هفته گذشته، وزیران نفت ایران، عراق و سوریه در عسلویه تفاهم نامه ایجاد یک خط لوله انتقال گاز از ایران به سوریه و در ادامه آن به اروپا را امضا کردند. به نوشته رسانه های دولتی جمهوری اسلامی این بزرگترین قرارداد صادرات و ترانزیت گاز جهان اسلام است که خط لوله گاز اسلامی نامگذاری شده است.
اين خط لوله که حدود پنج هزار کيلومتر طول خواهد داشت، قرار است در مرحله نخست روزانه ۱۱۰ ميليون متر مکعب گاز پس از گذر از خاک عراق به سوريه منتقل کند. ظرفيت اين خط لوله ۵۶ اينچی حدود ۱۱۰ ميليون متر مکعب در روز است و اين خط لوله قرار است نيازهای گاز طبيعی لبنان را هم تامين کند و از سوريه به يونان و اروپا وصل شود.
چنانچه اين پروژه عملی شود، حدود پنج سال ديگر به بهره برداری خواهد رسيد. هزينه ايجاد اين خط لوله حدود ۱۰ ميليارد دلار خواهد بود. هنوز منابع تامين اين سرمايه گزاری نا معلوم است اما به گفته جواد اوجی مديرعامل شرکت ملی گاز سرمايه گذاران اروپائی ظاهرا برای سرمايه گذاری در اين خط لوله به صف ايستاده اند:
«تا امروز هم من خدمت شما عرض کنم ۵ یا ۶ سرمایه گذار اروپایی متقاضی بودند طی همین یک سالی که ما دنبال می کردیم برای گرفتن و انجام این تفاهم نامه که به صورت قراردادهای بی او او و یا بی او تی این پروژه بزرگ را سرمایه گذاری کنند.»
مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا می گوید در آغاز چند شرکت اروپایی برای سرمایه گذاری در این پروژه ابراز تمایل کرده بودند اما در این میان این شرکت ها خود را کنار کشیده اند:
«در حالی که در ارزیابی های ابتدایی سه شرکت اروپایی اظهار تمایل کردند ولی هر سه شرکت در حال حاضر این تمایل را پس گرفته اند. یکی از این شرکت ها شرکت ایران و ایتالیا بود به خاطر این که ارزیابی هم که هم اتحادیه اروپا و هم سازمان ملل داده اند این است که هر سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران یا پروژه هایی که شرکت های نفتی و یا گازی ایران یک شریک آن پروژه باشند، اینها جزء لیست تحریم ها می شود. من حتی این را می توانم بگویم که آخرین آنها که یک شرکت نروژی بود، هفته پیش تمایل مشارکت در این پروژه را به طور قطعی پس گرفت.»
به گفته ایران مرد، مدیر عامل شرکت صادرات گاز جمهوری اسلامی، ایران در نظر دارد از این راه گاز خود را به کشورهای اروپائی رسانده و بفروشد:
«ما مشتری اروپایی داریم. قراردادمان قطعی شده و حجمش معلوم است و زمان شروعش هم معلوم است چه موقعی گاز را تحویل دهیم. منتها به خاطر این که خود آنها توانایی دریافت را از لحاظ فنی هنوز نتوانسته اند به دست بیاورند، منتظر اعلام زمان هستیم که بتوانیم هماهنگ کار را پیش ببریم.»
اما آیا با فرض عملی و اجرایی شدن این پروژه ایران می تواند با توجه به تحریم ها گاز به اروپا بفروشد؟
مهرداد عمادی: «اگر ایران موفق شود که این گاز را برساند به اروپا یا از طریق لبنان و مدیترانه و یا از طریق یونان و قبرس، این بسیار احتمال هست که کشورهایی مثل یونان و لهستان و ایتالیا از ایران گاز را بخرند. ولی مشکل این خواهد بود که باز بر می گردیم به این مساله که اگر فروشنده به هر ترتیبی حتی غیرمستقیم با نهادهای امنیتی و قرارگاه خاتم الانبیا یا پروژه کیش در ارتباط باشند باز آنها جزء تحریم هستند هیچ دولت اروپایی یا شرکت انرژی اروپایی حاضر نخواهد بود که این خریداری انرژی را بکند برای این که باز اینها را خواهد برد زیر ذره بین تحریم ها.»
