از بیش از یک سال پیش که دولت حسن روحانی روی کار آمده است، جامعه بین‌المللی شاهد تحولاتی در رویکرد ایران به این جامعه بوده است. در یکسال گذشته ایران مذاکرات هسته‌ای را به صورت فشرده پیش برده و در مقطعی به توافقی اولیه نیز با شش قدرت جهانی دست یافته است. حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در این مدت یک بار با همتای آمریکایی خود تماسی تلفنی داشته و امسال نیز برای اولین بار با نخست وزیر بریتانیا دیدار کرد.
اینکه این چنین رویکردی در سیاست خارجی ایران به چه معناست، موضوع گفت‌وگوی رادیو فردا، با شلُمو آوینِری استاد دانشگاه عبری ِ بیت‌المقدس (اورشلیم) است.
ارزیابی شما از سیاست خارجی ایران در یک سال گذشته چیست؟
اول اجازه بدهید که تاکید کنم که من از طرف خودم و نه دولت اسرائیل صحبت می‌کنم. بنا بر اطلاع اندکی که من از این موضوع دارم، شما می‌توانید دو موضوع را در وضعیت کنونی شاهد باشید. از یک سو ما شاهد یک تغییر داخلی در ایران هستیم، که این تنها منحصر به شیوه و زبان نمی‌شود، و به رویکرد به مسایل بین‌المللی هم مربوط است. ایران در زمان احمدی‌نژاد متعهد به مقابله با غرب بود. اما ایران در زمان روحانی در تلاش برای رابطه برقرار کردن با غرب است. و این زبانی متفاوت است. اما به نظرم تغییراتی در جزییات داخلی هم انجام شده. تاکید می‌کنم که اطلاعات من در این زمینه محدود است اما ما شاهد تغییراتی در زمینه حقوق زنان، آموزش و حتی پوشش هستیم. این مطمئنن به این معنی نیست که جمهوری اسلامی دگرگون و تبدیل به یک حکومت سکولار و دموکرات شده، اما این لایه‌ای از نظام دینی است که به نظرم کمتر افراط‌گراست و کمتر به مقابله با دنیای خارج می‌پردازد.
شما دانشمند علوم سیاسی هستید. به نظرتان در یک نظامی با مشخصه‌های جمهوری اسلامی آیا اصلا فرصت دگرگونی وجود دارد. دگرگونی‌ای که بتواند به تغییرات در رویکرد یک چنین نظامی در سیاست خارجی هم منتهی شود؟
این تغییراتی که در باره‌اش سئوال می‌کنید، اتفاق افتاده است. ما در ایران شاهد حضور رئیس جمهوری هستیم که هولوکاست را انکار نمی‌کند، و نمی‌گوید که اسرائیل باید از صحنه روزگار محو شود. آیا این به معنی حل همه مشکلات است؟ خیر. به این موضوع باید یک موضوع دیگر را هم اضافه کنم. وقتی درباره مسایل مربوط به سیاست خارجی صحبت می‌کنیم، به نظرم ایران در زمان روحانی علیرغم رویکردهای تازه، حاضر نیست که از دستیابی به گزینه اتمی شدن به هر شکل دست بکشد.
آیا به نظر شما ایران در پی دستیابی به بمب اتمی است؟
من نمی‌دانم. اما اقدامات ایران در بیست سال گذشته این فکر را به ذهن متبادر می‌کند که آنها چیزی را از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پنهان کرده‌اند یا به آژانس دروغ گفته‌اند. چرا اینگونه رفتار کرده‌اند؟ نمی‌دانم. آشکار است که ایران همچنین به حمایت از دولت سوریه و حزب‌الله لبنان ادامه می‌دهد. در نتیجه تغییراتی ایجاد شده اما ما از یک مطلق سفید یا سیاه صحبت نمی‌کنیم و فضای خاکستری میان این دو را باید در نظر بگیریم. اما باید این را اضافه کنم. من سخنگوی دولت ایران نیستم اما در طول این سال‌ها این حکومت هم زیادی خبیث و دیوصفت قلمداد شده است. موازنه در جمهوری اسلامی به شکلی سخت بین دو عنصر انجام می‌شود. این حکومت جمهوری است، انتخابات دارد که کاملا آزاد نیست اما رقابتی است. همچنین پارلمانی وجود دارد که در دوران احمدی‌نژاد، برخی از وزرای او را از کار برکنار کرده است. در نتیجه این حکومت یک دیکتاتوری کامل نیست و عنصری از جمهوریت را دارد. اما از سوی دیگر جمهوری اسلامی است. ایرانی‌ها می‌گویند این حکومت بر دو پایه جمهوریت و اسلامیت استوار است، که خیلی هم بی‌راه نمی‌گویند. و امروز ما شاهدیم که محتویات ِ جمهوریت در مواردی و در مقایسه با دوران احمدی‌نژاد کمی قوی‌تر است و این خود از نشانه‌های تغییر است. اما در نهایت این جمهوری اسلامی است و کسی هم نباید توهمی در این باره داشته باشد.
جمهوری اسلامی ایران هم اکنون در حال گفت‌وگو با قدرت‌های جهانی است و تلاش می‌کند به گفته شما تا حدی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم همکاری کند و به پرسش‌های این نهاد درباره اقدامات گذشته و کنونی پاسخ دهد. اندک زمانی به مهلت توافق ژنو باقی است. در صورت دستیابی به این توافق رویکرد اسراییل به آنچه خواهد بود؟
من فکر نمی‌کنم توافقی به دست بیاید.
چطور اینگونه فکر می‌کنید؟
چرا که نزدیک کردن مواضع ایران و ۱+۵ همچنان بسیار سخت است. به نظرم مهلت یک توافق در وضعیت این چنین معنای خاصی ندارد و می‌تواند به عقب بیفتد. در عین حال باید در نظر داشت که وضعیتی که امروز در عراق و سوریه شاهد هستیم، بر این روند تاثیر خواهد داشت. برای اولین بار به نظر می‌رسد که در مقابله با «خلافت اسلامی» بین ایران و آمریکا منافع مشترک وجود دارد، در نتیجه به نظرم حتی اگر طرفین نمی‌توانند به توافق دست یابند، به نفع هیچکدام نیست که مذاکرات را از بین ببرند. در روابط بین‌الملل موارد اینچنینی ِ زیادی وجود دارد.
