مداحان به مثابه یک جماعت متشکل مذهبی در دوره آیت‌الله خمینی نقش چندانی نداشتند و او نیز میدان چندانی به آنها نمی‌داد. رهبر بعدی حکومت اما به دلیل نداشتن ابهت و کاریزمای راهکار دیگری را برای بسیج نیروی سیاسی در پیش گرفت.
از جمله این راهکارها یکی سازماندهی مداحان و اعطای منزلت مذهبی، سیاسی و اقتصادی بود. این فرآیند به‌خصوص در دوره احمدی‌نژاد تشدید شد به‌طوری‌که نقش این جماعت در عرصه اقتصادی و سیاسی صریح‌تر شده و حتی ارتباط‌های آنها در قالب جامعه مداحان تهران یا سازمان بسیج مداحان رسمیت یافت.
در همین راستا مداحان برای گسترش فعالیت‌های خود عزم جدی نشان داده‌اند و اخیر مجموع ۲۱ جلدی آشنایی با اصول مداحی از سوی موسسه «قدیم الاحسان» منتشر شده است.
بنا به گفته حسن آهی نایب‌رئیس خانه مداحان ایران نیز فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی مداحان گسترش یافته و دانشکده علمی – کاربردی آن نیز با آغاز به‌کار دانشجوی برادر و خواهر می‌پذیرد. ایجاد چنین تشکلات حکومتی- در چارچوب حکومت رانتبر- که برای بسیج افکار عمومی و ایجاد تنگنا برای پیدایش و پویش جامعه مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد صورت می‌گیرد، از منظر اقتصاد اجتماعی اصطلاحاً «گروه‌سازی» خوانده می‌شود.
نقش‌های چندگانه سیاسی و امنیتی مداحان
توسعه و رسمیت یافتن جماعت مداحان نمی‌تواند بدون پیامدهای سیاسی و اقتصادی باشد. بنابراین عجیب نیست اگر این جماعت اینک رسماً خواهان سهم ویژه سیاسی هم شده و تمایل خود برای ارائه لیستی در انتخابات مجلس ابراز کرده‌اند.
اخیراً سعید حدادیان یکی از مداحان مشهور تهران اصولگرایان را تهدید کرده بودند در صورت نرسیدن به وحدت، حساب خود را از آنها جدا کرده و با فهرست جداگانه در انتخابات مجلس حاضر خواهند شد. البته چندی بعد همین فرد، با تغییر موضع خود گفت مداحان قصد ارائه لیستی برای حضور در انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی را ندارند و نمی‌خواهند وارد مجلس شوند.
البته نباید تصور کرد البته این تنها ابراز نظر سیاسی مداحان نبوده و نیست مداحان تلاش می‌کنند تا در عرصه دیپلماسی و سیاست خارجی نیز داری اثر باشند. صادق آهنگران- که از مداحان جبهه‌های جنگ- نیز قدم زدن محمدجواد ظریف و جان کری در ژنو را «ننگی» در تاریخ انقلاب اسلامی دانسته و گفته چنین «توهینی» به مردم ایران قابل توجیه نیست. در همین راستا او افزود: «سابقه نداشته یک نفر از یک کشور انقلابی با «گرگ خونخواری» که میلیون‌ها آدم را «قتل عام» کرده، قدم بزند».
حاج محمد فراهانی رئیس سازمان بسیج مداحان کشور هم دیپلماسی و سیاست خارجی دولت یازدهم را به زیر سؤال برده می‌گوید: «با شروع مذاکرات در دولت جدید و نوع نگاه دولتمردان، امر بر برخی مشتبه شد که می‌توانند از طریق مذاکرات پلی بزنند به رابطه با آمریکا و با به فراموشی سپرد اصول انقلاب راه نفوذ آمریکا را به کشور باز کنند». منصور ارضی که یکی از مداحان شناخته شده تهران به شمار می‌آید نیز برای اینکه از سایر مداحان در میدان آمریکا ستیزی کم نیاورد با «پیر» و «کفتار» خواندن رفسنجانی برای وی آرزوی مرگ کرد گفت:«او یعنی رفسنجانی اظهارات نادرستی درباره حذف شعار مرگ بر آمریکا می‌کند و عده‌ای از اطرافیان پول پرست و بی‌غیرتش از او حمایت می‌کنند. البته نباید تصور شود که کارکرد این مداحان تنها به عرصه‌هایی که یاد شد ختم می‌شود.
