در روزهای گذشته سایت «بوابة الاهرام» مصر طی گزارشی درباره تمایل آمریکا و روسیه به پایان دادن به بحران سوریه شرح مفصلی نوشته و ویژگی‌های طرحی را برملا کرد که در نهایت به برکناری بشار اسد منتهی می‌شود. اطلاعات منتشر شده در این سایت نشان می‌دهد گروهی از مخالفان بشار اسد در قاهره به شدت دنبال این طرح هستند که بدون اشاره به آینده سرنوشت حاکم دمشق، او را از قدرت ساقط می‌کند. این طرح «محرمانه» براساس کنار گذاشتن بشار اسد و مدیران درجه یک و دو دستگاه‌های امنیتی و نظامی بنا شده است که بلافاصله بعد از آن یک حکومت انتقالی متشکل از شورای نظامی موقت، دولت موقت، پارلمان موقت و دستورالعمل مشخص برای دوره انتقالی جهت تضمین حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی شامل علویان، مسیحیان، دروز، اسماعیلی‌ها، کرد‌ها، ترکمن‌ها، سریانی‌ها و آشوریان است. همچنین در این طرح تأکید شده است که برای جلوگیری از هرج و مرج در سوریه و ممانعت از قدرت گرفتن گروه‌های افراطی، بخشی از دولت و ارتش فعلی باید حفظ شود. در این طرح پیش‌بینی شده است شورای نظامی که جایگزین بشار اسد خواهد شد، از ۱۵ نفر تشکیل می‌شود که تمام مذاهب و اقوام سوریه را نمایندگی خواهند کرد. پارلمان آینده سوریه نیز از ۱۰۱ نفر تشکیل می‌شود که به شکل زیر توزیع می‌گردد:
-۲۵ درصد پارلمان آینده در اختیار مخالفان داخل و خارج رژیم بشار اسد با تمام تنوع فکری و سیاسی آنها خواهد بود.
-۲۵ درصد دوم به «تنسیقیات» و گروه‌های فعال در تظاهرات ضد اسد در داخل اختصاص دارد.
-۲۵ درصد سوم به شخصیت‌های نظامی و مدنی رژیم حاکم تعلق دارد که در صف مدیران درجه یک و دو قرار نداشتند.
-و ۲۵ درصد آخر به جامعه مدنی سوریه اختصاص دارد که شامل بازرگانان، استادان دانشگاه، معلمان، روحانیون، زنان، کارگران، کشاورزان و.. که هیچ وابستگی به رژیم از یک سو و مخالفان آن از سوی دیگر ندارند.
با شکل‌گیری چنین ساختار سیاسی موقت تا برگزاری انتخابات جدید پارلمانی در سوریه، قانون اساسی ۱۹۷۳ که توسط پدر بشار اسد تدوین گشت، ملغی شده و قانون اساسی سال ۱۹۵۰ بطور موقت تا تدوین قانون اساسی جدید مبنا قرار خواهد گرفت. علاوه بر این در این دوره موقت هیچ قانونی بر ضد احزاب دیگر یا منع آنها از فعالیت سیاسی خود نباید صادر شود. اما حزب بعث سوریه منحل خواهد شد و دارایی‌ها آن در تصرف حکومت جدید خواهد بود. همچنین پارلمان فعلی و مجالس محلی که توسط نظام آل اسد بوجود آمدند، همگی منحل خواهند شد. در طرح محرمانه همچنین پیشنهاد شده دولت موقت که از میان تکنوکرات‌ها برگزیده خواهد شد در اولین گام خود تمام زندانیان سیاسی و آنهایی که در اثر مشارکت در تظاهرات بر ضد بشار اسد به زندان افتاده‌اند را آزاد کند.
خبر سایت «بوابة الاهرام» که به دولت جدید مصر نزدیک است، خواه درست باشد یا غلط، عوامل دیگری در ارتباط با رویدادهای سوریه ظاهر شده است که نشان می‌دهد وضعیت این کشور جنگزده آبستن حوادثی است و ممکن است شرایط حاکم بر آن به طور کلی تغییر یابد و در نهایت به کنار گذاشتن بشار اسد منجر شود. مهم‌ترین این عوامل نزدیکی روسیه به ترکیه، گسترش روابط عربستان سعودی با روسیه، وضعیت وخیم اقتصادی و نظامی رژیم سوریه و فشارهای فزاینده اقتصادی و سیاسی بر جمهوری اسلامی است.
