امروز چهارشنبه، دوم بهمن ماه، کنفرانس بررسی راه حل بحران سوريه در هتل زيبای «لو مونترو پالاس» در شهر «مونترو» سوئيس آغاز می‌شود.
اين هتل در سال ۱۸۳۷ ساخته شده و در تاريخ خود ميزبان شخصيت‌های معروف سياسی چون ميخائيل گورباچف، جان ميجر، والری ژيسکادستن و هنری کسينجر بوده است.
در سالن بزرگ طبقه همکف هتل ميزهای مستطيل شکل بزرگی چيده شده‌اند که به ترتيب حروف الفبای انگليسی نام کشورهای اردن، ژاپن، ايتاليا، عراق، اندونزی، هند، واتيکان، يونان، آلمان، فرانسه، مصر، دانمارک،چين، کانادا، برزيل،بلژيک، بحرين، استراليا و الجزائر روی آن قرار گرفته است. در جهت مقابل، کشورهای کويت، لبنان، لوکزامبورگ، مکزيک، مغرب، هلند، نروژ، قطر، کره جنوبی، عربستان سعودی، آفريقای جنوبی، اسپانيا، سوئيس، ترکيه، امارات و انگليس حاضرند و در ميان آنها اتحاديه عرب، سازمان کشورهای اسلامی و اتحاديه اروپا قرار دارند.
در مرکز محل نشستن نماينده کشورهای فوق الذکر، ميز بزرگی قرار دارد که دو جهت کشورها را به هم وصل می کند و در راس آن بان گی‌مون دبيرکل سازمان ملل و اخضر ابراهيمی فرستاده ويژه سازمان ملل حضور دارند و در دو سر آن نماينده روسيه و نماينده آمريکا خواهند نشست که دست راست هر کدام از آنها نمايندگان دولت سوريه و اعضای ائتلاف مخالفان بشار اسد قرار دارند.
ايران در اين ميان غايب بزرگ محسوب می‌شود که علیرغم گفته‌های مسوولين ايرانی مبنی بر عدم تمايل آنها برای شرکت در اين کنفرانس، نبود آنان در چنين گردهمايی مهم منطقه‌ای و بين‌المللی که می‌خواهد درباره دولت مهمترين هم پيمان جمهوری اسلامی تعيين تکليف کند، دليل بر انزوای مجدد جمهوری اسلامی در منطقه و جهان است.
سياست حمايت از بشار اسد به هر قيمتی که شده، اين انزوا در چنين تجمع مهم سياسی را آشکار کرده است. محمد جواد ظريف، وزیر امور خارجه ایران، از اهميت سياسی اين کنفرانس آگاه بوده و تا آخرين لحظه تلاش کرد که به طور غير رسمی تعهد دولت خود را به اصول و مبانی ژنو ۱ به اطلاع دبيرکل سازمان ملل برساند اما از دادن هر گونه التزام رسمی و در چارچوب عرف بين‌المللی دوری کند، موضوعی که با اعتراض ائتلاف ملی سوريه از يک سو و سخنان تند محافظه کاران ايران از سوی ديگر بيشتر زير ذره بين رفت و در نهايت ميان موضعگيری دوگانه وزارت خارجه ايران درباره قبول يا عدم قبول ژنو ۱، دبيرکل سازمان ملل مجبور شد دعوت ايران به کنفرانس سوريه را ناديده بگيرد.
استدلال دولت ايران مبنی بر اينکه آنها در ژنو ۱ نبودند و بنابر اين نمی‌توانند به نتايج آن متعهد باشند به هيچ وجه قابل قبول نيست، زيرا مفاد توافق ژنو ۱ با قطعنامه ۲۱۱۸ شورای امنيت همراه شد و ايران به عنوان کشوری که عضو سازمان ملل است طبق منشور آن، نسبت به قطعنامه‌های شورای امنيت تعهد عملی و ديپلماتيک دارد.
انتقاد آقای ظريف بر دبيرکل سازمان ملل هم وارد نيست چون يکی از وظايف مهم دبيرکل نظارت بر اجرای دقيق قطعنامه‌های شورای امنيت است که دبيرخانه اين سازمان مسوول آن است و وزير خارجه ايران از آن اطلاع دارد.
