با وجود تنش در روابط مصر و ايران، مقامات دولت ايران در اقدامی بی سابقه به طور رسمی از دانشگاه الازهر خواسته اند که شعبه ای در تهران داير کند.
اين پيشنهاد از هم اکنون سوء ظن هايی را در مصر دامن زده که گويا حکومت ايران در شرايطی که به خاطر بحران هسته ای تحت فشار جامعه بين المللی است، با چنين اقداماتی می خواهد حمايت کشورهای عربی را جلب کند.
کريم عزيزی، سخنگوی دفتر حفاظت از منافع ايران در قاهره، به خبرگزاری فرانسه گفت: اين درخواست ايران رسما به مقامات دانشگاه الازهر ارائه شده، ولی تاکنون پاسخی به آن داده نشده است.
آقای عزيزی گفت: هدف از اين اقدام، تقويت مناسبات ايران و مصر و گسترش تماس بين مذاهب گوناگون اسلام ، به خصوص سنی و شيعه است.
مناسبات ايران و مصر از اولين سال های پس از استقرار جمهوری اسلامی تيره شد و روابط ديپلماتيک در مقاطعی به حالت تعليق درآمد. در سال های اخير نيز با وجود برخی تلاش های دو طرف، اين مناسبات هنوز عادی نشده و سطح مناسبات ديپلماتيک در حد پايينی است.
در هفته های اخير نيز نمايش فيلمی در ايران به نام «ترور فرعون» که در آن انور سادات، رييس جمهوری سابق مصر، يک خائن توصيف شده و از قاتلان وی ستايش شده بود، باعث خشم مقامات مصر شد.
در پی اين حادثه، دولت مصر نماينده ديپلماتيک دولت ايران در قاهره را فراخواند، دفتر يک تلويزيون ماهواره ای ايرانی را تعطيل و قرار مسابقه دوستانه بين تيم های ملی فوتبال دو کشور را لغو کرد.
دولت ايران سعی کرده است نمايش فيلم «ترور فرعون» را اقدامی مستقل و بدون ارتباط با مواضع رسمی اين کشور جلوه دهد و تاکيد کرده که بهبود مناسبات براساس روابطی برادرانه با مصر سياست رسمی ايران است.
شيخ علی عبدالباقی، رييس مرکز تحقيقات اسلامی الازهر
دلايل سردی و تنش در مناسبات ايران و مصر با فرضيه رقابت سنی و شيعه و خطر گسترش نفوذ شيعيان در منطقه خاورميانه ارتباط چندانی ندارد.
مناسبات دو کشور در سال ۱۹۸۰ پس از صلح مصر با اسرائيل و بعد ميزبانی از شاه سابق ايران تيره شد و پس از آن با حمايت دولت مصر از حکومت عراق در طول چنگ با ايران اين مناسبات عملا متوقف شد.
از زمان رياست جمهوری محمد خاتمی و آغاز سياست تنش زدايی در سياست خارجی ايران، اقداماتی از سوی دو طرف برای عادی سازی مناسبات انجام شده، هرچند پيشرفت ها در اين مسير بسيار کند بوده است.
در ماه ژانويه امسال نيز غلامعلی حداد عادل، رييس وقت مجلس شورای اسلامی ايران، با حسنی مبارک رييس جمهور مصر ديدار کرد که اولين ملاقات در اين سطح طی قريب به ۳۰ سال گذشته بود.
شيخ علی عبدالباقی، رييس مرکز تحقيقات اسلامی الازهر، به خبرگزاری فرانسه گفته است که درخواست ايران برای داير کردن شعبه الازهر در تهران، پيشنهادی غيردولتی بوده و از سوی اقليت پر شمار سنی های ساکن ايران مطرح شده است.
او افزود: سنی های ايران تمايل دارند که فرزندان آنها با برداشت آزادمنشانه و ميانه رو از مذهب سنی که در الازهر تدريس می شود، آشنا شوند.
در همين حال، در داخل مصر حداقل در بين بسياری از صاحب نظران امور دينی، اين يک واقعيت پذيرفته شده است که نبايد به شيعيان اجازه داد که در مصر نفوذ کنند.
در روزهای پس از پخش فيلم ترور فرعون در تهران، رسانه های مصری به شدت به حکومت ايران و تلاش آن برای گسترش نفوذ مذهب شيعه تاختند.
