سخنرانی آيت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ايران، در نمازجمعه ۱۵ بهمن درباره تحولات اخير مصر و تاثير انقلاب بهمن ۱۳۵۷ بر آن، واکنش های گسترده ای را هم در رسانه های اينترنتی فارسی زبان و هم در گروه های درگير در اعتراض ها برانگیخته است.
آيت الله خامنه ای در اين سخنرانی با نام بردن از رييس جمهور مصر با عنوان «نامبارک» مدعی شد که «عامل اصلی ... حرکت عظيم مردم، اول در تونس و بعد اوج آن در مصر، احساس تحقيری است که در مردم از وضعيت سران خود به وجود آمد.»
وی سپس اعتراض ها در مصر را «يک حرکت اسلامی و آزاديخواهانه» دانست و از مردم اين کشور خواست تا «بر محور دين و نجات کشور از شر مزدوران دشمن» اتحاد خود را حفظ کنند.
واکنش ها به اين سخنرانی بر دو محور می گردد. نخست، ايرانيانی که به طور گسترده با مقايسه نا آرامی های ايران در سال ۱۳۸۸ و روش حکومت جمهوری اسلامی در برخورد با اعتراض ها، صداقت رهبران ايران در حمايت از معترضان مصری را زير سوال برده و همراه با تحليلگران غربی، گفته های آنها را گامی در راه نفوذ بيشتر تهران در منطقه خاورميانه ارزيابی می کنند.
محور دوم واکنش هايی است که گروه هايی نظير اخوان المسلمين و دولت مصر به اين سخنان نشان دادند. اخوان المسلمين از طريق سخنگويان خود سعی کرده است با فاصله گذاری ميان اين گروه با ايده ها و معيارهای جمهوری اسلامی ايران، حرکت مردم مصر را «انقلاب مردمی و نه اسلامی» معرفی کند.
دولت مصر نيز در واکنشی شديداللحن، گفته های رهبر ايران را «خصمانه و نفرت انگيز» دانسته و هدف ايران را «استيلا» بر خاورميانه عنوان کرده است.
اظهارات آيت الله خامنه ای درباره مصر تازه ترين حلقه از زنجيره بلند موضع گيری رهبران عالی جمهوری اسلامی ايران از ابتدای انقلاب بهمن ۵۷ تاکنون است. در حالی که رهبر فعلی ایران در بيش از دو دهه ای که از حکومت وی در مقام رهبری می گذرد، کمتر با صراحت عليه رهبران مصر موضعگيری کرده، اظهارات اخير او عليه رهبران مصر صريحتر و در نوع خود بی سابقه است.
آیت الله خامنه ای پيش از اين تلاش می کرد که بدون اشاره به نام رهبران مصر، از آنها انتقاد کرده و هيئت حاکمه این کشور را به سرکوب اعتراض های مردمی با استفاده از گاز اشک آور و باتوم متهم کند.(۱)
وی در ۲۷ آبان ۱۳۷۱ در ديدار با فرماندهان بسيج سراسر کشور از سردادن شعارهای اسلامی توسط عده ای از مردم مصر به عنوان نشانه ای از «مسلمان بودن» و نزديکی آنها به قرآن ياد می کند و در معدود حملات مستقيم به رييس جمهور مصر می گويد: «به قدری شعارهای آنها به شعارهای ما نزديک است، که رئيس جمهور بدبخت روسياهشان می گويد "اينها از طرف ايران تحريک شده اند!" ما چه ارتباطی با آنها داريم؟ آنها مسلمانند.» (۲)
آيت الله خامنه ای همچنين برخلاف بنيانگذار جمهوری اسلامی، از آن پرهیز داشته که به صورت مستقيم نامی از انور سادات، رييس جمور پيشين مصر، ببرد که به دليل صلح با اسرائيل از سوی ايران به خيانت به فلسطينی ها و آرمان های اسلامی متهم شده است.
