در روند شکل‌گیری برجام یکی از انتقادات سخت مخالفان این توافق در آمریکا، اسرائیل و عربستان این بود که این توافق منجر به «توانمندسازی» ایران خواهد شد چرا که آزادسازی اموال مسدود شده ایران و رفع تحریم از بانک‌ها، کشتیرانی، بیمه و..، راه تنفس را برای اقتصاد در حال فروپاشی ایران می‌گشاید. بر همین مبنا دونالد ترامپ یکی از نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا با «فاجعه‌بار» خواندن برجام تصریح کرده که در صورت انتخاب، این توافق را برهم خواهد زد.
گو اینکه چنین موضع صریحی از هیلاری کیلنتون ( یکی از معماران تحریم‌های هسته‌ای کمرشکن بر ایران) دیده نشده، اما، ابراز نگرانی علی‌اکبر صالحی مبنی بر این که «ممکن است برجام روزهای سخت‌تری در پیش داشته باشد و من رد نمی‌کنم که شاید دولت جدید آمریکا، برای اجرای برجام "مخاطراتی" ایجاد کند»، خود گواه نگرانی است که در تهران نسبت به سرنوشت برجام وجود دارد فارغ از اینکه چه کسی رییس‌جمهور امریکا شود. از یاد نباید برد که علی‌اکبر صالحی این اظهارات و نگرانی از سرنوشت برجام را در «شورای روابط خارجی اروپا» در لندن بر زبان آورد که خود بر ارزیابی ما از شدت نگرانی تهران نسبت به سرنوشت برجام می‌افزاید.
اما، چه شواهدی در دست است که فردی همچون علی‌اکبر صالحی را نسبت به سرنوشت برجام در فردای ریاست جمهوری جدید آمریکا نگران ساخته است؟
جان کری و نخستین تردید در دوام برجام
هیلاری کلینتون و جان کری کسانی هستند که در یک «دو امدادی» به عنوان وزیران خارجه اوباما، موجبات توافقی را با نظامی به ثمر رساندند که آمریکا را «شیطان بزرگ» می‌داند. این بدان معنی است که جمهوری اسلامی از اساس (همان طور که آیت‌الله خامنه‌ای بارها تصریح کرده) به آمریکا سوء ظن دارد.
اینک در حالی که هنوز دولت اوباما به پایان نرسیده و جان کری خود یکی از اصلی‌ترین معماران برجام به‌شمار می‌رود، او اظهاراتی را بر زبان آورده که می‌توان آن را «نخستین تردید بر دوام برجام» توصیف کرد. او برای نخستین‌بار با پیوند زدن کارایی برجام به نقش منطقه‌ای ایران در یمن و سوریه گفته که: «تا زمانی که ایران در یمن مشغول است و از اسد و از حزب‌الله حمایت می‌کند و موشک‌هایی پرتاب می‌کند... این امر باعث می‌شود تلاش‌هایی که برای پیشرفت سریع رو به جلو [در برجام] صورت می‌گیرد با پیچیدگی شدیدی همراه شود.»
دور از واقع نیست آنچه را جان کری «پیچیدگی شدید» در اجرای برجام نام می برد همان عاملی بدانیم که علی اکبر صالحی «مخاطراتب برجام در دولت بعدی آمریکا توصیف کرده است.
به این ترتیب، دستکم یکی از عوامل مخاطره‌آمیز برای توافقی که دشمنان کمی در آمریکا و اسرائیل و عربستان ندارد، پیوند خوردن سرنوشت برجام به نقش منطقه‌ای است که ایران در تحولات خاورمیانه از جمله در یمن و سوریه ایفا می‌کند.
از یاد نباید برد که تاکنون توافق آتش‌بس در یمن و سوریه با شکست رو‌به‌رو شده است. این در حالی است که مسکو در حملات هوایی در سوریه دست برتر را و ریاض نیز در حملات هوایی در یمن دست برتر را دارند. نتیجه این حملات که حتی مناطق مسکونی را هدف کور خود قرار می‌دهند، فروپاشی یمن و سوریه است که در اولی تهران از حوثی‌ها و در دومی از بشار اسد حمایت می‌کند (دقیقا عکس عربستان).
