سخنان محمد علی جعفری در کنگره سه هزار شهید استان سمنان بازتاب زیادی در داخل و خارج از کشور پیدا کرد. او برای نخستین بار بر شکل‌گیری هلال شیعی تاکید کرده و از اتحاد شیعی محور بین ملت‌های ایران، عراق، یمن، بحرین، لبنان و سوریه به صورت رسمی دفاع نمود. در سخنان منتسب به وی آمده است: «ایجاد هلال شیعی با همدلی بین مسلمانان کشورهای منطقه، الگو قرار گرفتن انقلاب ایران برای دیگر مردم جهان و ایستادگی در مقابل ظلم و زور غاصبان، نشانه بیداری اسلامی و تحقق اهداف انقلاب ایران است».
اما بعد از بازتاب منفی این اظهارات رمضان شریف، مسئول روابط عمومی سپاه، به میدان آمد و با تکذیب به کار بردن «هلال شیعی» توسط جعفری اظهار داشت: «طرح تشکیل هلال شیعی، سناریوی تبیلغاتی شکست‌خورده صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها علیه انقلاب اسلامی و ملت ایران است.»
او همچنین گفت: «انتساب این جمله به سخنان فرمانده کل سپاه یک برداشت ناقص و تحریف همراه با شیطنت از تحلیل ایشان از وضعیت و تحولات منطقه و اهداف و نقشه‌های آمریکا و قدرت‌های استکباری علیه انقلاب اسلامی و امت اسلامی بوده است.»
اما بررسی سخنان عزیز جعفری روشن می‌سازد که وی این حرف‌ها را بر زبان آورده و اینک بازتاب منفی باعث شده تا به تکذیب بپردازد. بخشی از سخنان وی که مورد تکذیب قرار نگرفته است سمت و سویی مشابه محتوی هلال شیعی دارد. او در بخشی از سخنانش تشکیل حکومت اکثریت شیعی در عراق را امتیاز بزرگی در بیداری اسلامی معرفی می‌نماید اگرچه می‌گوید اهل تسنن هم در این دولت سهیم هستند. اما آشکار تشکیل دولت شیعی در عراق را برجسته می‌سازد. در بخش دیگر سخنانش نیز پیروزی مردم شیعه در یمن را مطرح می‌سازد و عملا جنبه فرقه‌گرایانه منازعه در یمن را تایید می‌نماید.
در بخش دیگری از سخنانش الگوگیری ملت‌های مسلمان منطقه از انقلاب اسلامی ایران را گسترش بیداری اسلامی توصیف کرده که مقدمه ظهور امام زمان و رهبری جهان اسلام است. از آنجاییکه اعتقاد به امام زمان دیدگاه خاص شیعیان است، لذا سخنان جعفری اگر حتی واژه هلال شیعی را استفاده نکرده باشد، به لحاظ محتوایی با آن تطبیق می‌کند.
هلال شیعی که اولین بار در ابراز نگرانی ملک عبدالله، پادشاه اردن، از گسترش قدرت منطقه‌ای ایران طرح شد، از سوی مقامات جمهوری اسلامی همیشه رد شده و به عنوان اسم رمز ایران‌هراسی و شیعه‌هراسی نام یافته است. برای نخستین بار در سخنان منسوب به جعفری رسما از آن دفاع شده بود. اما تکذیب مساله با توجه به مجموعه سخنان وی جدی به نظر نمی‌رسد.
جمهوری اسلامی عملا در رفتاری دوگانه، اراده جدی برای جلو بردن این پروژه دارد. تبدیل بنیادگرایی شیعه‌محور در قالب نظریه ولایت فقیه به حرکتی جهانی از همان ابتدا در دستور کار حکومت و دکترین سیاست خارجی آن قرار گرفت. این سیاست فراز و نشیب داشته است اما شرایط ملتهب منطقه باعث شده تا حکومت ظرفیت‌های بیشتری برای پیشبرد حرکت خود داشته باشد. در عین حال مقاومت‌ها و حساسیت‌ها در کشورهای سنی نیز افزایش یافته و با بزرگنمایی خطرات هلال شیعه و بازسازی ایران صفوی درصدد مهار توسعه‌طلبی منطقه‌ای حکومت هستند.
