اختلافات ساختاری ايران و آمريکا در زمینه توافق اتمی ژنو

همزمان با اعلام تاريخ از سر گيری مذاکرات اتمی مابين ايران و گروه ۵+۱ به منظور نهايی کردن توافق موقت شش ماهه، اختلاف نظرهای ساختاری دو طرف اصلی مذاکرات (آمريکا و ايران) پيرامون وضعيت فعاليت های اتمی ايران بعد از حصول توافق نهايی، بيش از پيش آشکار شده است.

با اشاره به اين تفاوت های ساختاری، فريد زکریا، تحلیلگر شبکه تلويزيونی «سی ان ان» آمریکا که اخيرا با حسن روحانی، رييس جمهوری ایران مصاحبه ای انجام داده، از مذاکرات آينده اتمی به عنوان «قطار در هم شکسته» ياد کرده است.

حسن روحانی پيش از گفت وگو با فريد زکريا، طی گفت وگويی با روزنامه بریتانیایی «فايننشال تايمز» قصد ايران برای ادامه غنی سازی اورانيوم در داخل کشور را مورد تاکيد قرار داده بود و بر اين اساس، مجری شبکه تلويزيونی سی ان ان نيز موضوع را بار ديگر با او در ميان گذاشت و از آقای روحانی پاسخ مشابهی دريافت کرد.

تاکيد ايران بر ادامه غنی سازی اورانيوم با غلظت کم (۳.۵ تا ۵ در صد) بدون محدوديت حجمی، و همچنين اصرار بر تکميل راکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگين اراک، در تقابل آشکار با خواسته های آمريکا در زمان نهايی شدن توافق اتمی با ايران است.

انتظار اعلام شده آمريکا که موضوع آن در متن توافق موقت نيز مورد اشاره قرار گرفته اعمال محدوديت بر فعاليت های غنی سازی اورانيوم در داخل ايران و پيشگيری از فعال شده راکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگين اراک است؛ دو مسيری که در صورت باز نگاه داشته شدن می توانند همزمان و يا به تنهايی، ايران را در موقعيت تبديل شدن به يک قدرت نظامی اتمی قرار دهند.

انتظارات آمريکا

در حال حاضر حدود ۱۹ هزار سانتریفوژ در دو مرکز نطنز و فوردو نصب شده اند. ۹ هزار دستگاه سانتریفوژ به غنی سازی اورانيوم با غلظت تا ۵ در صد مشغول هستند و در حدود ۱۰ هزار دستگاه در مسير آزمايش های انفرادی و يا کار با گازهای متعارفی قرار دارند.

بر اساس سند توافق موقت، ايران متعهد به حفظ وضع موجود در نطنز ( و فوردو) شده است، به اين معنی که شمار کنونی سانتريفوژهای مشغول به غنی سازی از ۹ هزار تجاوز نکرده و از سانتریفوژهای نصب شده ديگر تنها برای جانشينی و تعويض سانتریفوژهايی که از رده خارج می شوند استفاده شود.

در پايان يک سال، و در صورت رسيدن به وضعيتی که طی آن ادامه غنی سازی در ايران مورد قبول آمريکا قرار گيرد، سقف مورد نظر آمريکا برای غنی سازی در داخل ايران ادامه کار ده در صد سانتريفوژهای کنونی (بين یک هزار تا دو هزار سانتریفوژ) است.

در مورد راکتور آب سنگين اراک نيز انتظار آمريکا خودداری از تکميل کوره اصلی و قرار ندادن سوخت اتمی در اين راکتور است.

به منظور مسدود کردن راه دوم دست يافتن ايران به بمب اتمی (و يا ظرفيت بالقوه دستیابی به بمب اتمی)، آمريکا آماده جابجايی کوره اصلی راکتور اراک و تحويل کوره ای به ايران است که در سوخت آن بجای اورانيوم خام، اوانيوم غنی سازی شدن با غلظت کم (مشابه راکتور بوشهر ) مصرف و برای خنک ساختن کوره از آب تحت فشار و نه آب سنگين استفاده شود.

برای پيشگيری کامل از انحراف احتمالی ايران به سمت نظامی شدن، خودداری از نصب واحد فرايند سوخت مصرف شدن در کوره اتمی نيز مورد نظر آمريکا است، و به اين منظور علاوه بر گرفتن تعهد رسمی از ايران در سند توافق موقت، بازرسی های روزانه و سرزده از مراکر مورد نظر آژانس نيز مورد توجه قرار گرفته است.

انتظارات به ظاهر دوگانه ايران

بدون ترديد دولت ايران حفظ شمار قابل ملاحظه ای از سانتریفوژهای کنونی (دست کم تا ۱۰ هزار دستگاه) و تکميل راکتور آب سنگين اراک با مشخصات فنی کنونی (داشتن کوره آب سنگين) و در اختيار داشتن پسمانده های سوختی را مد نظر دارد.

در اين مورد شايد ديدگاه های واقعی دولت حسن روحانی با انتظارات نظاميان و اصولگرايان مخالف با توافق موقت در عمل دارای تفاوت اندکی است.

در اين مورد بدون شک نظر آقای علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی نيز موافق هر دو گروه عملگرايان دولت و اصول گرايان درون حاکميت است، با اين تفاوت که که وی به صورت علنی و طی سخنرانی های عمومی، خود را در کنار خواسته های اصولگرايان قرار داده و در تماس های کاری با عوامل درست درکار انجام مذاکرات، تاکتيک های انها را مورد پشتيبانی قرار می دهد.

حسن روحانی در کتاب «ديپلماسی اتمی» خود که منحصر به توافق سال ۲۰۰۳ سعد آباد با سه قدرت بزرگ اروپايی و توافق سال بعد پاريس است، ضمن توضيح دلايل تن دادن به تعليق (تاکتيکی، داوطلبانه و موقت) غنی سازی اورانيوم، از افزايش شمار سانتریفوژهای نصب شده، بعد از توافق سعد آباد ياد و دفاع کرده است.

دليل روشنی در دست نيست که آقای روحانی نسبت به هدف های برنامه توسعه اتمی جمهوری اسلامی، بعد از رسيدن به رياست دولت تجديد نظر کرده، و يا حتی در صورت رسيدن به ذهنيت متفاوتی در اين زمينه، تحول فکری و دگر انديشی شخصی او تاثيری در تغيير انتظارات مجموعه نظام از برنامه های اتمی جمهوری اسلامی باقی بگذارد.

تقابل آشکار در انتظارات آمريکا و ايران از هدف های مذاکرات اتمی آينده، در حد تقابل سياه و سفيد است، و نه يافتن دامنه ای خاکستری برای رسدن به توافق مورد رضايت دو طرف. از اين لحاظ، و با اشراف به اين فاصله عميق است که فريد زکريا گفت وگوی های آينده اتمی را که قرار است به زودی از سر گرفته شود به « قطار درهم شکسته» و فاقد قدرت حرکت تشبيه کرده است-واقعيتی که تمام ناظران و همچنين دست درکاران رسمی مذاکرات به نوعی آنرا مورد تاييد قرار داده اند.

--------------------------------------------------------

دیدگاه های مطرح در اینجا الزاما بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست.