«عبدالعزيزال‌شيخ» مفتی بزرگ عربستان سعودی که از خاندان «محمد عبدل الوهاب» است در بيانيه‌ای که ۲۹ مرداد ماه با عنوان با مسمای «بصره و ذکر» را داراست، از داعش و القاعده برائت جست و اين دو جريان را از «جنس خوارج» خواند.
میگويند «ابن التميه» در قرن هشتم هجری قمری در کتاب معروف «منهاج السنت» در مجموع خوارج را از«غلو کنندگان» - بخوانيد شيعيان - بهتر دانسته بود چون شريعت به جای می آوردند و نماز و قرآن می‌خوانند.
امروز واقعيت افراط‌گری در پيش روی جامعه عربستان قرار گرفته است. چرا که درک سلفی‌گرايانه با نگاه نفی‌گرايانه و گاه تکفيری ديگر مسلمانان با الهام از آموزه‌های عبدل الوهاب – قرن ۱۲ هجری قمری - در مدارس سلفی عربستان تبليغ و آموزش داده می‌شود، به تولد جريانی در اهل سنت ياری می‌رساند که با تغيير تحولاتی به داعش و القاعده تبديل می‌شود.
رشد بنياد گرايی در اهل سنت، ديگر خطر را تا بيخ گوش جامعه محافظه کار عربستان سعودی رسانده است. در پيام «ال‌شيخ»، نکاتی سريع عنوان شده است که بسيار مهم است و اين نکات را بايد پی گرفت.
ال‌شيخ از خطر تلويحی چند دستگی مذهبی در عربستان هشدار می‌دهد و توجه همه را به کنارگذاشتن اختلاف در جامعه و پرهيز از «تکفير دينی» دعوت می‌کند. وی در همين حال از لزوم تعريف اعتدال در جامعه می‌گويد و دانشمندان و علما را دعوت به آموزش جامعه می‌کند که مردم را به لزوم تحمل و مدارا دعوت کنند و کسانی که با آن‌ها اختلاف عقيده دارند را تکفير نکنند. وی همچنين تاکيد می کند که همه مردم در عربستان نه تنها حقوق دارند، که در برابراين حقوق مسئوليت دارند.
مسئله مهم در اين بيانيه اين است که به نکاتی توجه شده که تاکنون به آن به شکل علنی پرداخته نمی‌شد.
حال پرسش اين است که اين بيانيه می‌تواند گواهی دهد که در عربستان سعودی جريان «نو سلفی» که قصد قرائت مناسبی ميان اسلام سنی با حقوق بشر و هم دموکراسی حداقلی دارد، قدرتمند شده و به ميزانی که ال شيخ هم به بخشی از خواسته‌ای اين جريان احترام گذاشته است.
جريان نوسلفی
جريان نو سلفی در عربستان در ميان خاندان سلطنتی هم هوادارانی دارد که تحت فشار هستند. اين جريان از حقوق زنان و هم برخی از قوانين که به مشروط کردن حکومت پادشاهی منجر شود، دفاع می‌کند. اين جريان در اين مورد با منطق سلفی بيان می‌کند که در دروه پيامبر هم رفتار محمد با زنان مناسب بوده و هم لزوم پاسخگو شدن قدرت و حکومت را از رفتار مناسب خلفای راشدين مثال می‌آورد. جريان نوسلفی تکفير ديگر مسلمانان را قبول ندارد.
مدارا وتصريح حقوق مردم مسائلی هستند که که ال شيخ در بيانيه خود تا حدودی به آن اشاره می کند يعنی مردم عربستان را با تفاوت عقيده و رای دارای حقوق می داند. اين سخنان تصريح خواسته ای جريان نو سلفی است.
اما اين بيانيه به خطری اشاره دارد که نشان از عمق نفوذ تفکر تکفيری در جامعه عربستان هم دارد. به عبارتی، جامعه عربستان از دو سو تحت فشار است: رشد جريان تکفيری که داعش پرور است و از سوی ديگر،جريان نو سلفی که نگاه به حقوق انسان دارد.
حال بايد ديد و منتظر بود که خواسته ال شيخ مبنی بر لزوم تجديد نظر بر محور شکل گيری نگاه دولت – ملت در عربستان که بر حقوق همه مردم تاکيد دارد، چقدر جدی و عملی است و فقط نوعی حمايت سياسی از موضع دولت سعودی بر عليه داعش نيست.
عملی شدن مواضع اخير ال شيخ نياز به آن دارد که در آموزش مدارس سلفی در عربستان سعودی تحولی ايجاد شود چرا که در اين مدارس به طور عمده نگاهی که تبليغ می‌شود، بر تکفير باور های جريانات ديگر اسلامی است و هم تصريح به کافر خواندن ديگر مردم که مسلمان نيستند.
رشد جريان تکفيری در اين مدارس در جهان هم ريشه دوانده است . مساجد و مرکز اسلامی که عربستان در اروپا و ديگر کشورها ساخته است به نگاه تکفيری و و هم بر چند اصل اساسی مبتنی است که با بيانيه ال شيخ نمی‌خواند.
سلفی گری معرفی شده در مجموع:
۱- بازگشت ظاهری و هم باطنی به دوره صدر اسلام يعنی رفتار پيامبر و صحابه و تابعين مبتنی است.
۲- نگاه مبتنی بر جهاد با مخالفان و منحرفان حال اين جهاد تبليغی يا جنگ قرائت می‌شود در منتوع استجريان سلفی خود را عين اسلام می‌پندارد.
۳- دنيای غرب در مجموع کفار قلمداد می شوند که بايد با آنان جهاد تبليغی يا نظامی کرد
۴- شيعيان به طور کلی رافضی خوانده می‌شوند. حدود ۲۰ درصد جمعيت عربستان را شيعيان تشکيل می‌دهند.
به نظر می‌رسد که بيانيه ال شيخ برای اجرايی شدن در مرحله اول به تجديد نظر در آموزش مدارس سلفی در عربستان نياز دارد. البته در مدارس شيعه هم بايد در آموزش مسائل و مبانی مذهبی در مورد اهل سنت تجديد نظرهايی صورت گيرد که بحث ديگری می‌طلبد.
__________________________
نظرات مطرح شده در این نوشته، الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