وضعيت تيم مذاکره کننده دولت سوريه
ریيس هیات مذاکره کننده از سوی بشار اسد را وزير امور خارجه وی، وليد المعلم، به عهده دارد. برخی معتقد هستند که وليد المعلم همانند فرماندهان نظامی يا مسوولان دستگاه‌های امنيتی، دستش چندان به خون مردم سوريه آلوده نشده است و اين می‌تواند از نظر روانی، فضای گفت‌وگو ميان دو طرف را باز کند اما برخی ديگر هم پيش بينی می‌کنند که احتمال رد و بدل شدن سخنان تند از سوی نمايندگان دولت سوریه و مخالفان آن وجود دارد.
وضعيت سياسی تيم مذاکره کننده دولت سوریه تحت تاثير چند مسئله مهم قرار دارد که عمده‌ترين آنها عبارتند از:
۱- استراتژی بشار اسد برای ورود به مذاکرات ژنو ۲ در ماه‌های اخير، بر پایه شکست محاصره دمشق و حومه آن و سرمايه‌گذاری بر اختلافات داخلی در درون جبهه مخالفان استوار بوده است، به طوری که مانع اجماع مخالفان در زمینه حضور در کنفرانس ژنو ۲ شود. در حال حاضر اين استراتژی در هر دو زمینه، يعنی شکست محاصره پايتخت و عدم مشارکت مخالفان در ژنو ۲ به نتيجه نرسيده است و جمع بندی توان رژيم بشار اسد برای بنای يک استراتژی جديد با مشکل روبرو است.
۲- بيرون راندن ايران از کنفرانس ژنو ۲ به شکلی که ديديم قدرت بيشتری به مخالفان بشار اسد برای بالا بردن سقف خواسته‌های خود خواهد داد و يک پيروزی تاکتيکی برای آنها رقم زد که بدون مهار آن، زيان‌های سياسی فراوانی متوجه بشار اسد خواهد شد.
پس گرفتن دعوت ايران نشان داد که دولت روسيه تا کجا در کنار بشار اسد و ايران خواهد ايستاد و تمايز سياسی و رويکرد آن را با بشار اسد و ايران نسبت به آينده سوريه، در چه حدود و مرزی مشخص می‌شود. هر تفسيری که برای اين مسئله باشد پر واضح است که دولت روسيه چندان مقاومتی برای حفظ ايران در اين کنفرانس از خود نشان نداد و اين می‌تواند هم برای ايران و هم برای بشار اسد نگرانی ايجاد کند.
تماس‌های ظريف با سرگئی لاوروف و سخنان اخير ايشان نشان می‌دهد که روسيه فقط تلاش کرده است که پيروزی مخالفان بشار اسد و بالاتر از آن کشورهای حامی آنها و در راس آنها عربستان را مهار کند. نماينده عربستان در ژنو بلافاصله بعد از پس گرفتن دعوت دبيرکل سازمان ملل از ايران مطرح کرد که خروج نيروهای ايرانی به همراه حزب‌الله لبنان بايد در دستور کار مذاکرات قرار گيرد.
۳- پخش ۱۱ هزار سند درباره شکنجه و کشتار زندانيان توسط دولت سوريه در آستانه برگزاری ژنو ۲، شعارهای بشار اسد و دولت ايران درباره مبارزه با تروريسم را نقش بر آب خواهد کرد. ايران و دولت سوريه به شدت خواستار آن بودند که تيتر مذاکرات ژنو ۲ با عنوان مبارزه با تروريسم مزين شود که جان کری وزير امور خارجه امريکا علنا به آنها گفت که جهان فريب آنها را نخواهد خورد و اکنون با انتشار اين ۱۱ هزار سند و جنگ نيروهای مسلح مخالف بشار اسد با القاعده در سوريه، ديگر امکانی برای بشار اسد و دولت ايران در جايگاه مبارزه با تروريسم فراهم نمی‌کند.
وضعيت تيم مذاکره کننده مخالفان دولت سوريه
هنوز مشخص نيست که رهبری تيم مذاکره کننده مخالفان بشار اسد به عهده چه کسی خواهد بود اما احمد جربا ریيس ائتلاف ملی سوريه در جلسه افتتاحيه حاضر خواهد بود و سپس آن را ترک خواهد کرد. ترکيب تيم مذاکره کننده مخالفان شامل ۱۵نفر از ائتلاف ملی که در ميان آنها دو خانم وجود دارد، نماينده شورای ملی کردها که با دولت خودمختار کرد سوريه که اخيرا اعلام شد متفاوت است، دو نفر از تشکل تنسيقيات (شوراهای هماهنگی انقلاب سوريه در داخل)، سه نفر از نمايندگان ارتش آزاد و ديگر گروه‌های مسلح و تعدادی از کارشناسان حقوقی و سياسی را در بر می‌گيرد.