آقای عمادی می افزاید:« واقعیتش این است که تا زمانی که به طور شفاف و راستین نهادهای امنیتی از نفت و گاز ایران بیرون نروند و بخش خصوصی جای اینها را بگیرد، ما هیچگونه امیدی برای توسعه توان صادراتی و تولید در بخش انرژی ایران نمی توانیم داشته باشیم.
منبع تامین این گاز صادراتی گاز تولید شده در دو تا سه فاز میدان مشترک پارس جنوبی خواهد بود که از بندر عسلویه به منطقه مرزی ایلام و سپس خاک عراق منتقل می شود. اما آیا این پروژه اصولا عملی است؟
نصیر شیر خانی روزنامه نگار و تحلیلگر مسائل نفتی به رادیو فردا می گوید از این پروژه ها روی کاغذ زیاد دیده شده بدون اینکه وارد مرحله عمل شود:
«اگر نگاه کنیم به تاریخچه این نوع قراردادها می بینیم که حدود مثلا پانزده شانزده سال پیش چنین قراردادی را ایران با ترکمنستان امضا کرد که گاز ترکمنستان را ببرد و از طریق ایران به اروپا برساند و این پروژه هیچ عملی نشد. پروژه دیگری که شبیه این است و عملی نشد، همان پروژه گازرسانی ایران به هند است.»
ناظران اما با اشاره به اوضاع سیاسی عراق و سوریه و حتی ایران چندان به عملی شدن چنین پروژه ای خوشبین نیستند.
نصیر شیرخانی: «این پروژه فکر کنم مشکل ترین باشد. اگر نگاه کنیم به آن دو پروژه، این حتی مشکل تر خواهد بود. به خاطر این که باید از عراق بگذریم و برویم به سوریه و از سوریه مثلا گاز را برسانیم به اروپا یا جاهای دیگر. الان آمریکا نفوذ زیادی در عراق دارد و فکر نمی کنم بتواند تا موقعی که نفوذ آمریکا وجود دارد،عراق بتواند کاری کند در مورد در گازرسانی ایران به سوریه. از طرف دیگر الان وضعیت سوریه مشخص نیست. هر روز آنجا تظاهرات هست، دارد انقلاب می شود شاید، حکومت اسد اگر سرنگون نشود قطعا تغییر خواهد کرد.»
وی می گوید:« اصلا معلوم نیست که فراد چه می شود. حالا گذشته از این که سیاسی و عملی که در این راه وجود دارد، مشکل اساسی هم این است که چه کسی می آید در ایران سرمایه گذاری کند . که گاز را تولید کند و به خارج صادر کند. معمولا وقتی که می خواهی یک پروژه را عملی کنی، اول خریدار ها را پیدا می کنی و بعد شرکت هایی را می آوری که آنجا سرمایه گذاری کنند، گاز را استخراج کنند و به خریدارها بدهند. الان هم اروپا در وضعی نیست که بخواهد گاز ایران را بخرد. چون به خاطر فشارهایی که از طرف آمریکا به ایران آمده، فکر نمی کنم هیچ کشور اروپایی مایل باشد که گاز ایران را بخرد و تنها جایی که می تواند بازار خوبی برای گاز ایران باشد، فکر می کنم اروپاست. یعنی اروپا است که می تواند پول نقد بدهد و بازار جذابی باشد برای صادرات نفت و گاز ایران.»
اين تفاهم نامه در حالی امضا می شود که در هفته های گذشته برخی رسانه ها در مخالفت با دولت احمدی نژاد از کم کاری دولت در استفاده از منابع ميدان های مشترک گازی و نفت انتقاد کرده بودند. از جمله خبرگزاری مهر با انتشار گزارشی از ميدانهای مشترک نفت و گاز نوشت که حدود ۵۰ درصد ذخاير گاز طبيعی ايران در مخازن مشترک قرار دارند و وزارت نفت اعلام کرده است که برای توسعه مخازن مشترک گاز در برنامه پنجم توسعه بايد حدود ۶۷ ميليارد دلار سرمايه گذاری انجام شود.