نزدیکی روسیه به ترکیه
با وضع تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا بر ضدروسیه، ترکیه که هنوز کاملا به عضویت این اتحادیه درنیامده است این فرصت را یافت تا خود را ملزم به اجرای مصوبات کشورهای اروپایی نبیند. در چنین شرایطی، ترکیه بلافاصله کمبود مواد غذایی روسیه ناشی از تحریم‌های اتحادیه اروپا را به ویژه در بخش لبنیات جبران کرد و افق‌های جدیدی در مبادلات تجاری و اقتصادی میان دو کشور باز کرد. حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال ۲۰۱۴ به رقم ۳۴ میلیارد دلار رسید اما دو طرف مصرانه خواهان آن هستند که تا سال ۲۰۲۰ این رقم به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد. در اول دسامبر ۲۰۱۴ پوتین با سفر به آنکارا اهمیت ترکیه در سیاست‌های اقتصادی و منطقه‌ای روسیه را نشان داد و با دو هدیه کاهش شش درصدی قیمت گاز صادراتی روسیه به ترکیه و تغییر مسیر لوله گاز صادراتی روسیه به اروپا از بلغارستان به بندر سامسون ترکیه در کنار دریای سیاه و سپس انتقال آن به آنکارا، به دیدار همتای ترکیه‌ای خود شتافت. این امتیاز مهم موجب خواهد شد که ترکیه به زودی بعنوان دروازه شرقی صادرات گاز روسیه به اروپا مطرح شود. علاوه بر این پوتین قول داد که در آینده‌ای نه چندان دور قیمت گاز صادراتی روسیه به ترکیه را تا ۱۵ درصد قیمت فعلی آن کاهش دهد.
اگرچه دو کشور در زمینه‌هایی چون بحران سوریه، مسأله اوکراین، کودتا در مصر، وضعیت قبرس، کوزو، گرجستان و جدال ارمنستان با کشور آذربایجان با یکدیگر اختلاف دارند، اما نیاز هر دو طرف به توسعه همکاری‌های اقتصادی خود موجب می‌شود نقاط تفاهم مشترکی بر سر موضوعات اختلافی پیدا کنند. علاوه بر این دو تنگه بسفر و داردانل که محل گذر ناوهای روسیه از دریای سیاه به مدیترانه و سپس آب‌های سوریه به حساب می‌آیند، در اختیار ترکیه است و بنابراین روس‌ها خوب می‌دانند که مسؤولان در آنکارا نه در گذشته و نه اکنون تمایلی به تغییر معادلات استراتژیک به ضرر حاکمان مسکو ندارند. اما استمرار بحران در سوریه می‌تواند همکاری‌های اقتصادی آنها را به مخاطره بیاندازد. در حال حاضر تفاهمی بر سر حل بحران سوریه در دو طرف شکل گرفته است اما ممکن است بر سر فرمول‌های پایان دادن به آن هنوز اختلاف نظر وجود دارد. در روزهای اخیر میخائیل بوگدانف معاون وزیر خارجه روسیه دیدارهایی با گروهی از اعضای ائتلاف ملی مخالف بشار اسد در دو شهر استانبول و غازیانتپ ترکیه داشت و برطبق اخبار منتشر شده در سایت بوابة الاهرام مصر، روس‌ها بعد از کسب موافقت مخالفان رژیم اسد، تلاش خواهند کرد نظر اعضای شورای امنیت سازمان ملل درباره طرح خود و صدور قطعنامه‌ای در این صدد را جلب نمایند. در اینجاست که اهمیت نزدیکی روسیه به ترکیه بیشتر تأثیر خود در بحران سوریه را نشان می‌دهد.
نقاط تفاهم روسیه و عربستان
عربستان سعودی بعد از به قدرت رسیدن عبدالفتاح سیسی در مصر حداقل درباره حمایت از وضع جدید در سرزمین فراعنه کاملا با روسیه همراه شد و سیاست‌های واحدی را با کرملین در دفاع از سیسی اتخاذ کرد. این اقدام موجب شد که راه همکاری با روسیه در دیگر مسائل مهم خاورمیانه بین دو طرف باز شود و وزیر خارجه روسیه چندین بار به منطقه سفر کرد و در مقابل سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان راهی مسکو شد. نقطه اشتراک دیگر روسیه با عربستان دفاع از حفظ تمامیت ارضی سوریه و مخالفت با تجزیه این کشور است که احتمال تفکیک آن بعد از چند پاره شدن سرزمین شام به دست گروه‌های متنازع زیاد بر سر زبان‌ها افتاد. طرح جدید که توسط سایتی متعلق به مؤسسه الاهرام وابسته به دولت مصر برملا شده است نشان می‌دهد که حاکمان جدید قاهره نقش مهمی در ایجاد و تبلور این طرح داشته‌اند و بزودی عبدالفتاح سیسی راهی مسکو خواهد شد تا در کنار دیگر موضوعات مورد علاقه دو طرف، اوضاع سوریه را با همتای روسی خود به دقت مورد بررسی قرار دهد. در این موضوع عربستان سعودی کاملا با مصر و روسیه هماهنگ است که بحران سوریه بایستی به پایان برسد بدون اینکه ساختار ارتش و نهادهای حکومتی از هم بپاشد. آنها متفق القول هستند که انحلال ارتش و نهادهای دولتی در تجربه عراق بعد از سال ۲۰۰۳ نباید در سوریه تکرار شود.