گروه‌های مسلح وابسته به القاعده، ژنرال مناف طلاس، «رفعت اسد» برادر حافظ اسد که سالهاست تلاش کرده خود را مخالف برادرش نشان دهد و «قدری جميل» وزير آشتی ملی بشار اسد که طی يک سال گذشته دولت سوريه تلاش کرد او را به عنوان اپوزسيون قانونی خود معرفی کند، در اين تيم حضور ندارند.
وضعيت تيم مذاکره کننده مخالفان تحت تاثير چند موضوع قرار دارد که اهم آنها عبارتند از:
۱- انسجام کافی در تشکل‌ها و شخصيت‌های سياسی مخالف وجود ندارد اگر چه در هدف ساقط ساختن رژيم بشار اسد با يکديگر متفق القول هستند.
نخستين اختلاف بر سر رهبری ائتلاف ملی سوريه ظهور کرد که مخالفان احمد جربا بعد از نااميد شدن از پيروزی نامزد خود رياض حجاب در برابر احمد جربا ، ۴۴ نفر آنها خروج خود را از ائتلاف اعلام کردند. اما تاکنون صریحا مخالفت خود را با حضور نمايندگان ائتلاف در ژنو ۲ اعلام نکرده‌اند.
دومين اختلاف از ميان شورای ملی سوريه به رهبری جورج صبرا ظهور کرد. اين تشکل به خاطر مشارکت ائتلاف در مذاکرات ژنو ۲ و نشستن با نمايندگان بشار اسد دور يک ميز ، از ائتلاف ملی سوريه خارج شدند.
سومين مشکل سياسی مخالفان، گسست ميان مخالفان سياسی خارج در شکل ائتلاف و مخالفان سياسی داخل در هیات تنسيقيات است که اين گروه اخير بر خلاف ائتلاف ملی سوريه خواهان مبارزه مسلحانه با رژيم بشار اسد نيست و به شدت با حمله نظامی به سوريه مخالفت می‌کند.
و آخرين مشکل تشکل‌های سياسی مخالف دولت سوريه اين است که کنترل کافی بر نيروهای مسلح ضد بشار اسد ندارند.
۲- انسجام کافی در نيروهای جنگنده مخالف بشار اسد وجود ندارد. در حالی که ارتش آزاد سوريه تلاش می‌کند همه جنگجويان مخالف رژيم سوريه را تحت فرماندهی خود قرار دهد اما جبهه اسلامی که متشکل از جنگجويان احرار شام، ثوار سوريه و ارتش محاهدين است کاملا تحت فرماندهی ارتش آزاد عمل نمی‌کنند و در برخی مناطق با يکديگر به نزاع پرداخته‌اند.
۳- مخالفان برخلاف جنگجويان ليبی که توانستند در شهر بنغازی بر ضد قذافی دولت موقت خود را تشکيل دهند، تاکنون نتوانستند تسلطی به معنای حاکميت سياسی در جغرافيای سوريه برای خود ايجاد کنند. اگر چه در اين زمينه تلاش‌های گسترده‌ای صورت گرفت اما به دليل ممانعت دولت‌های غربی از ايجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوريه اين موضوع محقق نشده است.
اگرچه مذاکرات ژنو ۲ يکی از سخت‌ترين و پيچيده‌ترين مذاکرات سياسی در تاريخ جهان خواهد بود اما گروه ۱۱ به رهبری آمريکا که به شدت خواهان تشکيل دولت انتقالی و کنار زدن بشار اسد است، اگر بتواند موافقت روسيه را در اين زمينه بگيرد، بايد گفت که بحران سوريه به پايان خود نزديک شده و با به رسميت شناختن دولت انتقالی از سوی جامعه جهانی، برای حفظ بشار اسد در قدرت کاری از ايران بر نخواهد آمد و دولت حسن روحانی واقعيت‌های امروز جهان را آن طور که هست، خواهد پذيرفت اگرچه مخالفان آن بيکار نخواهند نشست.