وی در يکی از سخنرانی خود می گويد: «خداوند نگذرد از آن سياستمدار مصری که نمی خواهم اسمش را بياورم. البته در طول سالها در اين تريبون، خيلی به او لعنت فرستاده شده است و من نمیخواهم دگرباره اسمش را بياورم. اول، اين فرد، و با حکومت غاصب مذاکره کرد و قبحش را ريخت.» (۳)
آيت الله خامنه ای در حالی که پيشتر معتقد بود آمريکا در صدد است تا تغييراتی در سيستم سياسی کشورهای عربی و از جمله مصر بوجود آورد تا «يک ظاهر دمکراسی» داشته باشند و از «دولتهای اسلامی و عربی» خواست «به اين نکته توجه کنند» (۴)، در نمازجمعه ۱۵ بهمن سال جاری، اعتراض ها و تغييرات احتمالی در مصر را اينگونه ارزيابی می کند: « اگر ملت مصر به کمک الهی، به توفيق الهی بتواند اين کار را پيش ببرد، آنچه برای سياست های آمريکا در منطقه به وجود خواهد آمد، يک شکست غيرقابل جبران است. »
دلایل واکنش اخیر رهبر ایران
با وجودی که رهبر فعلی جمهوری اسلامی همواره تلاش داشته کمتر عليه رهبران مصر موضعگيری کند چه دلايلی موجب واکنش اخير و بی سابقه وی به تحولات مصر و بويژه حسنی مبارک شده است؟
مهدی خلجی، پژوهشگر موسسه مطالعات خاور نزدیک واشينگتن در اين زمينه می گويد: «علت اصلی اين بود که واقعه تونس، قبل از واقعه مصر رخ داد و در عرض چند روز به شکل غير قابل تصور و غير قابل پيش بينی زين العابدين بن علی، تونس را ترک کرد. وقتی که حوادث مصر پيش آمد، در ذهن نه تنها رهبران ايران، بلکه در ذهن بيشتر مردم دنيا اين تفکر ايجاد شد که در همان روزهای اول با آن حجم عظيم توده های مردم در خيابان و در ميدان تحرير قاهره، مبارک هم به زودی خواهد رفت.»
آقای خلجی می افزايد: «با در نظر گرفتن مجموع شرايط، شايد تصور آقای خامنه ای اين بوده است که مبارک ديگر رئيس جمهور مصر نيست و به زودی و ظرف امروز و فردا رفتنی است. به همين دليل سخنانی که در نماز جمعه ايراد کرد بيشتر با اين هدف بود که دل اسلام گرايان مصری را به دست بياورد و از کينه ديرينه آنها از دولت مصر و شخص مبارک استفاده کند، برای اينکه هم پيمانان محتملی در آينده برای خودش دست و پا کرده باشد.»
انقلابی گری آیت الله خمینی
در نقطه مقابل برخورد نرم تر رهبر فعلی جمهوری اسلامی با مسائل مربوط به مصر، آيت الله خمينی در اين زمينه هيچ حد و مرزی برای تاختن به مسئولان این کشور بزرگ اسلامی برای خود قائل نبوده است.
بنيانگذار جمهوری اسلامی، از همان آغاز و به دليل پناه دادن انور سادات به محمدرضا پهلوی، همواره سخنان بسيار تندی که معمولا با توهين همراه بود عليه رهبران مصر ايراد می کرد.
وی در يکی از اين سخنرانی های خود (ویدئو پایین)، انور سادات را فردی معرفی می کند که «مثل حيوانات راه می رفت.»
آيت الله خمينی می گويد: «ما ديديم قبل از اينکه سادات ساقط بشه، آمريکا جانشين برای او معين می کرد. سادات باز زنده بود و داشت مثل حيوانات راه می رفت. لکن آمريکا پيش بينی کرد که به جای او که باشد. اون نوکری که همه حيثيت خودش را به باد داد در خدمتگذاری به آمريکا، اون روزی که کشته شد و آن طور بساط در مصر پيدا شد. اين رييس جمهور تحميلی ثانی (حسنی مبارک) که خيال دارد در مصر مثل اون حکومت کند و دربست خودش را در اختيار آمريکا گذاشته است قبل از اينکه به قدرت برسد اعلام همبستگی خودش را با اسرائيل و آمريکا کرده است، نديده است همانطوری که سلف طالحش (تبهکار) بواسطه خشم ملت به جهنم واصل شد، او را هم خواهند همين عمل را با او کرد.»