این وضعیت به گونه‌ای است که در نگاه ناظران، ایالات متحده مطلقا نقش منفعل در هر دو بحران خاورمیانه ایفا می‌کند که نه تنها به فروپاشی منطقه انجامیده بلکه نقش آمریکا را در منطقه نیز کمرنگ کرده است.
به بیان دیگر، فهم از سخن جان کری این است که تلاش اوباما برای ارائه کارنامه‌ای درخشان در سیاست خارجی‌اش (از جمله با برجسته کردن توافق هسته‌ای با ایران) تا زمانی که بحران سوریه و یمن لکه سیاه در کارنامه اوست، تلاش او را در موفق نشان دادن سیاست خارجی‌اش عقیم می گذارد چراکه منتقدان برجام از آغاز این انتقاد را به اوباما داشتند که رفع تحریم‌ها از جمهوری اسلامی و اجازه دسترسی او به دارایی‌های مسدود شده‌اش، دست ایران را در اعمال هژمونی منطقه‌ای خود باز خواهد کرد.
بر اساس نگاه این منتقدان و مخالفان برجام، نظامِ «تحریم‌های کمر شکن» تمام راه‌ها را نه تنها بر نقش فرامرزی جمهوری اسلامی مسدود کرده بود بلکه فروپاشی آن را نیز میسر می‌ساخت. بر اساس همین انتقاد بود که ۴ تن از۶ سران شورا همکاری ( از جمله پادشاه عربستان) به نشانی ناخرسندی خود از توافق هسته‌ای با ایران، از قبول دعوت اوباما جهت شرکت در کمپ دیوید در ارديبهشت ۱۳۹۴ امتناع ورزیدند.
آنچه جای شک نیست اینکه اوباما در حالی کاخ سفید را ترک خواهد گفت که نقش کشورش در خاورمیانه به شدت ضعیف و نفود روسیه در آن به شدت رو به قوت گذاشته است. به بیان دیگر مستفاد از کلام جان کری وزیر خارجه اوباما این است که میراث اوباما برای جانشین خود حتی اگر هیلاری کلینتون باشد خاورمیانه‌ای است که تهران در کنار مسکو در آن نقش پر رنگی را ایفا می‌کند.
از یاد نباید برد که هیلاری کلینتون هم حزبی اوباما و نامزد حزب دمکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز به رغم حمایتش از برجام گفته که موافق به کار بستن استراتژی است که بتوان با «رفتارهای بد» حکومت ایران در منطقه مقابله شود.
به این ترتیب، زوایایی هرچند محدود از نگرانی صالحی از سرنوشت برجام بر ما روشن می‌شود و دانسته می شود که چرا عباس عارقچی در موضعگیری صریح در قبال اظهارات جان گری گفت «ما از ادعاهای مطرح شده [توسط جان کری] تعجب می‌کنیم....مسائل مربوط به برجام از سایر مسائل [یعنی نقش ایران در سوریه و یمن] جداست و هیچ گونه ادعای جدیدی در این خصوص قابل پذیرش نیست.»
نتیجه:
چندان دور از واقع نیست که اظهارات جان کری را می توان نخستن پیوند زدن سرنوشت برجام به سرنوشت سوریه و یمن دانست که در هر دو آنها ایران نقش موثری ایفا می‌کند.
اگر این تحلیل درست باشد، باید به انتظار رییس جمهور بعدی آمریکا بود که آیا با صراحت کلام سیاست خارجی خود را متوجه پیوند زدن برجام با نقش ایران در منطقه خواهد کرد یا نه؟ اگر چنین شود فارغ از اینکه رییس جمهور آمریکا چه کسی باشد، مخاطراتی که صالحی برای برجام در دولت بعدی امریکا پیش‌بینی کرده بود، از هم‌اکنون قابل فهم است.
.................................................................................................
نظر نویسنده بیانگر دیدگاه رادیو فردا نیست.
