فکر می کنم برخی از دولت ها بيشتر از بقيه در سطح بسيار رضايت بخشی همکاری کرده اند.
پاپ اين هفته به ترکيه سفر کرده است. تا چه اندازه فکر می کنيد اين سفر باعث کاستن از تنش هايی خواهد شد که بر اثر گفته های او درباره اسلام بوجود آمد؟
اظهارات او مايه تاسف است و اميدوارم با توجه به گفته های بعدی وی و نيز اقدامش در سفر به ترکيه ، مردم در عصبانيت خود نسبت به او تجديد نظر کنند. نتيجه سفر و اينکه تا چه حد باعث التيام زخم ها می شود بستگی به اين دارد که چگونه از پاپ استقبال شود و اينکه وی در ترکيه چه خواهد گفت.
من اغلب گفته ام که وقتی افراد عاليرتبه چنين اظهاراتی را مطرح می کنند هميشه پيامدها و هزينه های سياسی به دنبال دارد. اين نقض حقوق بشر نيست اما هزينه سياسی دارد و فکر می کنم باعث می شود تا مردم از آن درس بگيرند.
جهان امروز جهانی نيست که در آن گفته های چنين فرد عالیرتبه ای در يک جا بماند، در سراسر جهان پخش می شود و همه زود از آن آگاه می شوند. امروزه مردم بسيار هوشيارند و در ايراد گرفتن از يکديگر و گوشزد کردن مسائل بسيار سريع عمل می کنند. اميدوارم به مطالبی که درباره ديگران می گويند هم توجه کنند.
شما بيش از سه دهه است که در زمينه دفاع از حقوق بشر فعاليت می کنيد، اول در زادگاه خود يعنی پاکستان، بعد بعنوان فرستاده ويژه سازمان ملل در قتل های خودسرانه و حال هم به عنوان فرستاده سازمان ملل در امور مربوط به آزادی دين. فکر می کنيد بزرگترين دستاورد شما تا کنون چه بوده است؟
گاه آدم فکر می کند عجب زمان طولانی است و من هيچ کاری نکرده ام. راستش خيلی هم کم بو ده است. اما دفاع از حقوق بشر راه درازی است. شما امروز بذر را می کاريد اما شايد آن را در نسل بعدی درو کنيد.
برای من يکی از با ارزش ترين تجربيات همکاری و کار دسته جمعی با همکاران مسن تر و يا عاقلتر از خودم بوده است. در سال ۱۹۸۰ زمانی که جنبش زنان پاکستان آغاز شد ما از آن به عنوان جنبش نوين زنان پاکستان ياد می کنيم که در جريان آن به زنان ماشين خياطی داده نمی شد بلکه به آنان گفته می شد که آنها هم دارای حقوق هستند.
هيچ کس چنين چيزی نشنيده بود و مردم بيشتر انتقاد می کردند و تعجب زده بودند که درباره حقوق زنان صحبت می شود. اما امروز نه تنها در مناطق شهری بلکه در روستاها هم آگاهی در اين باره وجود دارد.
من در کشورم خيلی سفر می کنم و گاه در برخی از روستاها مردها آمده اند و به من گفته اند که ما تورا به خانه هايمان نمی بريم چون اگر همسران ما بفهمند که شما به اينجا آمده ايد ناچار می شويم نطق های آنها را در مورد اين که ما حقوق شان را پايمال کرده ايم بشنويم.
فکر می کنم همين که اين گونه مسائل مطرح می شود دستاورد بزرگی برای بسياری در پاکستان است. تلاش های يک فعال حقوق بشربه نتيجه می رسد اما ممکن است خيلی طول بکشد زيرا فرهنگ سازی و خط دادن به افکار عمومی دشوار ترين کار است.
