به‌تازگی موسسه صندوق صلح (Foundation For Peace, FFP) به روال هرساله در گزارشی "شاخص آسیب‌پذیری" کشورهای جهان را برای سال۲۰۱۶ انتشار داده است.
صندوق صلح که یکموسسه پژوهشی- آموزشیِ غیر دولتیِ غیر انتفاعی است در سال ۱۹۷۵ با هدف "پیشگیری از نزاع‌های خشونت بار و ترویج امنیت " در واشینگتن پایه‌گذاری شد.
این موسسه در پیگیری اهداف اش تاکنون در بیش از ۶۰ کشور دنیا با طیف وسیعی از سازمان‌ها در بخش‌های مختلف از جمله دولتی، غیردولتی، نظامی، آکادمیک، روزنامه‌نگاری، جامعه مدنی و همچنین بخش خصوصی همکاری کرده است.
گزارش امسال که دوازدهمین گزارش سالانه موسسه یاد شده محسوب می‌شود، شاخص آسیب‌پذیری یا شکنندگی ۱۷۸ کشور جهان رااز نظر میزان ثبات و فشارهایی که با آن مواجه‌اند، تعیین کرده است.
موسسه مذکور باتاکید به سنجش شاخص آسیب‌پذیری کشورها در سال ۲۰۱۶ بر پایه داده‌های جمع آوری شده از اول ژانویه تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۵، می‌گوید، برخی از رویدادهای مهم سال جاری میلادی در تعیین شاخص سال ۲۰۱۶ منظور نشده است.
شاخص‌ها و زیر شاخص‌های ارزیابی
موسسه صندوق صلح با بهره‌گیری از " نرم‌افزار برآورد منازعه " Conflict Assessment Software Tool, CAST و بررسی میلیون‌ها سند و گزارش در هر سال و با تکیه به دوازده شاخص سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامیو بیش ازصد زیر شاخص، رتبه آسیب‌پذیری کشورها را به‌دست میاورد.
دوازده شاخص کلیدی موسسه صندوق صلح عبارتند از:
۱. فشارهای جمعیتی (با زیر شاخص‌هایی مانند کمبود غذا، رشد جمعیت، نرخ مرگ و میر، بلایای طبیعی، آلودگی و کمبود آب)؛
۲. فشارهای ناشی از آوارگان و جابجایی داخلی جمعیت؛
۳. نارضایتی گروه‌ها (مانندتنش‌های قومی و مذهبی و فرقه‌ای، تبعیض)؛
۴. فرار مغزها و نیروی انسانی تحصیلکرده؛
۵. توسعه نامتوازن اقتصادی (مانند نابرابری در توزیع در آمد و ثروت، میزان خدمات شهری و روستایی)؛
۶. فقر و کاهش قدرت اقتصادی (مانند بیکاری، قدرت خرید، درآمد سرانه، تورم،بدهی دولتی و رشد تولید ناخالص ملی)؛
۷. مشروعیت حکومت (مانند نحوه انتخابات و میزان فساد حکومت)؛
۸. خدمات عمومی (مانند پلیس و حفظ قانون، میزان بزهکاری، بهزیستی و بهداشت، دسترسی به اینترنت، تسهیلات آموزشی، جاده‌ها و زیر ساخت‌ها)؛
۹. حقوق بشر و حاکمیت قانون؛
۱۰. وضعیت امنیتی (مانند نزاع‌های داخلی، شورش و اعتصابات، کودتای نظامی، بمب‌گذاری‌ها و زندانیان سیاسی)؛
۱۱. تفرقه نخبگان ملی و محلی؛
۱۲. مداخله خارجی (مانند تحریم، کمک‌های خارجی، مداخله نظامی خارجیان و حضور صلح‌بانان و حضور نیروی سازمان ملل).