سیاست دوگانه حکومت تاکید بر بنیادگرایی اسلامی در ظاهر اما تقویت جریان‌های همسو با پذیرش محوریت ولی فقیه در بیداری اسلامی است. از این رو در کشور‌هایی که شیعیان یا اکثریت هستند و یا اقلیت بزرگی هستند حرکت‌هایی هسمو با حکومت به راه افتاده است. تنها پاکستان که جمعیت شیعه قابل اعتنایی دارد از این وضع مستثنی هست. در هیچ کشوری که سنی‌ها اکثریت قاطع دارند، جمهوری اسلامی پایگاه جدی ندارد و نتوانسته اهرم فشاری برای تعقیب سیاست‌های خود ایجاد نماید.
اما طرح بزرگ حکومت راه‌اندازی حرکت اسلام‌گرایی افراطی در جهان و بازسازی جغرافیای کشورهای اسلامی در قالب امت واحد اسلامی است. از این رو با تمامی گرایش‌های اسلامی تندرو که ضدغرب هستند و حاکمیت احکام اسلام بر مبنای سنت‌گرایی ایدئولوژیک را دنبال می‌کنند، حاضر به همکاری است. منتها در درون این طرح می‌کوشد تا شیعیان موقعیت هژمونیک پیدا کنند. تکیه‌گاه اصلی این هژمونی ایجاد موقعیت رهبری برای ولی فقیه شیعه است. این مساله باعث می‌شود که ائتلاف اسلامی مطلوب حاکمیت اگر چه محدود به شیعیان نیست اما رهبری از آن شیعیان است.
به عنوان نمونه جعفری در سخنانش می‌گوید جنگ داخلی سوریه باعث شده است تا ارتش مردمی صد هزار نفره در این کشور بوجود بیاید که هوادار جمهوری اسلامی است.
دولت‌های سنی با درک این مساله و بر اساس شکاف تاریخی ایران- عرب و شیعه و سنی می‌خواهند با برجسته‌سازی هلال شیعی به بسیج سنی‌ها بپردازند. بنابراین اصل هلال شیعی به عنوان طرح بخش مسلط جمهوری اسلامی یک واقعیت است ولی دولت‌های عربی بر شاخ و برگ آن می‌افزایند تا سیاست‌های بازدارنده خود را جلو ببرند.
اما تکذیب این خبر نشان می‌دهد که طرح رسمی هلال شیعی راهبرد منطقه‌ای حکومت را آسیب‌پذیر می‌سازد و و اختفای آن را ضرورت می‌بخشد. همچنین ادعای رهبری بر جهان اسلام که حداقل ۸۰ درصد آن سنی هستند، نمی‌تواند در ظاهر متکی بر شیعه گرایی باشد بنابراین اتخاذ راهبرد دوگانه برای اصرار بر حفظ داعیه تصدی «ولی امر مسلمانان جهان» و الگوگیری جنبش‌های اسلامی از مدل انقلاب اسلامی اجتناب‌ناپذیر می‌شود.
تفاوت بارز رویکرد جمهوری اسلامی و استقبال شیعیان با رویه مراجع سنتی در گذشته تلاش برای کسب قدرت سیاسی و کنار گذاشتن الکوی تفکیک ولایت سیاسی و فقاهتی است. امروز جریان‌های شیعی فعال در کشورهای بحرین، یمن و عراق به دنبال تشکیل دولت شیعی و یا حکمرانی با هژمونی شیعیان هستند. در حالی که رویه مراجع سنتی چون آیت‌الله سیستانی تنها بر رعایت حقوق شیعیان و آزادی عمل برای اعمال مذهبی متمرکز است. مراجع سنتی در گذشته و حال با توجه به اقلیت بودن شیعه در جهان اسلام و مصلحت‌اندیشی از ماجراجویی و تحریک سنی‌ها اجتناب کرده و رویکرد حداقلی دفاعی در دوره غیبت را تجویز کرده‌اند.
اما به نظر می‌رسد تکذیب دفاع از هلال شیعی از سوی فرمانده سپاه کارساز واقع نشده و این واقعیت نقش مهمی در شکل‌گیری مرز‌های سیاسی و ژئوپلتیک جدید در خاورمیانه ایفا خواهد کرد.
......................................................................................................
نظر نویسنده الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
