اکبر هاشمی رفسنجانی، از بنیانگذاران جمهوری اسلامی، و از چهره‌های کلیدی حکومت ایران در نزدیک به چهار دهه گذشته، روز یکشنبه ۱۹ دی، پس از انتقال به بیمارستان «به دلیل عارضه قلبی» در گذشت.
در مورد میراث و کارنامه آقای هاشمی رفسنجانی و نیز تأثیر درگذشت او در فضای سیاسی ایران، رادیو فردا نظر تحلیلگران مختلف را جویا شده است.
حسن نایب‌هاشم؛ کنشگر سیاسی و مدافع حقوق بشر
«هاشمی رفسنجانی به رغم تحولات مثبتی که در ارتباط با شناخت حقوق بشر در طی عمر طولانی خود پیدا کرد، هرگز قادر نشد که درک کامل و همه‌جانبه‌‌ای از آن داشته باشد و همواره منافع مجموعه نظام را مقدم بر حقوق مردم سرزمین‌مان ایران دانست.
نقش وی به ويژه در مقابله با [آیت‌الله] منتظری در دورانی که نهایتاً علی خامنه‌ای به رهبری برگزیده شد و هزاران تن قربانی جنایت علیه بشریت در زندان‌های رژیم در سال ۱۳۶۷ شدند، در کنار احمد خمینی به شدت مخرب بود و متأسفانه این دو مخزن بزرگ اسرار نظام در آن دوره، فوت کردند.
نقش رفسنجانی در ترورهای خارج کشور که به محکومیت او در دادگاه برلین منجر شد نیز از نقاط سیاه و پاک نشدنی زندگی او بود.
با این همه به خاطر مجموعه تحولاتی که از آن یاد شد، اگر او در سال‌های اخیر می‌توانست نقش بیشتری در بالاترین محافل تصمیم‌گیرنده کشور داشته باشد و رهبری جمعی را که از آن یاد می‌کرد تحمیل کند، اکنون وضعیت حقوق بشر در کشور ما در این حد فاحش، گسترده و سیستماتیک نقض نمی‌شد.»
مهدی عربشاهی، دبیر سابق دفتر تحکیم وحدت، مقیم آمریکا
مهدی عربشاهی، از فعالان سابق دانشجویی ایران، در گفت‌وگو با رادیو فردا اشاره می‌کند که در دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی، رابطه او با جریان دانشجویی منتقد، به هیچوجه خوب نبود و حتی تلاش کرد جریان‌های موازی دانشجویی بسازد که آنها هم بعداً منتقد او شدند.
با این همه، آقای عربشاهی می‌گوید، هر چقدر که هاشمی رفسنجانی از قدرت فاصله گرفت، شاهد تغییر دیدگاه و مواضع او بودیم و رابطه جنبش دانشجویی و او بهتر شد.
گفت‌وگو با آقای عربشاهی را در اینجا بشنوید:
احمد علوی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در سوئد
احمد علوی، در تحلیل دیدگاه‌ها و مواضع اکبر هاشمی رفسنجانی در دوره پیش از ریاست جمهوری و پس از آن، اشاره کرده است که دیدگاه‌های او در سالیان نخست پس از پیروزی انقلاب بهمن ۵۷ معطوف به اقتصاد دولتی بود و حتی در مورد عدالت اجتماعی و اسلام سخنرانی می‌کرد.
به گفته احمد علوی، این دیدگاه‌ها به تدریج تغییر کرد و اکبر هاشمی رفسنجانی از آن درک سابق خود از اقتصاد فاصله گرفت. این اقتصاددان و استاد دانشگاه همچنین به ورود سپاه پاسداران به عرصه اقتصاد در دوران هاشمی رفسنجانی اشاره دارد.
آرش غفوری، تحلیلگر سیاسی و عضو جبهه مشارکت، مقیم آمریکا
آرش غفوری، درباره عملکرد اکبر هاشمی رفسنجانی در دوره نخستین فعالیت سیاسی‌اش می‌گوید که در این دوره انقلاب، میراث آن و رهبری آیت‌الله خمینی اولویت نخست را داشت و به مسائلی که تصور می‌کرد که انقلاب صدمه ببیند، فارغ از اینکه این گفته شود درست باشد یا نباشد، کاری نداشت.