تفاوت رویکردهای دو رهبر
پرسش اين است که چه عوامل و دلايلی سبب شد تا «ادبيات» و گفتار دو رهبر جمهوری اسلامی ايران که پيروانشان، آنها را ولی امر مسلمين جهان می دانند تا به اين اندازه متفاوت باشد.
مهدی خلجی در اين زمينه معتقد است: «آيت الله خمينی رهبری انقلابی بود، زبان و گفتار و عملش هم انقلابی بود. در حقيقت واکنش اش هم به مسئله مصر برخواسته از آن روح انقلابی ايران در آن دوران و مطابق با شرايط زمانه بود. اما آيت الله خامنه ای تجربه هشت سال رياست جمهوری و سر و کار داشتن با وزارت خارجه و به هر حال ديپلماسی و ادبيات و عرف ديپلماتيک داشته است.»
اين پژوهشگر موسسه مطالعات خاور نزدیک واشينگتن اظهار عقيده می کند:«شايد اگر اتفاق کمپ ديويد در زمان آقای خامنه ای رخ می داد، وی به سرعت با مصر قطع ارتباط نمی کرد و همچنان روابط ديپلماتيکش را، حداقل تا حدودی، حفظ می کرد. همانطور که به عنوان مثال کشور اردن هم روابط ديپلماتيک خود را با اسرائيل حفظ کرده و اسرائيل را به رسميت می شناسد و در عين حال هم تا حدودی با جمهوری اسلامی رابطه دارد.»
آيت الله خمینی در يکی ديگر از سخنرانی های خود، از رهبران مصر به عنوان «تفاله های آمريکا» نام می برد و خطاب به مردم اين کشور می گويد: «ملت مصر از حکومت نظامی نترسد و به او اعتناء نکند. و همانطور که ايران حکومت نظامی را شکست و به خيابان ها ريخت، آنها هم بشکنند و به خيابان ها بريزند و اين تفاله های آمريکا را بيرون بريزند.»
نگاه آيت الله خمينی به مردم مصر، پس از آغاز اعتراض های مردم اين کشور در اواخر ژانويه سال جاری، به گفتار آيت الله خامنه ای نيز راه می يابد و وی در نمازجمعه ۱۵ بهمن می گويد: « ملت مصر گريبان خيانتکارانی را گرفته است که کرامت او را بر باد داده و ملتی را که در اوج عزت بود، پايمال غرور و تکبر دشمنانش کرده اند...» (۵)
وی همچنين ارتش مصر را مورد خطاب قرار داده و اضافه می کند: «ارتش مصر که افتخار شرکت در حداقل دو جنگ با دشمن صهيونيست را دارد در اين مرحله در معرض آزمونی بزرگ و تاريخی است. دشمن می خواهد از آن برای سرکوب مردم استفاده کند. اگر خدای نخواسته اين اتفاق بيفتد ضايعه ای که پيش خواهد آمد برای ارتش قابل جبران نيست.» (۶)
به رغم انتظار رهبر جمهوری اسلامی ایران برای تعیین تکلیف سریع حسنی مبارک همانند زین العابدین بن علی، سرنوشت آقای مبارک که مردم مصر از او به عنوان یکی از «ابطال» یا قهرمانان ارتش در آخرین جنگ آن کشور با اسرائیل یاد می کنند، همچنان در هاله ای از ابهام است.