اين هتل در سال ۱۸۳۷ ساخته شده و در تاريخ خود ميزبان شخصيت‌های معروف سياسی چون ميخائيل گورباچف، جان ميجر، والری ژيسکادستن و هنری کسينجر بوده است.
در سالن بزرگ طبقه همکف هتل ميزهای مستطيل شکل بزرگی چيده شده‌اند که به ترتيب حروف الفبای انگليسی نام کشورهای اردن، ژاپن، ايتاليا، عراق، اندونزی، هند، واتيکان، يونان، آلمان، فرانسه، مصر، دانمارک،چين، کانادا، برزيل،بلژيک، بحرين، استراليا و الجزائر روی آن قرار گرفته است. در جهت مقابل، کشورهای کويت، لبنان، لوکزامبورگ، مکزيک، مغرب، هلند، نروژ، قطر، کره جنوبی، عربستان سعودی، آفريقای جنوبی، اسپانيا، سوئيس، ترکيه، امارات و انگليس حاضرند و در ميان آنها اتحاديه عرب، سازمان کشورهای اسلامی و اتحاديه اروپا قرار دارند.
در مرکز محل نشستن نماينده کشورهای فوق الذکر، ميز بزرگی قرار دارد که دو جهت کشورها را به هم وصل می کند و در راس آن بان گی‌مون دبيرکل سازمان ملل و اخضر ابراهيمی فرستاده ويژه سازمان ملل حضور دارند و در دو سر آن نماينده روسيه و نماينده آمريکا خواهند نشست که دست راست هر کدام از آنها نمايندگان دولت سوريه و اعضای ائتلاف مخالفان بشار اسد قرار دارند.
ايران در اين ميان غايب بزرگ محسوب می‌شود که علیرغم گفته‌های مسوولين ايرانی مبنی بر عدم تمايل آنها برای شرکت در اين کنفرانس، نبود آنان در چنين گردهمايی مهم منطقه‌ای و بين‌المللی که می‌خواهد درباره دولت مهمترين هم پيمان جمهوری اسلامی تعيين تکليف کند، دليل بر انزوای مجدد جمهوری اسلامی در منطقه و جهان است.
سياست حمايت از بشار اسد به هر قيمتی که شده، اين انزوا در چنين تجمع مهم سياسی را آشکار کرده است. محمد جواد ظريف، وزیر امور خارجه ایران، از اهميت سياسی اين کنفرانس آگاه بوده و تا آخرين لحظه تلاش کرد که به طور غير رسمی تعهد دولت خود را به اصول و مبانی ژنو ۱ به اطلاع دبيرکل سازمان ملل برساند اما از دادن هر گونه التزام رسمی و در چارچوب عرف بين‌المللی دوری کند، موضوعی که با اعتراض ائتلاف ملی سوريه از يک سو و سخنان تند محافظه کاران ايران از سوی ديگر بيشتر زير ذره بين رفت و در نهايت ميان موضعگيری دوگانه وزارت خارجه ايران درباره قبول يا عدم قبول ژنو ۱، دبيرکل سازمان ملل مجبور شد دعوت ايران به کنفرانس سوريه را ناديده بگيرد.
استدلال دولت ايران مبنی بر اينکه آنها در ژنو ۱ نبودند و بنابر اين نمی‌توانند به نتايج آن متعهد باشند به هيچ وجه قابل قبول نيست، زيرا مفاد توافق ژنو ۱ با قطعنامه ۲۱۱۸ شورای امنيت همراه شد و ايران به عنوان کشوری که عضو سازمان ملل است طبق منشور آن، نسبت به قطعنامه‌های شورای امنيت تعهد عملی و ديپلماتيک دارد.
انتقاد آقای ظريف بر دبيرکل سازمان ملل هم وارد نيست چون يکی از وظايف مهم دبيرکل نظارت بر اجرای دقيق قطعنامه‌های شورای امنيت است که دبيرخانه اين سازمان مسوول آن است و وزير خارجه ايران از آن اطلاع دارد.