وضعیت وخیم اقتصادی و نظامی بشار اسد
با آمدن حسن روحانی کمک‌های اقتصادی جمهوری اسلامی به دولت سوریه روندی کند‌تر از گذشته پیدا کرد و با پایین آمدن قیمت نفت اولویت‌های اقتصادی ایران نسبت به سوریه تغییر کرد. در دو ماه گذشته لیره سوریه سقوط تاریخی در برابر دلار پیدا کرد و کمبود سوخت در تمام شهرهای تحت تصرف بشار اسد به بحران جدید حاکم دمشق تبدیل شده است. در ژولای ۲۰۱۳ قدری جمیل معاون وقت وزیر اقتصاد سوریه در مصاحبه با روزنامه فایننشیال تایمز از کمک ماهیانه ۵۰۰ میلیون دلاری ایران و روسیه پرده برداشت اما اکنون هیچ مسؤول سوری نمی‌تواند درباره رسیدن چنین کمک‌هایی با اطمینان سخن بگوید. در کنار جمهوری اسلامی روسیه به شدت تحت تأثیر منفی کاهش قیمت نفت و تحریم کشورهای غربی قرار گرفته است و نمی‌تواند همانند گذشته به بشار اسد کمک کند. یک بدشانسی دیگر حاکم دمشق این است که نخست وزیر جدید عراق همانند نوری مالکی رئیس دولت پیشین عراق حاضر به ادامه کمک‌های عراق به بشار اسد نیست و این تغییر رویه به نوبه خود بر اقتصاد در هم کوبیده سوریه تأثیر منفی می‌گذارد.
در کنار مشکلات اقتصادی، اخبار جبهه‌های جنگ چندان خوشایند بشار اسد و حامیان او نیست. در روزهای گذشته دو منطقه وادی ضیف و حامدیه که به مدت سه سال در برابر مخالفان مقاومت کرده و پنج حمله آنها را دفع نموده بود، سقوط کرد.
همچنین مخالفان مسلح در ماه‌های گذشته توانستند بیشتر فرودگاه‌های نظامی بشار اسد را در تیررس خود قرار دهند که در نتیجه تأثیر مستقیمی بر تعداد حملات هوایی رژیم سوریه داشته است. حملات هوایی در جنگ جاری سوریه مهم‌ترین ابزار بشار اسد است و در صورت بروز هرگونه خلل در آن، می‌تواند تأثیرات بزرگی بر کل معادله جنگ بگذارد. از سوی دیگر حومه درعا کاملا به دست مخالفان افتاد و در جبهه حلب نیروهای بشار اسد علی رغم حملات خونین خود در دو جبهه حندرات و ملاح نتوانستند تغییری در وضع خود ایجاد کنند. در جبهه دمشق نیز حملات نیروهای اسد به منطقه جوبر با وجود تلفات سنگین، نتیجه‌ای برای حاکم دمشق در بر نداشت.
در آن سوی قضیه جمهوری اسلامی که تلاش می‌کرد از طریق کمک نظامی به ارتش لبنان، منطقه عرسال را از وجود مخالفان بشار اسد پاک کند و فشار بر نیروهای حزب الله در منطقه کوه‌های قلمون را کاهش دهد، با مخالفت دولت لبنان مواجه شد و با رد پذیرش «هدیه ایران» فشار بر حزب‌الله لبنان در منطقه قلمون همچنان باقی است. این فشار می‌تواند به تقویت اندیشه عقب‌نشینی در صفوف حزب‌الله از سوریه بینجامد که در گذشته چندین بار مطرح شده بود.
در چنین شرایطی اخبار منتشر شده در سایت مصری معقول به نظر می‌رسد و برای اولین بار با همکاری عربستان و روسیه از یک سو و نزدیکی آنکارا به مسکو از سوی دیگر امکان تنفیذ آن وجود دارد به ویژه که در چنین شرایطی جمهوری اسلامی با گستراندن جبهه خود از یمن تا سوریه، توانایی اقتصادی و سیاسی حفظ چنین جبهه وسیعی را ندارد و بعید به نظر می‌رسد حاکمان تهران با آنچه که در حال شکل‌گیری است و بوابة الاهرام به آن اشاره کرده، مخالفت کنند.
.....................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