این در شرایطی بود که وزير اوقاف مصر گفته است: دولت مصر اجازه نخواهد داد شيعيان در مساجد و اماکن مذهبی رخنه کنند.
يکی از پژوهشگران ارشد مرکز الازهر نيز گفت که دستگاه های امنيتی دولت مصردر سال های اخير برای آنچه که مقابله با رخنه گروه های شيعه در کشورهای سنی می نامند، ماموران امنيتی خود را آموزش داده اند.
اما شيخ علی عبدالباقی، رييس مرکز تحقيقات اسلامی الازهر، تاکيد می کند که هراسی از تبليغات شيعی ندارد و بين الازهر و ساير مذاهب اسلام هيچ تنش و دشمنی وجود ندارد.
با این وجود که کريم عزيزی، ديپلمات ايرانی در قاهره، می گويد: آغاز فعاليت الازهر در ايران می تواند به تبادل اساتيد و عالمان دينی بين دو کشور منجر شود، شيخ علی عبدالباقی تاکيد می کند که بعيد است مصر چنين تبادلی را بپذيرد.
شيخ علی عبدالباقی می افزايد: ما نيازی به داير کردن مراکز تعليمات دينی شيعه نداريم، چون تمام جمعيت مصر سنی مذهب است و جمعيت شيعه مصر حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار نفر است که همه اتباع عراق هستند و برای زندگی به دور از جنگ و امنيت خود به مصر مهاجرت کرده اند.
وی گفت: «گسترش مذهب شعيه در مصر به نفع مسلمانان اين کشور نيست، چون به اعتقاد ما، باورهای شيعيان با سنی ها متفاوت است و جوهره ای تندروانه و خصمانه دارد.»
با اين حال، فعالان حقوق مدنی در مصر از جمله حصام بهجت می گويند: افرادی که در مصر از مذهب سنی به شيعه گرويده اند، به شدت تحت فشار هستند و حکومت مصر می کوشد به هر وسيله ای حتی زندان وشکنجه، آنها را به پيروی از مذهب سنی بازگرداند.
بر اساس این گزارش، دولت مصر حتی در مواردی از استادان علوم دينی مرکز الازهر استفاده کرده است تا با صحبت با اين افراد، نظر آنها را تغيير دهد.
در چنين فضايی، بسياری از صاحب نظران دعوت دولت ايران از الازهر را اقدامی شديدا سياسی می دانند.
محمد سيد سعيد، سردبير روزنامه مستقل البديل، می گويد: حرکت ايران اقدامی کاملا سياسی است و حتی هدف ديپلماتيک هم نمی تواند داشته باشد، چون حکومت مصر به هيچ وجه با آن موافقت نخواهد کرد.
وی می افزايد: در سال های اخير حکومت ايران به شيوه های مختلف سعی کرده مناسبات با مصر را عادی کند، ولی حسنی مبارک تاکنون به هيچ يک از اين پيشنهادها پاسخ مثبت نداده است.
محمد سيد سعيد می گويد: «برخی در منطقه معتقدند که تمام جهان اسلام اکنون در معرض فشار و تهديد است و تمام مسلمانان چه شيعه و چه سنی بايد برای مقابله با آن متحد شوند» و می افزايد:« سياست حکومت ايران بهره برداری از يک چنين فضايی است.»
اما صاحب نظران ديگر امور خاورميانه از جمله رضا ضيا ابراهيمی معتقدند که اقدام ايران بسيار عجيب است.
او به خبرگزاری فرانسه گفت: مبانی و جوهره تعليمات دينی در حوزه های علميه ايران با مرکزی مثل دانشگاه الازهر بسيار متفاوت است و از نگاه رهبران مذهبی ايران، اين دو رقيب يکديگر بوده اند و مسلما در ايران آنچه که در قم تدريس می شود، همواره حقيقت برتر بوده است.
در نهايت، شيخ علی عبدالباقی، رييس مرکز پژوهش الازهر، از پاسخ به اين سوال سرباز زد که دعوت ايران تا چه حد می تواند سياسی باشد و آيا با هدف جلب حمايت رهبران عرب در مقابل فشار غرب صورت می گيرد.
وی گفت: اگر در پس اين دعوت ايران، انگيزه ای سياسی نهفته است، ما از آن بی خبريم . ما با نيت پنهان افراد کاری نداريم. با آنچه که آنان به زبان می آورند، قضاوت می کنيم.