اين خط لوله که حدود پنج هزار کيلومتر طول خواهد داشت، قرار است در مرحله نخست روزانه ۱۱۰ ميليون متر مکعب گاز پس از گذر از خاک عراق به سوريه منتقل کند. ظرفيت اين خط لوله ۵۶ اينچی حدود ۱۱۰ ميليون متر مکعب در روز است و اين خط لوله قرار است نيازهای گاز طبيعی لبنان را هم تامين کند و از سوريه به يونان و اروپا وصل شود.
چنانچه اين پروژه عملی شود، حدود پنج سال ديگر به بهره برداری خواهد رسيد. هزينه ايجاد اين خط لوله حدود ۱۰ ميليارد دلار خواهد بود. هنوز منابع تامين اين سرمايه گزاری نا معلوم است اما به گفته جواد اوجی مديرعامل شرکت ملی گاز سرمايه گذاران اروپائی ظاهرا برای سرمايه گذاری در اين خط لوله به صف ايستاده اند:
«تا امروز هم من خدمت شما عرض کنم ۵ یا ۶ سرمایه گذار اروپایی متقاضی بودند طی همین یک سالی که ما دنبال می کردیم برای گرفتن و انجام این تفاهم نامه که به صورت قراردادهای بی او او و یا بی او تی این پروژه بزرگ را سرمایه گذاری کنند.»
مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا می گوید در آغاز چند شرکت اروپایی برای سرمایه گذاری در این پروژه ابراز تمایل کرده بودند اما در این میان این شرکت ها خود را کنار کشیده اند:
«در حالی که در ارزیابی های ابتدایی سه شرکت اروپایی اظهار تمایل کردند ولی هر سه شرکت در حال حاضر این تمایل را پس گرفته اند. یکی از این شرکت ها شرکت ایران و ایتالیا بود به خاطر این که ارزیابی هم که هم اتحادیه اروپا و هم سازمان ملل داده اند این است که هر سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران یا پروژه هایی که شرکت های نفتی و یا گازی ایران یک شریک آن پروژه باشند، اینها جزء لیست تحریم ها می شود. من حتی این را می توانم بگویم که آخرین آنها که یک شرکت نروژی بود، هفته پیش تمایل مشارکت در این پروژه را به طور قطعی پس گرفت.»
به گفته ایران مرد، مدیر عامل شرکت صادرات گاز جمهوری اسلامی، ایران در نظر دارد از این راه گاز خود را به کشورهای اروپائی رسانده و بفروشد:
«ما مشتری اروپایی داریم. قراردادمان قطعی شده و حجمش معلوم است و زمان شروعش هم معلوم است چه موقعی گاز را تحویل دهیم. منتها به خاطر این که خود آنها توانایی دریافت را از لحاظ فنی هنوز نتوانسته اند به دست بیاورند، منتظر اعلام زمان هستیم که بتوانیم هماهنگ کار را پیش ببریم.»
اما آیا با فرض عملی و اجرایی شدن این پروژه ایران می تواند با توجه به تحریم ها گاز به اروپا بفروشد؟
مهرداد عمادی: «اگر ایران موفق شود که این گاز را برساند به اروپا یا از طریق لبنان و مدیترانه و یا از طریق یونان و قبرس، این بسیار احتمال هست که کشورهایی مثل یونان و لهستان و ایتالیا از ایران گاز را بخرند. ولی مشکل این خواهد بود که باز بر می گردیم به این مساله که اگر فروشنده به هر ترتیبی حتی غیرمستقیم با نهادهای امنیتی و قرارگاه خاتم الانبیا یا پروژه کیش در ارتباط باشند باز آنها جزء تحریم هستند هیچ دولت اروپایی یا شرکت انرژی اروپایی حاضر نخواهد بود که این خریداری انرژی را بکند برای این که باز اینها را خواهد برد زیر ذره بین تحریم ها.»