---------------------------------------------------------------------------------------
منابع:
1. سخنرانی در دانشگاه افسری امام علی؛ هشتم آبان 1370
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2507&q
2. سخنرانی در جمع فرماندهان «بسيج» سراسر كشور؛ 27 آبان 1371
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2643&q
3. سخنرانی در نمازجمعه تهران؛ 28 دی ماه 1375
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2823&q
4. سخنرانی در دیدار با کارگزاران نظام؛ هشتم آبان 1384
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3318&q
5. سخنرانی در نمازجمعه تهران؛ 15 آبان 1389
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10955
6. همان
آيت الله خامنه ای در اين سخنرانی با نام بردن از رييس جمهور مصر با عنوان «نامبارک» مدعی شد که «عامل اصلی ... حرکت عظيم مردم، اول در تونس و بعد اوج آن در مصر، احساس تحقيری است که در مردم از وضعيت سران خود به وجود آمد.»
وی سپس اعتراض ها در مصر را «يک حرکت اسلامی و آزاديخواهانه» دانست و از مردم اين کشور خواست تا «بر محور دين و نجات کشور از شر مزدوران دشمن» اتحاد خود را حفظ کنند.
واکنش ها به اين سخنرانی بر دو محور می گردد. نخست، ايرانيانی که به طور گسترده با مقايسه نا آرامی های ايران در سال ۱۳۸۸ و روش حکومت جمهوری اسلامی در برخورد با اعتراض ها، صداقت رهبران ايران در حمايت از معترضان مصری را زير سوال برده و همراه با تحليلگران غربی، گفته های آنها را گامی در راه نفوذ بيشتر تهران در منطقه خاورميانه ارزيابی می کنند.
محور دوم واکنش هايی است که گروه هايی نظير اخوان المسلمين و دولت مصر به اين سخنان نشان دادند. اخوان المسلمين از طريق سخنگويان خود سعی کرده است با فاصله گذاری ميان اين گروه با ايده ها و معيارهای جمهوری اسلامی ايران، حرکت مردم مصر را «انقلاب مردمی و نه اسلامی» معرفی کند.
دولت مصر نيز در واکنشی شديداللحن، گفته های رهبر ايران را «خصمانه و نفرت انگيز» دانسته و هدف ايران را «استيلا» بر خاورميانه عنوان کرده است.
اظهارات آيت الله خامنه ای درباره مصر تازه ترين حلقه از زنجيره بلند موضع گيری رهبران عالی جمهوری اسلامی ايران از ابتدای انقلاب بهمن ۵۷ تاکنون است. در حالی که رهبر فعلی ایران در بيش از دو دهه ای که از حکومت وی در مقام رهبری می گذرد، کمتر با صراحت عليه رهبران مصر موضعگيری کرده، اظهارات اخير او عليه رهبران مصر صريحتر و در نوع خود بی سابقه است.
آیت الله خامنه ای پيش از اين تلاش می کرد که بدون اشاره به نام رهبران مصر، از آنها انتقاد کرده و هيئت حاکمه این کشور را به سرکوب اعتراض های مردمی با استفاده از گاز اشک آور و باتوم متهم کند.(۱)
وی در ۲۷ آبان ۱۳۷۱ در ديدار با فرماندهان بسيج سراسر کشور از سردادن شعارهای اسلامی توسط عده ای از مردم مصر به عنوان نشانه ای از «مسلمان بودن» و نزديکی آنها به قرآن ياد می کند و در معدود حملات مستقيم به رييس جمهور مصر می گويد: «به قدری شعارهای آنها به شعارهای ما نزديک است، که رئيس جمهور بدبخت روسياهشان می گويد "اينها از طرف ايران تحريک شده اند!" ما چه ارتباطی با آنها داريم؟ آنها مسلمانند.» (۲)
آيت الله خامنه ای همچنين برخلاف بنيانگذار جمهوری اسلامی، از آن پرهیز داشته که به صورت مستقيم نامی از انور سادات، رييس جمور پيشين مصر، ببرد که به دليل صلح با اسرائيل از سوی ايران به خيانت به فلسطينی ها و آرمان های اسلامی متهم شده است.
