ایران طی هفته‌های اخیر از نیاز به ۱۸۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفت و گاز، ۲۰۰ میلیارد در حوزه بهینه‌سازی مصرف سوخت، ۷۰ میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی و ده‌ها میلیارد دلار در حوزه‌های دیگر مربوط به انرژی خبر داده و شرکت‌های خارجی را دعوت به سرمایه‌گذاری در کشور کرده است.
این در حالی است که بنا به گزارش روز یکشنبه ۴ مردادماه روزنامه فایننشال تایمز، شرکت‌های نفتی به‌خاطر افت قیمت نفت و حفظ سود خود طی یک سال گذشته ۴۶ پروژه عظیم نفتی خود به ارزش ۲۰۰ میلیارد دلار را تعلیق کرده‌اند.
قیمت‌های جهانی نفت از حدود یک سال گذشته تا نصف کاهش یافته است و این شرکت‌ها منتظر افزایش دوباره قیمت‌های نفت هستند تا دوباره کار بر روی پروژه‌های معوق شده خود را از سر بگیرند.
با این حال نه‌تنها امیدها به افزایش قیمت نفت کم است، بلکه به رغم افزایش نسبی قیمت‌های جهانی نفت در ماه‌های گذشته، توافق هسته‌ای ایران به همراه مشکلات اقتصادی چین باعث افت ۲۰ درصدی قیمت‌ها طی ماه گذشته شد.
البته هنوز تحریم‌ها علیه ایران برداشته نشده است و در انتهای سال اگر تحریم‌ها لغو شود و ایران تولید نفت خود را افزایش دهد، انتظار افت دوباره قیمت نفت وجود دارد.
البته در خود سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک، نیز که هزینه استخراج نفت نسبت به کشورهای غیراوپک نسبتا پایین است، وضعیت سرمایه‌گذاری در حوزه تولید نفت به شدت بدتر شده است.
بر اساس گزارش اوپک، سرمایه‌گذاری در حوزه تولید نفت در میان ۱۲ عضو اوپک در سال گذشته میلادی حدود ۱۲۰ میلیارد دلار بود، در حالی که این رقم طی چهار سال منتهی به سال ۲۰۱۸ به طور متوسط سالانه کمتر از ۳۰ میلیارد دلار خواهد بود. اوپک می‌گوید که کشورهای عضو آن از سال جاری تا پایان ۲۰۱۸ مجموعا ۱۱۷ میلیارد دلار در میدان‌های نفت و گاز خود سرمایه‌گذاری خواهند کرد.
در این میان رقابت ایران برای جذب شرکت‌های خارجی در مقایسه با کشورهایی مانند عراق که حاضر به امضای قراردادهایی از نوع «مشارکت در تولید» هستند، بسیار سخت خواهد بود. در قراردادهای مشارکت در تولید، بخشی از منابع میدان نفتی به مالکیت شرکت طرف قرارداد در می آید که هم انگیزه این شرکت از سود زیاد را بیشتر می‌کند و هم ذخایر نفتی آن میدان در فهرست سرمایه‌های شرکت قرار می‌گیرد.
بر اساس قوانین ایران، امضای قراردادهای مشارکت در تولید غیرقانونی است. اما ایران اخیرا نوعی قرارداد تنظیم کرده است که در دو تا سه ماه آینده برای شرکت‌های خارجی معرفی خواهد شد و در این قراردادهای بلندمدت، امتیازات قابل توجهی به شرکت‌های خارجی داده خواهد شد.
در حوزه پالایشگاهی نفت کشورهای اوپک نیز سرمایه‌گذاری‌ها از ۱۰ میلیارد دلار در سال جاری به حدود ۴ میلیارد دلار و ۶ میلیارد دلار در دو سال آینده خواهد رسید و سپس در سال ۲۰۱۲ به ۱۲ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت که البته بزرگترین این پروژه‌ها در کشورهای امارات، عربستان، آنگولا و اکوادور خواهد بود.
اما ایران نسبت به دیگر کشورهای دارنده ذخایر نفت و گاز مزیت‌های زیادی دارد که نباید از آن غافل بود. اولا هزینه تولید نفت و گاز در ایران بسیار اندک است. برای نمونه هزینه تولید گاز از فاز دوم میدان شاه دنیز جمهوری آذربایجان در دریای خزر ۲۵ میلیارد برآورد شده است، در حالی که با صرف کمتر از ۵ میلیارد دلار در هر فاز پارس جنوبی می‌توان به همان میزان گاز تولید کرد.
از طرفی ایران در میان کشورهای خاورمیانه از امنیت خوبی برخوردار است و اکثر میدان‌های نفت و گاز ایران نیز در مناطق نزدیک به آ‌ب‌های ساحلی جنوبی ایران واقع شده است.
همچنین، بخش پایین دستی حوزه نفت و گاز (پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و غیره) ایران نسبتا پیشرفت خوبی کرده است و می‌تواند سرمایه‌های خارجی را خصوصا در حوزه پتروشیمی جذب کند.
به یاد داشته باشیم که ارزش محصولات بازارهای جهانی پتروشیمی تقریبا با بازار جهانی نفت برابری می‌کند.
ایران همچنین پروژه های زیرساختی مانند احداث ۱۴ میلیارد دلار خطوط لوله سراسری دارد که دو خط لوله آن با ظرفیت هر کدام ۱۰۰ میلیون متر مکعب در روز به عراق و ترکیه ختم خواهد شد که می‌تواند در آینده گاز ایران را به کشورهای اروپایی انتقال دهد.
اما مهمتر از همه، بنا به گفته نصرت‌الله سیفی مدیر عامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، ایران نیاز به سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری برای بهینه‌کردن مصرف سرسام‌آور سوخت در ایران دارد. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، شدت مصرف انرژی (تقسیم واحدی از انرژی بر واحدی از تولید ناخالص داخلی) دو برابر متوسط جهانی است، موضوعی که آقای سیفی گفته است که با ادامه روند کنونی رشد مصرف انرژی، ایران تا هشت سال آینده تبدیل به وارد کننده انرژی خواهد شد.
بر خلاف حوزه تولید نفت و گاز، سرمایه‌گذاری‌های جهانی در دیگر حوزه‌ها بسیار پر رونق‌تر از گذشته شده است. برای نمونه، براساس ارزیابی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، آنکتاد، سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در سال ٢٠١٣ حدود ٩ درصد رشد کرد و به ١٤٥٠میلیارد دلار رسید. سال گذشته این رقم به ۱۶۰۰ میلیارد دلار رسید و برای سال جاری و سال آینده به ۱۷۰۰ و ۱۸۰۰ میلیارد دلار بالغ خواهد شد. بیشترین رشد سرمایه‌گذاری نیز در کشورهای در حال توسعه انجام خواهد شد که ایران می‌تواند سهم خوبی از این سرمایه‌ها را جذب کند.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ایران در سال گذشته تنها ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی را توانسته بود جذب کند.