وضعيت تيم مذاکره کننده دولت سوريه
ریيس هیات مذاکره کننده از سوی بشار اسد را وزير امور خارجه وی، وليد المعلم، به عهده دارد. برخی معتقد هستند که وليد المعلم همانند فرماندهان نظامی يا مسوولان دستگاه‌های امنيتی، دستش چندان به خون مردم سوريه آلوده نشده است و اين می‌تواند از نظر روانی، فضای گفت‌وگو ميان دو طرف را باز کند اما برخی ديگر هم پيش بينی می‌کنند که احتمال رد و بدل شدن سخنان تند از سوی نمايندگان دولت سوریه و مخالفان آن وجود دارد.
وضعيت سياسی تيم مذاکره کننده دولت سوریه تحت تاثير چند مسئله مهم قرار دارد که عمده‌ترين آنها عبارتند از:
۱- استراتژی بشار اسد برای ورود به مذاکرات ژنو ۲ در ماه‌های اخير، بر پایه شکست محاصره دمشق و حومه آن و سرمايه‌گذاری بر اختلافات داخلی در درون جبهه مخالفان استوار بوده است، به طوری که مانع اجماع مخالفان در زمینه حضور در کنفرانس ژنو ۲ شود. در حال حاضر اين استراتژی در هر دو زمینه، يعنی شکست محاصره پايتخت و عدم مشارکت مخالفان در ژنو ۲ به نتيجه نرسيده است و جمع بندی توان رژيم بشار اسد برای بنای يک استراتژی جديد با مشکل روبرو است.
۲- بيرون راندن ايران از کنفرانس ژنو ۲ به شکلی که ديديم قدرت بيشتری به مخالفان بشار اسد برای بالا بردن سقف خواسته‌های خود خواهد داد و يک پيروزی تاکتيکی برای آنها رقم زد که بدون مهار آن، زيان‌های سياسی فراوانی متوجه بشار اسد خواهد شد.
پس گرفتن دعوت ايران نشان داد که دولت روسيه تا کجا در کنار بشار اسد و ايران خواهد ايستاد و تمايز سياسی و رويکرد آن را با بشار اسد و ايران نسبت به آينده سوريه، در چه حدود و مرزی مشخص می‌شود. هر تفسيری که برای اين مسئله باشد پر واضح است که دولت روسيه چندان مقاومتی برای حفظ ايران در اين کنفرانس از خود نشان نداد و اين می‌تواند هم برای ايران و هم برای بشار اسد نگرانی ايجاد کند.
تماس‌های ظريف با سرگئی لاوروف و سخنان اخير ايشان نشان می‌دهد که روسيه فقط تلاش کرده است که پيروزی مخالفان بشار اسد و بالاتر از آن کشورهای حامی آنها و در راس آنها عربستان را مهار کند. نماينده عربستان در ژنو بلافاصله بعد از پس گرفتن دعوت دبيرکل سازمان ملل از ايران مطرح کرد که خروج نيروهای ايرانی به همراه حزب‌الله لبنان بايد در دستور کار مذاکرات قرار گيرد.
۳- پخش ۱۱ هزار سند درباره شکنجه و کشتار زندانيان توسط دولت سوريه در آستانه برگزاری ژنو ۲، شعارهای بشار اسد و دولت ايران درباره مبارزه با تروريسم را نقش بر آب خواهد کرد. ايران و دولت سوريه به شدت خواستار آن بودند که تيتر مذاکرات ژنو ۲ با عنوان مبارزه با تروريسم مزين شود که جان کری وزير امور خارجه امريکا علنا به آنها گفت که جهان فريب آنها را نخواهد خورد و اکنون با انتشار اين ۱۱ هزار سند و جنگ نيروهای مسلح مخالف بشار اسد با القاعده در سوريه، ديگر امکانی برای بشار اسد و دولت ايران در جايگاه مبارزه با تروريسم فراهم نمی‌کند.
وضعيت تيم مذاکره کننده مخالفان دولت سوريه
هنوز مشخص نيست که رهبری تيم مذاکره کننده مخالفان بشار اسد به عهده چه کسی خواهد بود اما احمد جربا ریيس ائتلاف ملی سوريه در جلسه افتتاحيه حاضر خواهد بود و سپس آن را ترک خواهد کرد. ترکيب تيم مذاکره کننده مخالفان شامل ۱۵نفر از ائتلاف ملی که در ميان آنها دو خانم وجود دارد، نماينده شورای ملی کردها که با دولت خودمختار کرد سوريه که اخيرا اعلام شد متفاوت است، دو نفر از تشکل تنسيقيات (شوراهای هماهنگی انقلاب سوريه در داخل)، سه نفر از نمايندگان ارتش آزاد و ديگر گروه‌های مسلح و تعدادی از کارشناسان حقوقی و سياسی را در بر می‌گيرد.