آقای عمادی می افزاید:« واقعیتش این است که تا زمانی که به طور شفاف و راستین نهادهای امنیتی از نفت و گاز ایران بیرون نروند و بخش خصوصی جای اینها را بگیرد، ما هیچگونه امیدی برای توسعه توان صادراتی و تولید در بخش انرژی ایران نمی توانیم داشته باشیم.
منبع تامین این گاز صادراتی گاز تولید شده در دو تا سه فاز میدان مشترک پارس جنوبی خواهد بود که از بندر عسلویه به منطقه مرزی ایلام و سپس خاک عراق منتقل می شود. اما آیا این پروژه اصولا عملی است؟
نصیر شیر خانی روزنامه نگار و تحلیلگر مسائل نفتی به رادیو فردا می گوید از این پروژه ها روی کاغذ زیاد دیده شده بدون اینکه وارد مرحله عمل شود:
«اگر نگاه کنیم به تاریخچه این نوع قراردادها می بینیم که حدود مثلا پانزده شانزده سال پیش چنین قراردادی را ایران با ترکمنستان امضا کرد که گاز ترکمنستان را ببرد و از طریق ایران به اروپا برساند و این پروژه هیچ عملی نشد. پروژه دیگری که شبیه این است و عملی نشد، همان پروژه گازرسانی ایران به هند است.»
ناظران اما با اشاره به اوضاع سیاسی عراق و سوریه و حتی ایران چندان به عملی شدن چنین پروژه ای خوشبین نیستند.
نصیر شیرخانی: «این پروژه فکر کنم مشکل ترین باشد. اگر نگاه کنیم به آن دو پروژه، این حتی مشکل تر خواهد بود. به خاطر این که باید از عراق بگذریم و برویم به سوریه و از سوریه مثلا گاز را برسانیم به اروپا یا جاهای دیگر. الان آمریکا نفوذ زیادی در عراق دارد و فکر نمی کنم بتواند تا موقعی که نفوذ آمریکا وجود دارد،عراق بتواند کاری کند در مورد در گازرسانی ایران به سوریه. از طرف دیگر الان وضعیت سوریه مشخص نیست. هر روز آنجا تظاهرات هست، دارد انقلاب می شود شاید، حکومت اسد اگر سرنگون نشود قطعا تغییر خواهد کرد.»
وی می گوید:« اصلا معلوم نیست که فراد چه می شود. حالا گذشته از این که سیاسی و عملی که در این راه وجود دارد، مشکل اساسی هم این است که چه کسی می آید در ایران سرمایه گذاری کند . که گاز را تولید کند و به خارج صادر کند. معمولا وقتی که می خواهی یک پروژه را عملی کنی، اول خریدار ها را پیدا می کنی و بعد شرکت هایی را می آوری که آنجا سرمایه گذاری کنند، گاز را استخراج کنند و به خریدارها بدهند. الان هم اروپا در وضعی نیست که بخواهد گاز ایران را بخرد. چون به خاطر فشارهایی که از طرف آمریکا به ایران آمده، فکر نمی کنم هیچ کشور اروپایی مایل باشد که گاز ایران را بخرد و تنها جایی که می تواند بازار خوبی برای گاز ایران باشد، فکر می کنم اروپاست. یعنی اروپا است که می تواند پول نقد بدهد و بازار جذابی باشد برای صادرات نفت و گاز ایران.»
اين تفاهم نامه در حالی امضا می شود که در هفته های گذشته برخی رسانه ها در مخالفت با دولت احمدی نژاد از کم کاری دولت در استفاده از منابع ميدان های مشترک گازی و نفت انتقاد کرده بودند. از جمله خبرگزاری مهر با انتشار گزارشی از ميدانهای مشترک نفت و گاز نوشت که حدود ۵۰ درصد ذخاير گاز طبيعی ايران در مخازن مشترک قرار دارند و وزارت نفت اعلام کرده است که برای توسعه مخازن مشترک گاز در برنامه پنجم توسعه بايد حدود ۶۷ ميليارد دلار سرمايه گذاری انجام شود.