آنها همچنین در عرصه تولید خدمات دیگری از قبیل سرکوب روانی، سرکوب پنهان و عنداللزوم حتی سرکوب عریان نیز آمادگی خود را به نمایش گذاشته‌اند. در تأیید این نکته فرمانده نیروی انتظامی بر نقش برخی از جماعت‌های مداح در سرکوب‌های سال ۸۸ تاکید کرد او در مصاحبه‌ای گفت «بچه‌های هیأت دانشگاه تهران و آقایان پناهیان و سعید حدادیان آمدند و تظاهراتی راه انداختند. همان جمعیت بیرون آمد و در شکستن روحیه اینها (متعرض تقلب انتخاباتی سال ۸۸) بسیار مؤثر بود».
اقتصاد مداحان
خبرنگار ایسنا که به قول خودش «به سراغ یکی از پیرغلامان اهل بیت» می‌نویسد: «... ثروتمندان جامعه هستند که با دادن پول‌های بی‌حساب و کتاب کار را خراب می‌کنند؛ حالا نمی‌دانم از سر عشق به اهل بیت (ع) است یا از سر چشم و هم چشمی. اما وقتی برای نیم ساعت مداحی کردن چک ۳ میلیون تومانی می‌کشند و در جیب مداح می‌گذارند و نامش را هم صله می‌گذارند». به گفته همین «پیرغلامان اهل بیت» برخی از بانیان مساجد: «برای ۲۰ شب سخنرانی یک سخنران معروف در ایام ماه مبارک رمضان ۳۰ میلیون تومان به او پرداخت می‌کند؛ چرا که از حضور او تعداد نمازگزاران و مستمعان چندین برابر می‌شود و حتی سهم کمک به مسجد نیز افزایش چشمگیری پیدا می‌کند». همین رسانه می‌افزاید: «یکی از کسانی که قرابت زیادی با برخی مداحان معروف دارد و البته نمی‌خواهد نامی از او آورده شود در این باره می‌گوید: دهه اول محرم امسال یکی از مداح‌های معروف و نامی برای ۱۰ شب مداحی ۴۰ میلیون تومان صله گرفت که در مقایسه با مبلغی که سال گذشته به او پرداخت کردند ۱۵ میلیون تومان افزایش داشته است». به گزارش پایگاه خبری تحلیلی عصر قانون دستمزد برخی مداحان برای یک شب مداحی و نوحه‌خوانی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیونی در نوسان است.
روزنامه جام جم نوشت: «...قیمت پایه برای مداحان معمولی شهر تهران از شبی صد هزار تومان آغاز و تا ۵۰۰ هزار تومان هم می‌رسد، اما برخی مداحان معروف و سرشناس که معمولاً در هر شب اشعار جدید و سبک‌های نو را می‌خوانند، ممکن است بیش از این ارقام بابت مداحی یک شب دریافت کنند». علیرغم اینکه برخی از مقامات حکومتی گفته‌اند که مداحان دستمزدی نگرفته و برای عرضه خدمات خود «صله» می‌گیرند ولی حجت الاسلام مرتضوی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری پیش از این با ناخرسندی از رفتار برخی از مداحان پیش از این گفته است: «مداحان استان ۷ تا ۱۰ برابر نرخ تعیین شده دستمزد می‌گیرند».
البته فعالیت‌های اقتصادی مداحان به این امور منحصر نمی‌شود و مداحان خواستار گسترش فعالیت در عرصه‌های دیگری همچون امور «تعاونی» و احیاناً امور اعتباری خواهند بود. چندی پیش حسن آهی نایب‌رئیس خانه مداحان با اشاره به اینکه خانه مداحان ۱۷۰۰ عضو دارد خانه مداحان قرار است از امسال فعالیت‌های اقتصادی را برای درآمدزایی آغاز کند. بخشی از این برنامه‌ها راه‌اندازی شرکت تعاونی مصرف و نیز شرکت تعاونی اقتصادی است». بدین ترتیب چرخه منزلت-ثروت-قدرت به کامل می‌شود.
ختم کلام
بنا به بررسی برخی از اقتصاددان‌های اجتماعی حکومت‌های رانتی مثلاً با به‌کارگیری درآمدهای نفتی با دادن امتیاز و رانت به برخی از گروه‌های اجتماعی، «جامعه مدنی ویترینی» خود را تشکیل داده و مانع تشکل‌های مستقل از دولت یا تشکل‌های اعتراضی می‌شوند. توزیع رانت میان شهروندان و تشکیل «گروه‌های شیفته اقدامات انقلابی و خردمندانه رهبر» برای جلب حمایت آنها از جلوه‌های دیگر این گروه‌سازی است. پژوهش‌های گوناگون نشان می‌دهد که گروه‌سازی حکومت‌های رانتی مانعی برای پیدایش جامعه‌ی مدنی مستقل از دولت و همچنین سرمایه‌ی اجتماعی است.
......................................................................................................
نظر نویسنده الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