گروه‌های مسلح وابسته به القاعده، ژنرال مناف طلاس، «رفعت اسد» برادر حافظ اسد که سالهاست تلاش کرده خود را مخالف برادرش نشان دهد و «قدری جميل» وزير آشتی ملی بشار اسد که طی يک سال گذشته دولت سوريه تلاش کرد او را به عنوان اپوزسيون قانونی خود معرفی کند، در اين تيم حضور ندارند.
وضعيت تيم مذاکره کننده مخالفان تحت تاثير چند موضوع قرار دارد که اهم آنها عبارتند از:
۱- انسجام کافی در تشکل‌ها و شخصيت‌های سياسی مخالف وجود ندارد اگر چه در هدف ساقط ساختن رژيم بشار اسد با يکديگر متفق القول هستند.
نخستين اختلاف بر سر رهبری ائتلاف ملی سوريه ظهور کرد که مخالفان احمد جربا بعد از نااميد شدن از پيروزی نامزد خود رياض حجاب در برابر احمد جربا ، ۴۴ نفر آنها خروج خود را از ائتلاف اعلام کردند. اما تاکنون صریحا مخالفت خود را با حضور نمايندگان ائتلاف در ژنو ۲ اعلام نکرده‌اند.
دومين اختلاف از ميان شورای ملی سوريه به رهبری جورج صبرا ظهور کرد. اين تشکل به خاطر مشارکت ائتلاف در مذاکرات ژنو ۲ و نشستن با نمايندگان بشار اسد دور يک ميز ، از ائتلاف ملی سوريه خارج شدند.
سومين مشکل سياسی مخالفان، گسست ميان مخالفان سياسی خارج در شکل ائتلاف و مخالفان سياسی داخل در هیات تنسيقيات است که اين گروه اخير بر خلاف ائتلاف ملی سوريه خواهان مبارزه مسلحانه با رژيم بشار اسد نيست و به شدت با حمله نظامی به سوريه مخالفت می‌کند.
و آخرين مشکل تشکل‌های سياسی مخالف دولت سوريه اين است که کنترل کافی بر نيروهای مسلح ضد بشار اسد ندارند.
۲- انسجام کافی در نيروهای جنگنده مخالف بشار اسد وجود ندارد. در حالی که ارتش آزاد سوريه تلاش می‌کند همه جنگجويان مخالف رژيم سوريه را تحت فرماندهی خود قرار دهد اما جبهه اسلامی که متشکل از جنگجويان احرار شام، ثوار سوريه و ارتش محاهدين است کاملا تحت فرماندهی ارتش آزاد عمل نمی‌کنند و در برخی مناطق با يکديگر به نزاع پرداخته‌اند.
۳- مخالفان برخلاف جنگجويان ليبی که توانستند در شهر بنغازی بر ضد قذافی دولت موقت خود را تشکيل دهند، تاکنون نتوانستند تسلطی به معنای حاکميت سياسی در جغرافيای سوريه برای خود ايجاد کنند. اگر چه در اين زمينه تلاش‌های گسترده‌ای صورت گرفت اما به دليل ممانعت دولت‌های غربی از ايجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوريه اين موضوع محقق نشده است.
اگرچه مذاکرات ژنو ۲ يکی از سخت‌ترين و پيچيده‌ترين مذاکرات سياسی در تاريخ جهان خواهد بود اما گروه ۱۱ به رهبری آمريکا که به شدت خواهان تشکيل دولت انتقالی و کنار زدن بشار اسد است، اگر بتواند موافقت روسيه را در اين زمينه بگيرد، بايد گفت که بحران سوريه به پايان خود نزديک شده و با به رسميت شناختن دولت انتقالی از سوی جامعه جهانی، برای حفظ بشار اسد در قدرت کاری از ايران بر نخواهد آمد و دولت حسن روحانی واقعيت‌های امروز جهان را آن طور که هست، خواهد پذيرفت اگرچه مخالفان آن بيکار نخواهند نشست.