وی در يکی از سخنرانی خود می گويد: «خداوند نگذرد از آن سياستمدار مصری که نمی خواهم اسمش را بياورم. البته در طول سالها در اين تريبون، خيلی به او لعنت فرستاده شده است و من نمیخواهم دگرباره اسمش را بياورم. اول، اين فرد، و با حکومت غاصب مذاکره کرد و قبحش را ريخت.» (۳)
آيت الله خامنه ای در حالی که پيشتر معتقد بود آمريکا در صدد است تا تغييراتی در سيستم سياسی کشورهای عربی و از جمله مصر بوجود آورد تا «يک ظاهر دمکراسی» داشته باشند و از «دولتهای اسلامی و عربی» خواست «به اين نکته توجه کنند» (۴)، در نمازجمعه ۱۵ بهمن سال جاری، اعتراض ها و تغييرات احتمالی در مصر را اينگونه ارزيابی می کند: « اگر ملت مصر به کمک الهی، به توفيق الهی بتواند اين کار را پيش ببرد، آنچه برای سياست های آمريکا در منطقه به وجود خواهد آمد، يک شکست غيرقابل جبران است. »
دلایل واکنش اخیر رهبر ایران
با وجودی که رهبر فعلی جمهوری اسلامی همواره تلاش داشته کمتر عليه رهبران مصر موضعگيری کند چه دلايلی موجب واکنش اخير و بی سابقه وی به تحولات مصر و بويژه حسنی مبارک شده است؟
مهدی خلجی، پژوهشگر موسسه مطالعات خاور نزدیک واشينگتن در اين زمينه می گويد: «علت اصلی اين بود که واقعه تونس، قبل از واقعه مصر رخ داد و در عرض چند روز به شکل غير قابل تصور و غير قابل پيش بينی زين العابدين بن علی، تونس را ترک کرد. وقتی که حوادث مصر پيش آمد، در ذهن نه تنها رهبران ايران، بلکه در ذهن بيشتر مردم دنيا اين تفکر ايجاد شد که در همان روزهای اول با آن حجم عظيم توده های مردم در خيابان و در ميدان تحرير قاهره، مبارک هم به زودی خواهد رفت.»
آقای خلجی می افزايد: «با در نظر گرفتن مجموع شرايط، شايد تصور آقای خامنه ای اين بوده است که مبارک ديگر رئيس جمهور مصر نيست و به زودی و ظرف امروز و فردا رفتنی است. به همين دليل سخنانی که در نماز جمعه ايراد کرد بيشتر با اين هدف بود که دل اسلام گرايان مصری را به دست بياورد و از کينه ديرينه آنها از دولت مصر و شخص مبارک استفاده کند، برای اينکه هم پيمانان محتملی در آينده برای خودش دست و پا کرده باشد.»
انقلابی گری آیت الله خمینی
در نقطه مقابل برخورد نرم تر رهبر فعلی جمهوری اسلامی با مسائل مربوط به مصر، آيت الله خمينی در اين زمينه هيچ حد و مرزی برای تاختن به مسئولان این کشور بزرگ اسلامی برای خود قائل نبوده است.
بنيانگذار جمهوری اسلامی، از همان آغاز و به دليل پناه دادن انور سادات به محمدرضا پهلوی، همواره سخنان بسيار تندی که معمولا با توهين همراه بود عليه رهبران مصر ايراد می کرد.
وی در يکی از اين سخنرانی های خود (ویدئو پایین)، انور سادات را فردی معرفی می کند که «مثل حيوانات راه می رفت.»
آيت الله خمينی می گويد: «ما ديديم قبل از اينکه سادات ساقط بشه، آمريکا جانشين برای او معين می کرد. سادات باز زنده بود و داشت مثل حيوانات راه می رفت. لکن آمريکا پيش بينی کرد که به جای او که باشد. اون نوکری که همه حيثيت خودش را به باد داد در خدمتگذاری به آمريکا، اون روزی که کشته شد و آن طور بساط در مصر پيدا شد. اين رييس جمهور تحميلی ثانی (حسنی مبارک) که خيال دارد در مصر مثل اون حکومت کند و دربست خودش را در اختيار آمريکا گذاشته است قبل از اينکه به قدرت برسد اعلام همبستگی خودش را با اسرائيل و آمريکا کرده است، نديده است همانطوری که سلف طالحش (تبهکار) بواسطه خشم ملت به جهنم واصل شد، او را هم خواهند همين عمل را با او کرد.»
