روز سه‌شنبه ۱۲ خرداد، وزیران خارجه ۲۰ کشور عضور ائتلاف بین‌المللی علیه گروه موسوم به خلافت اسلامی (داعش) در پاریس گرد هم آمدند تا به ارزیابی دوباره استراتژی خود در قبال پیشروی این گروه در عراق و سوریه بپردازد.
ایران و روسیه که از حامیان عراق و سوریه در نبرد با داعش محسوب می‌شوند، به این نشست دعوت نشده بودند.
حیدر عبادی، نخست وزیر عراق، که در این نشست حضور داشت، با گله‌مندی و انتقادهای تند از کشورهای غربی، پیشروی داعش را نتیجه کوتاهی جامعه جهانی دانست و گفت پشتیبانی کشورهای عضو ائتلاف ناکافی است.
انتقاد و گله‌مندی عبادی
به گفته نخست‌وزیر عراق، مقام‌های کشورهای عضو ائتلاف در مورد پشتیبانی از عراق سخنان زیادی را به زبان آورده‌اند ولی در عمل کار موثری انجام نمی‌دهند و حتی از دادن سلاح و تجهیزات کافی به عراق خودداری می‌کنند. حیدر عبادی گفت: «ما چیزی دریافت نکرده‌ایم، تقریباً هیچ‌چیز و ما به خودمان وابسته‌ایم.»
او با اشاره به اینکه عراق به سبب تنگناهای مالی قادر به عقد قراردادهای تازه برای خرید تسلیحات نیست، تحریم‌های وضع شده علیه روسیه بر سر اوکراین را مزید بر علت دانست و گفت «قراردادهای قدیمی بسته شده با روسیه» توسط دولت پیشین عراق نیز قابل اجرا نیست.
عبادی با تاکید به بین‌المللی بودن بحران داعش و حضور شهروندان آمریکایی، اروپایی و آسیایی در صفوف این گروه در عراق و اینکه جریان انتقال پیکارجویان خارجی به عراق باید قطع شود، اظهار داشت: «پیشروی داعش نتیجه کوتاهی جهانیان است.»
یک روز پیش از این اظهارات، دوشنبه ۱۱ خرداد، یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا طی اظهاراتی مشابه درباره پیوستن جنگجویان خارجی به داعش گفت، تا به حال ۲۲۰۰۰ نفر از ۱۰۰ کشور جهانبه داعش ملحق شده‌اند و «جهان تاکنون با چنین پدیده‌ای در این مقیاس مواجه نبوده است.»
موضع آلمان و فرانسه
در مقابل گله‌مندی عبادی و تاکید او به نیاز فوری عراق به سلاح و حمایت جدی کشورهای غربی برای پس زدن داعش که با تصرف رمادی به ۱۰۰ کیلومتری بغداد رسیده است، واکنش و سخنان نمایندگان آمریکا، فرانسه و آلمان در نشست پاریس که در لفافه دیپلماسی به زبان آورده شد، حاکی از ضعف نیروهای رزمنده در مقابله با نیروهای داعش بود.
لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه، پس از نشست پاریس با تاکید به یگانگی کشورهای ائتلاف برای مبارزه با داعش از «جنگی طولانی‌مدت» سخن راند و گفت: «استراتژی نظامی را نمی‌توان از رفع اختلاف سیاسی در عراق جدا کرد.» فابیوس یک هفته پیش از این نشست در اظهاراتی مشابه گفته بود، داعش را در عراق نمی‌توان شکست داد مگر اینکه دولت عراق با تلاشی جدی اطمینان سنی‌ها را جلب کند و آنان را جز بازیگران اصلی کشور بداند.
فرانک والتراشتاین مایر، وزیر خارجه آلمان، پس از نشست یاد شده در پاریس، گفت هیچ‌کس فکر نمی‌کند که تفوق سریع بر داعش میسر باشد و اینکه هدف دست یافتن به ثبات سیاسی است و موضوع فقط بر سر پیروزی نظامی نیست.
در همین رابطه، اورسلا فن در لین، وزیر دفاع آلمان نیز دوشنبه ۱۱ خرداد در مصاحبه‌ای با شبکه دوم آلمان با تشریح موفقیت‌ها و شکست‌های داعش تاکید کرد که در این برهه از مبارزه نیروی‌های ائتلاف با داعش به «صبر استراتژیک» نیازدارند و بیش از چیز باید پایداری خود را اثبات کرد.
آمریکا و «دستاوردهای ائتلاف»
تونی بلینکن، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، که به جای جان کری در این نشست شرکت کرده بود با تاکید به طولانی بودن مبارزه با داعش از دستاوردهای نیروی ائتلاف دفاع کرد و گفت: «در آغاز عملیات [علیه داعش] ما پیش‌بینی کرده بودم که پس زدن این گروه زمان می‌برد. ما برای این کار یک طرح سه‌ساله داریم و اکنون ۹ ماه از سه سال یاد شده گذشته است.»