او با اشاره به نقش اکبر هاشمی رفسنجانی و ارتباط ویژه او با بنیانگذار جمهوری اسلامی می‌افزاید که سیاست‌های او در سالیانی که ریاست جمهوری ایران را بر عهده داشت، موفق و ناموفق بود.
این تحلیلگر سیاسی با اشاره به فراز و نشیب در روابط اکبر هاشمی رفسنجانی با اصلاح‌طلبان در دهه هفتاد خورشیدی به دیدگاه‌های او در سال‌های پس از اعتراض‌ها به نتایج انتخابات سال ۸۸ و حمایت او از معترضین می‌پردازد.
او همچنین بر تأثیرگذار بودن آقای هاشمی رفسنجانی در سالیان اخیر، مانند انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ اشاره می‌کند.
علی کشتگر، تحلیلگر سیاسی، مقیم پاریس
علی کشتگر، تحلیلگر سیاسی، مقیم پاریس، اکبر هاشمی رفسنجانی را یکی از تندروترین مهره‌های جمهوری اسلامی ایران می‌داند که مورد اعتماد آیت‌الله خمینی قرار داشت.
آقای کشتگر اشاره می‌کند که اکبر هاشمی رفسنجانی به دموکراسی اعتقاد نداشت، ولی در دوره ریاست جمهوری‌اش از تندروها فاصله گرفت، زیرا برای پیشبرد سیاست‌های خود باید ثبات سیاسی در ایران را برقرار می‌کرد و از سیاست‌هایی مانند صدور انقلاب دست می‌کشید.
او در عین حال، گسترش فاصله طبقاتی را یکی از نتایج سیاست‌های اکبر هاشمی رفسنجانی می‌داند. این تحلیلگر سیاسی همچنین اعتقاد دارد که سیاست‌های دولت حسن روحانی در واقع از سوی آقای هاشمی رفسنجانی پایه‌گذاری شده است.
شیرین عبادی، رئیس کانون مدافعان حقوق بشر و برنده جایزه صلح نوبل
شیرین عبادی، رئیس کانون مدافعان حقوق بشر و برنده جایزه صلح نوبل، به آغاز قتل‌های زنجیره‌ای در دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی و اطلاع او از این قتل‌ها و نیز دیگر قتل‌های دگراندیشان می‌گوید.
خانم عبادی ادامه می‌دهد که پرونده حقوق بشری هاشمی رفسنجانی به هیچوجه مثبت نیست، اما پس از آنکه دست او پس از ریاست جمهوری‌اش از قدرت کوتاه شد، به سوی مردم رفت و حرف‌هایی زد که مردم می‌خواستند.
فرخ نگهدار، تحلیلگر سیاسی، مقیم لندن
فرخ نگهدار، با ابراز تأسف از درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، می‌گوید که خلأ او تغییری در توازن قوا در ایران ایجاد نخواهد کرد، زیرا تعادل سیاسی چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد.
آقای نگهدار بر این اعتقاد است که بر اساس مشکلات اقتصادی در ایران ممکن است برخی از اقشار اجتماعی آسیب پذیر نگاه مثبتی به کارنامه دولت حسن روحانی نداشته باشند.
با این همه، به گفته او، مخالفان آقای روحانی به دلیل عدم انسجام به سختی امکان رویارویی با او را خواهند داشت.
صادق کارگر، فعال سندیکایی مقیم نروژ
صادق کارگر، با اشاره به تصویب قانون کار در مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۱۳۶۹ تحت مدیریت اکبر هاشمی رفسنجانی، می‌گوید که این قانون در زمان ریاست جمهوری خود او، به زیان کارگران دچار تغییر شد.
آقای کارگر همچنین می‌گوید که آقای هاشمی رفسنجانی ضمن حمایت از تشکل‌های رسمی کارگری، با ایجاد تشکل‌های مستقل کارگری مخالفت می‌کرد.