رتبه‌بندی و گروه‌بندی کشورها
رتبه‌بندی کشورها با اختصاص حداکثر ده امتیاز به هر یک از دوازده شاخص کلیدی یاد شده تعیین می‌شود و بر خلاف رسم رایج، پایین بودن مجموع امتیازات کسب شده، نشانگر آسیب‌پذیری کمتر است. به عبارت دیگر کشورهای با آسیب‌پذیری کمتر در پایین جدول رتبه‌بندی کشورها قرار می‌گیرند و به عکس امتیازات بیشتر که نشانه آسیب‌پذیری بیشتر است، کشورها را به طرف بالای جدول سوق می‌دهد. از این رو کشور سومالی با مجموع ۱۱۴ امتیاز (از کل ۱۲۰ امتیاز ممکن برای ۱۲ شاخص) در جایگاه اول جدول آسیب‌پذیری کشورها برای سال ۲۰۱۶ جای دارد. در مقابل فنلاند با مجموع ۱۸٫۸ امتیاز، با قرار گرفتن در آخر جدول رتبه‌بندی،کمترین میزان آسیب‌پذیری و شکنندگی را در میان ۱۷۸ کشوردارد و از نظر موسسه صندوق صلح با ثبات‌ترین کشور دنیا است.
اضافه بر رتبه‌بندی، موسسه یاد شده کشورها را بر پایه آسیب‌پذیری‌شان به ۱۱ گروه به شرح زیر تقسیم کرده است:
خطر بسیارشدید (مجموع امتیاز بین ۱۲۰ تا ۱۱۰)؛
خطر شدید (بین ۱۰۹٫۹۹ تا ۱۰۰)؛
خطر (بین ۹۹٫۹۹ تا ۹۰)؛
هشدار بسیار شدید (بین ۸۹٫۹۹ تا ۸۰)؛
هشدار شدید (بین ۷۹٫۹۹ تا ۷۰)؛
هشدار (بین ۶۹٫۹۹ تا ۶۰)؛
کمتر باثبات (بین ۵۹٫۹۹ تا ۵۰)؛
باثبات (بین ۴۹٫۹۹ ۴۰)؛
بسیار با ثبات ( بین ۳۹٫۹۹ تا ۳۰)؛
پایدار (بین ۲۹٫۹۹ تا ۲۰)؛
بسیار پایدار (از ۱۹ به پایین تا صفر).
آسیب‌پذیرترین کشورها
بر پایه رتبه‌بندی موسسه صندوق صلح برای سال ۲۰۱۶، آسیب‌پذیرترین و شکننده‌ترین کشور جهان که در گروه خطر بسیار شدید قرار دارند بر حسب رتبه عبارتند از: ۱ سومالی؛ ۲ سودان جنوبی؛ ۳ جمهوری آفریقای مرکزی؛ ۴ سودان؛ ۵ یمن؛ ۶ سوریه؛ ۷ چاد؛ ۸ جمهوری دمکراتیک کنگو.
کشورهایی که میزان آسیب‌پذیری آنها قدری کمتر از گروه فوق است و در واقع در گروه خطر شدید قرار دارند، از نظر رتبه بدینگونه‌اند: ۹ افغانستان؛ ۱۰ هائیتی؛ ۱۱ عراق؛ ۱۲ گینه؛ ۱۳ نیجریه؛ ۱۴ پاکستان؛ ۱۵ به روندی؛ ۱۶ زیمبابوه.
با ثبات‌ترین کشورها
ده کشور از نظر کل امتیازات و رتبه در گروه بسیار باثبات جای دارند: ۱۵۳ اسپانیا؛ ۱۵۴. مالت؛ ۱۵۵ اوروگوئه؛ ۱۵۶. کره جنوبی؛ ۱۵۷ ژاپن؛ ۱۵۸ فرانسه؛ ۱۵۹ آمریکا؛ ۱۶۰ اسلوونی؛ ۱۶۱ سنگاپور؛ ۱۶۲. بریتانیا.
گزارش موسسه یاد شده پانزده کشور را با توجه به امتیازات اختصاص داده شده و رتبه در گروه پایدار قرار داده است: ۱۶۳ پرتقال؛ ۱۶۴ بلژیک؛ ۱۶۵ آلمان؛ ۱۶۶ هلند؛ ۱۶۷ اتریش؛ ۱۶۸
لوکزامبورگ؛ ۱۶۹ کانادا؛ ۱۷۰ ایسلند؛ ۱۷۱ سوئد؛ ۱۷۲ ایرلند؛ ۱۷۳ استرالیا؛ ۱۷۴ سوئیس؛ ۱۷۵. دانمارک؛ ۱۷۶ نیوزیلند؛ ۱۷۷ نروژ.