به گفته وزیر معاون وزیر امور خارجه آمریکا در ۹ ماه گذشته، یعنی از زمان شروع عملیات ائتلاف بین‌المللی علیه این گروه، داعش ۲۵ در صد از اراضی تحت کنترلش را در عراق از دست داده است و در این مدت بیش از ۱۰۰۰۰ نفر از نیروی‌های داعش درعراق و سوریه کشته شده‌اند.
موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک لندن در کتاب «موازنه نظامی سال ۲۰۱۵» شمار نیروهای داعش را بین ۳۰۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ تخمین زده است و به آورد سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) شمار افراد این گروه در سپتامبر سال گذشته ۳۲۵۰۰ تن بود. با این حساب داعش در ۹ ماه گذشته باید ۳۰ درصد افراد خود را از دست داده باشد. این در حالی است که این گروه در هفته‌های اخیر شهرهای رمادی و پالمیرا را در عرا ق و سوریه که اهمیت استراتژیک و نمادین دارند به تصرف خود درآورده است.
بَزک استراتژی پیشین ائتلاف
با توجه به پیشروی داعش و اظهارات نمایندگان کشورهای غربی در نشست پاریس به نظر نمی‌رسد که نیروی ائتلاف بتواند در آینده نزدیک داعش را زمینگیر کند چه رسد به اینکه بخواهد آن را شکست دهد. در واقع نشست پاریس که با هدف بازبینی استراتژی کشورهای ائتلاف برگزار شده بود، بدون ارائه هیچ استراتژی تازه‌ای برای متوقف کردن داعش پایان یافت. در پایان نشست، عبادی بار دیگر خواستار حمایت بیشتر کشورهای ائتلاف از نیروی زمینی عراق شد.
در این رابطه، آنگونه که سرهنگ استیو وارن، سخنگوی پنتاگون، اعلام کرد آمریکا در اسرع وقت ۱۰۰۰ راکت ضدتانک به یگان‌های زمینی عراق تحویل خواهد داد. در ضمن به گزارش رسانه‌های آمریکایی، پنتاگون در چهار چوب برنامه «آموزش و تسلیح عراق» با بودجه‌ای معادل ۱٫۶ میلیارد دلار ارسال سلاح و تجهیزات را به ارتش عراق و دولت اقلیم کردستان تسریع کرده است.
استراتژی دولت اوباما در قبال عراق همانند گذشته است بدین معنی که او می‌خواهد عراق را از نظر بازسازماندهی، تسلیح و آموزش یگان‌های نظامی‌اش به وسیله مشاوران آمریکایی یاری دهد بدون اینکه یگان‌های رزمی به عراق بفرستد و یا مشاورانش را به صحنه نبرد با داعش اعزام کند. به عبارت دیگر تصمیم‌های سیاسی و نظامی و شیوه مبارزه با این گروه به عهده دولت بغداد است. این استراتژی دولت اوباما رابطه تنگاتنگ با دکترین او دارد که چکیده آن را در مصاحبه اخیرش با توماس فریدمن، ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز، در مورد کشورهای عربی منطقه بیان کرد.
اوباما با توجه به تجربه بسیار تلخ آمریکا درعراق حاضر به اعزام نیروی رزمی به کشورهای منطقه نیست. هزینه انسانی و غیر انسانی حمله نظامی آمریکا به عراق و نزدیک به ۹ سال حضور نظامی‌اش در آن کشور، بسیار سنگین بود: ۱۰۰۰ میلیارد دلار (۱ تریلیون دلار) هزینه مالی، ۵۰۰۰ کشته آمریکایی و نزدیک به ۵۰۰۰۰۰ کشته و زخمی عراقی و پیامد های نامنتظره‌ای مانند تشدید اختلافات سنی و شیعه در عراق و ظهور داعش.
آمریکا، همانگونه که پیشتر اشارت رفت، برای پس زدن و شکستن توان داعش برنامه سه ساله دارد (از میانه ۲۰۱۴ تا میانه ۲۰۱۷) و تا زمانی که اوباما در کاخ سفید باشد این برنامه دنبال خواهد شد. پنتاگون تاکنون ۳۱۰۰ نظامی به عراق اعزام کرده است که مسئولیت حفاظت از سفارت آمریکا، آموزش و بازسازماندهی ارتش عراق و هماهنگی با مرکز عملیات هوایی علیه داعش را به عهده دارند. این نظامیان آمریکایی تاکنون بیش از ۹۰۰۰ نفر از ارتشیان عراقی را آموزش داده‌اند و قرار است ۴۰۰۰ نفر دیگر نیز تحت آموزش قرار گیرند. در راستای این آموزش، یگان‌های پلیس و شماری از قبایل سنی عراق در استان انبار نیز از آموزش‌های نظامیان آمریکایی بهره خواهند گرفت.
