پروفسور حافظ فرمانفرمائيان، تاريخدان و تاريخ‌نگار ايرانی مقيم آمريکا، روز شنبه ۱۳ تيرماه در شهر آستين ايالت تگزاس درگذشت.
اين شخصيت دانشگاهی که پيش از استقرار جمهوری اسلامی در ايران سالها در دانشگاه تهران نيز تدريس کرده و مدير انتشارات آن دانشگاه بود، پيشينه تدريس در مهم‌ترين دانشگاه‌های آمريکا را هم داشت و آخرين سمت او، استاد ارشد رشته تاريخ و پژوهش‌های شرق ميانه در دانشگاه تگزاس بود.
حافظ فرمانفرمائيان، پيشگام پژوهش‌های دانشگاهی در تاريخ دوره قاجار و دگرگونی‌های آن دوره بود و معتقد بود که دوره قاجار آغاز دوران نوين ايران در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی بوده است.
منوچهر اسکندری قاجار که طی چند سال اخير، گردهمايی سالانه اعضای خاندان قاجار را مديريت می‌کند و از بستگان آقای فرمانفرمائيان است، در مورد شخصيت او به اختصار چنين می‌گويد: «ايشان اولين کسی بود که هم در ايران و هم در خارج از ايران، در اينجا [آمريکا] موضوع [مطالعات مربوط به] زمان قاجاريه و بازنگری در [رويدادهای] آن دوره را در دانشگاه آغاز کرد و نيز نخستين کسی بود که [گفت] بايد به اين دوره با ديدی بازتر نگريست، و در زمانی که در دانشگاه‌های مختلف و نيز در آخرين کار [علمی خود که] در دانشگاه تگزاس در آستين بودند، شاگردان بسياری داشتند [و می‌کوشيدند] نگاه ويژه‌ای را که به تاريخ ايران و تاريخ نويسی داشتند، به آنان [انتقال دهند] و ياد بدهند؛ از جمله به شاگرد خيلی معروف‌شان السون دانيل که در سال‌های اخير همکار هم بودند و سفرنامه‌های مختلفی را با هم کار کرده بودند».
آقای اسکندری قاجار افزود: «ايشان واقعا استاد بزرگ ما بودند. برای من بشخصه بسيار سخت است که فکر کنم که ايشان ديگر [در ميان ما] نيستند و ديگر نمی‌توانم پای صحبت‌هايشان بنشينم».
محمد توکلی طُرقی، استاد دانشگاه تورنتو در کانادا و سردبير نشريه «ايران‌نامه»، نيز که خبر درگذشت آقای فرمانفرمائيان را نخستين بار در وب‌سايت اين نشريه منتشر کرد، او را پيشتاز بازنگری تحولات تاريخ ايران در دوران قاجار می‌داند.
آقای توکلی طرقی می‌گويد: «ايشان يکی از پيشتازان تاريخ دوره قاجار در ايران بودند و مقاله و نوشته‌هايی که در مورد دوره قاجار دارند، از بهترين نوشته‌هاست، يعنی به شکلی پيشتاز بازانديشی دوره قاجار بوده که بعداز انقلاب مشروطيت به يک دوره زوال و بدبختی و ناآگاهی شناخته می‌شده است. ايشان در کارهای‌شان، تصوير جديدی [ارائه] می‌دهند که می‌شود آن را آغاز دوره تجدد ايران ناميد؛ يعنی دوره قاجار به جای اينکه يک دوره تاريکی و بدبختی و زوال باشد، آغاز دوره تجدد ايران بوده و جوانب متفاوتی داشت که ايشان در نوشته‌های خود به آنها پرداخته و به شکلی راهگشای نوع کاری بوده است که من انجام داده‌ام».
سردبير نشريه «ايران‌نامه» در پايان گفت‌وگو با راديو فردا اضافه می‌کند: «نکته‌ای را که گفتم در رابطه با مقاله‌ای است که در مورد بازانديشی دوره قاجار [نگاشته شده] و از بی‌نظيرترين نوشته‌هايی است که درباره دوره قاجار [به رشته تحرير درآمده] است».
پروفسور فرمانفرمائيان در سال ۱۳۰۳ خورشيدی در ايران متولد شد. پدرش عبدالحسین میرزا فرمانفرما، از شاهزادگان قاجار، او را در سال ۱۳۲۳ خورشيدی به آمريکا فرستاد و پنج سال بعد وی به دريافت دانشنامه ليسانس و يک سال و اندی پس از آن به گذراندن دوره فوق ليسانس در رشته تاريخ از دانشگاه استانفورد نايل آمد.
وی در سال ۱۳۳۲ خورشيدی دانشنامه دکترا را از دانشگاه جورج تاون دريافت کرد.
از اين استاد تاريخ، کتاب‌هايی چون «سياست و اصلاحات شاه عباس اول»، «سياست خارجی ايران، تحليلی تاريخی از ۵۵۹ پيش از ميلاد تا ۱۹۷۱ ميلادی» و «سفرنامه ميرزا محمد حسين فراهانی» را می‌توان نام برد.
حافظ فرمانفرمائيان چندی پيش در يک تصادف اتومبيل در مسير فرودگاه آستين به منزل مسکونی‌اش به سختی آسيب ديد که از پيامدهای اين رويداد رهايی نيافت و روز ۱۳ تيرماه در سن ۹۱ سالگی درگذشت.