فنلاند که کمترین امیتاز و رتبه ۱۷۸ در میان کشورهای جهان دارد پایدارترین کشور دنیا است و میزان آسیب پذیری آن بسیارناچیز است.
بر اساس این گزارش رتبه کشورهای موسوم به "بریکس" از این قرارند: ۶۵ روسیه؛ ۷۰ هند؛ ۸۶ چین؛ ۱۰۸ آفریقای جنوبی؛ و ۱۱۷ برزیل.
ایران
ایران در گزارش صندوق صلح برای سال ۲۰۱۶ به همراه ۲۹ کشور دیگر در گروه هشدار بسیار شدید و در رتبه ۴۷ قرار دارد. چهار وجه عمده آسیب‌پذیری ایران در زمینه‌های فقر و کاهش قدرت اقتصادی، خدمات عمومی، نارضایتی گروه‌ها و وضعیت امنیتی است.
ایران در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۴ درمیان ۱۷۸ کشور در رتبه ۴۴ جای گرفته بود و در سال‌های قبل از آناز مجموع ۱۴۰ کشور بررسی‌شده رتبه‌های کمتری داشت و شکنندگی آن به اوج خود رسیده بود: سال ۲۰۱۳ رتبه ۳۷؛ سال ۲۰۱۲ رتبه ۳۴؛ سال۲۰۱۱ رتبه ۳۵؛ سال ۲۰۱۰ رتبه ۳۲؛ و سال ۲۰۰۹ رتبه ۳۸
به عقیده کارشناسان، برجام و کاهش نگرانی‌های کشورهای غربی در مورد برنامه هسته‌ای ایران به وضعیت بهتر این کشور در جدول آسیب‌پذیری برای سال ۲۰۱۶ کمک کرده است.
کشورهای خاورمیانه، افغانستان و پاکستان
همانگونه که جدول بالا نشان می‌دهد یمن و سوریه در سال ۲۰۱۶ آسیب‌پذیرترین کشور منطقه‌اند. این دو کشور در گروه خطر بسیار شدید جای دارند. کشورهای افغانستان، عراق و پاکستان در گروه بعدی، یعنی گروه خطر شدید واقع‌اند. نگاهی به رتبه ایران در سال جاری و دو سال پیش از آن نشان می‌دهد که میزان شکنندگی ایران بیشتر از اسرائیل و کمتر از مصر است و برای سال ۲۰۱۶ جایگاه بهتری نسبت به لبنان دارد.
در سطح خاورمیانه دو کشور امارات متحده عربی و قطر با کمترین خطر آسیب‌پذیری جز گروه با ثبات محسوب می‌شوند.
نگاه کلی
پژوهشگران بنیاد صلح در یک جمع‌بندی کلی در پایان گزارش خود برای سال ۲۰۱۶ آورده‌اند که در این سال ۷۸ کشور به درجات مختلف از میزان آسیب‌پذیری خود در مقایسه با سال گذشته کاسته‌اند و به عکس آسیب‌پذیری ۷۷ کشور افزایش یافته است و دیگر اینکه جایگاه ۲۳ کشور تغییرات محسوسی نداشته است.
این پژوهشگران با اشاره به رویدادها و بحران‌های شش ماه گذشته سال جاری از جمله سیل مهاجرت به قاره اروپا، ادامه جنگ داخلی در یمن، سوریه و لیبی، درگیری نیجر، نیجریه، چاد و کامرون با گروه تروریستی بوکوحرام، مبارزه با داعش در خاورمیانه و کشورهای شمال آفریقا، نه تنها افق روشنی را در سال جاری برای حل منازعات و بحران‌ها ترسیم نمی‌کنند که بروز تهدیدهای تازه را دور از انتظار نمی‌دانند.
به‌رغم این نومیدی و چاره‌ناپذیری، پژوهشگران یاد شده می‌گویند شماری از کشورها مانند مولداوی، کوبا، ترکمنستان، بلاروس، و کشورهای جزیره‌ای شی شل و باربادوس به پیشرفت‌های بادوامی در زمینه کاهش آسیب‌پذیری خود دست یافته‌اند.