دولت اوباما به دفعات و مصراً از حیدر عبادی خواسته است که فعالیت‌های قبایل سنی را با یگان‌های نظامی و نیروی بسیج مردمی هماهنگ کند.
آمریکا از اهمیت نقش جمهوری اسلامی ایران در عراق به منظور پس زدن داعش آگاه است و آن را تحمل می‌کند تا جایی که تهران حاکمیت دولت بغداد را محترم شمارد و به منازعات قومی و مذهبی در عراق دامن نزند.
کم نیستند مخالفان سیاست اوباما در قبال داعش که عملیات هوایی گسترده علیه این گروه را تجویز می‌کنند و به نتیجه بخش بودن این کار اطمینان دارند، ولی تجربه چند دهه گذشته نشان داده است که عملیات هوایی، در حالیکه اهمیت زیادی دارد و می‌تواند راهگشا باشد ولی ورق‌برگردان نیست و در نهایت نیروی زمینی است که در بیشتر موارد سرنوشت نهایی جنگ را تعیین می‌کند. در مورد عراق، بر پایه استراتژی کشورهای ائتلاف ضد داعش، این وظیفه به ارتش عراق محول شده است که ماهیت فرقه‌ای دارد، حمیت یگانی آن بسیار سست است، ضعف‌های آشکار در زمینه فرماندهی دارد، روحیه‌اش ضعیف است و از فساد گسترده رنج می‌برد.
نفوذ داعش، خلا هویت ملی
داعش همانگونه که نشان داده است با تلاش پیگیرش مصمم است که موقعیت خود را در سرزمین‌های تحت تصرف اش مستحکم کند و به اصطلاح حوزه خلافت اسلامی خود را در منطقه گسترش دهد و حتی آنگونه که ابوبکر البغدادی گفته است، جهانی کند. فارغ از این آرزوی دور و دراز البغدادی، در حال حاضر فرصت‌های زیادی برای داعش وجود دارد که با استفاده از آنها استراتژی توسعه‌طلبانه خود را در عراق و سوریه دنبال کند.
لازم است دولت بغداد سقوط رمادی و درس‌هایی که می‌توان از آن بیاموزد آویزه گوش قرار دهد، درس‌هایی که بی‌شباهت به سقوط موصل در سال گذشته نیست. داعش و نفرات آن را نمی‌توان با یگان‌های یک ارتش کلاسیک مقایسه کرد ولی این گروه به‌رغم بمباران‌های هوایی کشورهای ائتلاف، در عراق پیشروی داشته است.
به تازگی حیدر عبادی با اشاره به عملیات انتحاری داعش در رمادی که عقب‌نشینی یگان‌های نظامی را از این شهر به دنبال داشت، گفت نفرات داعش از خودروهای مملو از مواد منفجره استفاده می‌کنند که انفجار آنها بی‌شباهت به «بمب کوچک اتمی» نیست. او همچنین اظهار داشت: »داعش نسل تازه‌ای از پیکارجویان را وارد میدان کرده است ... پیکارجویانی که آماده‌اند خود را فدا کنند و بمیرند ولی پیروز شوند.»
نکته دیگر در مورد داعش اینکه این گروه در استان‌های انبار، نینوا و صلاح‌الدین و تا حدی در دیاله نفوذ دارد و آزادنه عمل می‌کنند و علت آن هم روشن است. بدین معنی که از دید مردم سنی این استان‌ها آلترنایتو داعش و خروج این گروه از شهر و دیارشان چیزی جز حضوریگان‌های نظامی و شبه‌نظامیان شیعه نخواهد بود که دولت بغداد کنترل چندانی بر آنها ندارد.
حضور داعش در این استان‌ها و رفتار ظالمانه این گروه با برداشت و تفسیری که از اسلام دارد ممکن است باب طبع مردم این مناطق نباشد ولی اهالی سنی این مناطق آن را تحمل می‌کنند چون آلترناتیو دیگری ندارند و شانس بقا آنها تحت حکومت داعش بیشتر از حکومت بغداد و حضور حشد شعبی و گروه‌های شبه‌نظامی مانند عصائب اهل حق است.
داعش توانسته است خود را حامی و حافظ منافع سنی‌های عراق جا زند. از منظر عقیدتی و ایدئولوژیکی داعش به عنوان یک حرکت سیاسی و اجتماعی در برخی از مناطق سنی‌نشین عراق جای پایی برای خود بازکرده است و توانسته است تا حد زیادی خلا ناشی از هویت ملی و فقدان امنیت را در این مناطق پر کند. به موازات این داعش با گروه‌های سنی که رفتاری چالش‌انگیز داشته‌اند، با قساوت و خشونت تمام برخورد کرد و یا آنها را از سرراه خود بر داشته است.