تفاوت رویکردهای دو رهبر
پرسش اين است که چه عوامل و دلايلی سبب شد تا «ادبيات» و گفتار دو رهبر جمهوری اسلامی ايران که پيروانشان، آنها را ولی امر مسلمين جهان می دانند تا به اين اندازه متفاوت باشد.
مهدی خلجی در اين زمينه معتقد است: «آيت الله خمينی رهبری انقلابی بود، زبان و گفتار و عملش هم انقلابی بود. در حقيقت واکنش اش هم به مسئله مصر برخواسته از آن روح انقلابی ايران در آن دوران و مطابق با شرايط زمانه بود. اما آيت الله خامنه ای تجربه هشت سال رياست جمهوری و سر و کار داشتن با وزارت خارجه و به هر حال ديپلماسی و ادبيات و عرف ديپلماتيک داشته است.»
اين پژوهشگر موسسه مطالعات خاور نزدیک واشينگتن اظهار عقيده می کند:«شايد اگر اتفاق کمپ ديويد در زمان آقای خامنه ای رخ می داد، وی به سرعت با مصر قطع ارتباط نمی کرد و همچنان روابط ديپلماتيکش را، حداقل تا حدودی، حفظ می کرد. همانطور که به عنوان مثال کشور اردن هم روابط ديپلماتيک خود را با اسرائيل حفظ کرده و اسرائيل را به رسميت می شناسد و در عين حال هم تا حدودی با جمهوری اسلامی رابطه دارد.»
آيت الله خمینی در يکی ديگر از سخنرانی های خود، از رهبران مصر به عنوان «تفاله های آمريکا» نام می برد و خطاب به مردم اين کشور می گويد: «ملت مصر از حکومت نظامی نترسد و به او اعتناء نکند. و همانطور که ايران حکومت نظامی را شکست و به خيابان ها ريخت، آنها هم بشکنند و به خيابان ها بريزند و اين تفاله های آمريکا را بيرون بريزند.»
نگاه آيت الله خمينی به مردم مصر، پس از آغاز اعتراض های مردم اين کشور در اواخر ژانويه سال جاری، به گفتار آيت الله خامنه ای نيز راه می يابد و وی در نمازجمعه ۱۵ بهمن می گويد: « ملت مصر گريبان خيانتکارانی را گرفته است که کرامت او را بر باد داده و ملتی را که در اوج عزت بود، پايمال غرور و تکبر دشمنانش کرده اند...» (۵)
وی همچنين ارتش مصر را مورد خطاب قرار داده و اضافه می کند: «ارتش مصر که افتخار شرکت در حداقل دو جنگ با دشمن صهيونيست را دارد در اين مرحله در معرض آزمونی بزرگ و تاريخی است. دشمن می خواهد از آن برای سرکوب مردم استفاده کند. اگر خدای نخواسته اين اتفاق بيفتد ضايعه ای که پيش خواهد آمد برای ارتش قابل جبران نيست.» (۶)
به رغم انتظار رهبر جمهوری اسلامی ایران برای تعیین تکلیف سریع حسنی مبارک همانند زین العابدین بن علی، سرنوشت آقای مبارک که مردم مصر از او به عنوان یکی از «ابطال» یا قهرمانان ارتش در آخرین جنگ آن کشور با اسرائیل یاد می کنند، همچنان در هاله ای از ابهام است.
---------------------------------------------------------------------------------------
منابع:
1. سخنرانی در دانشگاه افسری امام علی؛ هشتم آبان 1370
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2507&q
2. سخنرانی در جمع فرماندهان «بسيج» سراسر كشور؛ 27 آبان 1371
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2643&q
3. سخنرانی در نمازجمعه تهران؛ 28 دی ماه 1375
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2823&q
4. سخنرانی در دیدار با کارگزاران نظام؛ هشتم آبان 1384
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3318&q
5. سخنرانی در نمازجمعه تهران؛ 15 آبان 1389
منبع: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10955
6. همان