این رفتار دوگانه داعش، یعنی قلمداد کردن خود به عنوان حافظ منافع سنی‌ها و برخورد شدید با مخالفان و همچنین ضعف ارتش عراق باعث شده است که این گروه به رغم بمباران‌های هوایی و تحمل ضایعات در صورت لزوم ابتکار عمل را به‌دست گیرد و پیشروی کند. کسانیکه رهبری داعش رابه عهده دارند منفعلانه کار نمی‌کنند. شواهد نشان می‌دهد که آنها با پیش‌بینی‌های لازم سریع عمل می‌کنند و نفرات تحت فرماندهی آنها از تحرک کافی برخوردارند و در مجموع بهتر از یگان‌های نظامی عراق می‌جنگند.
علاوه بر رویارویی نظامی مؤثر با این گروه که در حال حاضر جای سئوال دارد، مبارزه سیاسی با داعش نیز ضروری است. بدون اقدا‌م‌های سیاسی در سطح بین‌المللی برای رویارویی با داعش و بدون یک برنامه سیاسی در بغداد برای توانمندسازی سنی‌های ناراضی این کشور که در اقلیتند، حمایت از داعش می‌تواند بیشتر شود. نارضایتی سنی‌های عراق و کنار گذاشته شدن آنها از دایره قدرت سیاسی در بغداد سبب شده است که آنها داعش را به رغم رویکردهای بی‌رحمانه‌شان تحمل کنند زیرا مدافع قابل قبول دیگری ندارند.
تا زمانی که دولت بغداد گزینه قابل قبول دیگری را به سنی‌ها پیشنهاد نکند و مهم‌تر اینکه نتواند اعتماد آنها را جلب کند، در روی همان پاشنه خواهد چرخید.
آمریکا و دیگر کشورهای ائتلاف بارها از دولت عبادی خواسته‌اند که در جلب رضایت سنی‌ها و مسلح کردن آنها برای مبارزه با داعش استفاده کند، خواسته‌ای که تحقق آن بسیار مشکل است و تاکنون به علت مخالفت رهبران تندروی شیعه عراق گامی در این راستا برداشته نشده است.
سنی‌های عراق به دولت بغداد اعتماد ندارند. اسامه عبدالعزیز النجیفی، از سیاستمداران سنی‌مذهب عراق و معاون رئیس جمهوری این کشور، گفته است: «باید به ما اطمینان داده شود که مبارزان علیه داعش حق و حقوقی دارند و با آنها مانند یک عراقی رفتار خواهد شد.»
سلیم جبوری، رئیس مجلس عراق، هم در اظهاراتی مشابه و با زیر سئوال بردن عملکرد دولت عبادی، تصریح کرد که وزارت دفاع عراق باید بدون تکیه به حشد شعبی (نیروی بسیج مردمی) جنگ را در استان انبار اداره کند مناطق تحت تصرف داعش را آزاد کند.
به نحوی مشابه، جمال سالم الظاهری از رهبران قبیله زوبع عراق، نیز گفته است: رهایی از خطر داعش نباید به‌گونه‌ای پیش رود که قاسم سلیمانی جایگزین آن شود.
حرکت بعدی داعش؟
دولت عبادی چه از نظر سیاسی و چه از نظر نظامی راه‌حلی برای دفع داعش و حفظ یکپارچگی عراق ندارد. دولت اقلیم کردستان با توجه به توانایی‌های که برای خود دست و پا کرده است می‌تواند از خود دفاع کند و تمایلات اش در راستای تجزیه عراق و جدایی کردستان است گو اینکه برخی از سیاستمدارانشان جدایی را منوط به موافقت دولت مرکزی عراق و خواست و اراده عراقی‌ها می‌دانند. داعش به رغم بمباران‌های هوایی کشورهای ائتلاف کماکان رفتار کنشی دارد و پیشروی آن در آینده نباید مایه شگفتی باشد.
به تازگی موسسه مطالعات جنگ در آمریکا با انتشار یک برآورد اطلاعاتی درباره عملیات احتمالی داعش در سال ۲۰۱۵، پیش‌بینی کرده است که این گروه مانند سه سال گذشته در ماه رمضان امسال (۲۸ خرداد – ۲۶ تیر) به عملیات تهاجمی گسترده‌ای دست خواهد زد و «انتظار می‌رود که داعش با گرامیداشت برپایی خلافت اسلامی که در اول ماه رمضان سال پیش اعلام شد، به اهداف نظامی تازه‌ای دست یابد، برخی از اماکن مذهبی را هدف قرار دهد، و یا اهداف سیاسی مهمی را اعلام کند.»
....................................................................................................
نظر نویسنده الزاما دیدگاه رادیو فردا را منعکس نمی‌کند.
