عملیات تکریت، اولین تلاش دولت بغداد برای بازپس گیری یک شهر مهم از گروه خلافت اسلامی (داعش)، روز۱۰ اسفند با شرکت نزدیک به ۱۸۰۰۰ شبه نظامی درقالب نیروی بسیج مردمی و ۳۰۰۰ نفر ازنظامیان عراقی آغاز شد. نیروی بسیج مردمی یا حشد شعبی ۹ ماه پیش با ادغام شماری از گردان‌های داوطلب و گروه‌های شبه‌نظامی عراق شکل گرفت و فرماندهی آن را هادی عامری، رئیس سازمان بدر عراق، به عهده دارد. هادی عامری و جمال جعفر محمد موسوم به ابو مهدی المهندس، از فرماندهان ارشد این نیرو، روابط دیرینه و بسیار نزدیکی با سرداران سپاه پاسداران و نیروی قدس، از جمله قاسم سلیمانی دارند که نقش مهمی را در عملیات تکریت ایفا کرده است.
حمایت سپاه پاسدارن
به تازگی هادی عامری در مورد قاسم سلیمانی گفت که وی «مشاوره‌های خیلی خوبی می‌دهد... و هر زمان که به او نیاز داشته باشیم به میدان می‌آید». پیشتر، معین کاظمی، از رهبران سازمان بدر، درباره نقش سلیمانی در این همکاری گفته بود: «او از اول حمله تا آخر آن در مرکز فرماندهی عملیات شرکت می‌کند و بعد از اتمام عملیات برای عیادت زخمی‌ها به بیمارستان می‌رود.»
علاوه بر قاسم سلیمانی، شمار زیادی از پرسنل سپاه پاسداران در قالب مشاوران نظامی یا رزمنده به حشد شعبی کمک می‌کنند. مقام‌های عراقی و کرد شمار مشاوران نظامی سپاه را در عراق «بین ۱۰۰ تا چند صد نفر» برآورد کرده‌اند. به گفته حیدر عبادی، نخستوزیر عراق، ایران از همان روزهای اول عملیات تکریت، سلاح و تجهیزات در اختیار شبهنظامیان قرار داده است. هادی عامری در اظهاراتی مشابه طی مصاحبه‌ای با روزنامه الرای چاپ کویت، ضمن تایید کمک‌های نظامی جمهوری اسلامی به شبهنظامیان، گفت: «ایران به ما فناوری‌هایی همچون هواپیماهای بدون سرنشین و سلاح‌های ضدزرهی نیز داده است.»
توقف عملیات، مخالفت با مشارکت آمریکا
در اجرای مراحل اولیه عملیات تکریت، شبهنظامیان که طلایه‌دار حمله به مواضع داعش بودند به همراه نظامیان عراق با مستحکم کردن موقعیت خود در بخش‌هایی از شهر، تحرکات نفرات داعش را در ناحیه تجاری و صنعتی شهر مهار کردند. در مجموع آن بخش از تکریت که در شرق دجله قرار دارد کاملاً تحت کنترل نظامیان و شبهنظامیان قرار گرفت و راه مواصلاتی و تدارکاتی داعش به طرف شمال عراق نیز قطع شد.
در پی این موفقیت رهبران سیاسی و نظامی عراق بار‌ها اعلام کردند که دست داعش از شهر تکریت کوتاه شده است. حیدر عبادی، نخستوزیر عراق، نوید پیروزی زود هنگام بر داعش را داد و گفت: «این کار تماماً با همت عراقی‌ها حاصل شده است.»
محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران، نیز روز ۲۰ اسفند در تهران در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران درباره آزادسازی قریب‌الوقوع شهر تکریت با اشاره به موقعیت سوق‌الجیشی این شهر تاکید کرد: «اگر این گروه می‌توانست مقاومت کند در تکریت مقاومت می‌کرد... اما چون در این شهر نمی‌تواند مقاومت کند معنی‌اش این است که از دو شهر باقیمانده یعنی فلوجه و موصل که در اختیارشان هست نیز بیرون خواهند رفت و داعش از عراق محو خواهد شد.»
به رغم این خوشبینی‌ها، نیروی‌های عراقی از آزادسازی تکریت بازماندند و بخش مرکزی این شهر کماکان در دست داعش باقی ماند. در این رابطه یک منبع عراقی به رسانه‌ها گفت تا رسیدن دستکم «یک هزار نفر نیروی زبده و کارآزموده» عملیات متوقف می‌شود.
در پی این توقف، گروهی در ارتش عراق حمایت هوایی آمریکا را در نبرد برای باز پس‌گیری تکریت مطرح کردند که در نهایت نخستوزیر عراق این درخواست را به آمریکا منعکس کرد. اما هادی عامری روز ۲ فروردین با انتقاد از این کار گفت: «برخی کم‌بنیه‌ها در ارتش... می‌گویند ما به آمریکایی‌ها نیاز داریم، در حالیکه ما می‌گوییم به آمریکایی‌ها نیاز نداریم.»
تاکتیک‌های بازدارنده داعش
چه عواملی باعث شده‌اند که آزادسازی تکریت، برخلاف انتظارات و اظهارات مقام‌های عراقی به دراز کشد و حتی برای مدتی متوقف گردد؟
برخلاف گزارش برخی از رسانه‌های جمهوری اسلامی که توقف موقتی عملیات را به توطئه و عوامل سیاسی گره زده‌اند، این کار علل نظامی دارد و ناشی از مقاومت داعش در تکریت است. به گفته مقام‌های پنتاگون، ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر از پیکارجویان داعش در تکریت مبارزه می‌کنند. در این رویارویی، داعش با کار گذاشتن تله‌های انفجاری، بمب‌گذاری خانه‌ها و دیگر ساختمان‌ها، بمب‌های کنار جاده‌ای، مین‌گذاری، انفجار پل‌ها، حفر تونل، ایجاد خاکریز‌ها و موانع، و اقداماتی از این دست پیشروی نیروی بسیج مردمی را در این نبرد خیابانی و کوچه به کوچه کند کرده است. در یک مورد نفرات داعش با انفجار پلِ روی رودخانه دجله که دو بخش شهر را به هم وصل می‌کند، نیروهای عراقی را مجبور کردند که با طی مسافت بیش از ۶۰ کیلومتر از پل دیگری که در شمال تکریت قرار دارد، استفاه کنند.
تاکتیک‌های بکارگرفته شده از سوی داعش علاوه بر کند کردن و در نهایت زمین‌گیر کردن نیروی بسیج مردمی، شمار تلفات انسانی و آمادی این نیرو را نیز افزایش داده است. مقام‌های عراقی تاکنون آماری از شمار کشته‌شدگان انتشار نداده‌اند ولی بر پایه آمارغیررسمی، روزانه به طور متوسط ۶۰ نفراز نیروی‌های عراقی جان خود را از دست می‌دهند. در این رابطه هادی عامری در پاسخ به پرسش خبرنگار روزنامه الرای کویت مبنی بردلایل طولانی شدن نبرد تکریت می‌گوید: «ما نمی‌خواهیم کشته بدهیم و در عین حال واردکردن خسارات‌های سنگین به داعش بهتر از عجله و یکسره کردن نبرد است.»
اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد که جدا از موثر بودن تاکتیک‌های داعش و مقاومت دور از انتظار این گروه، نیروی بسیج مردمی به طورمستقل عمل می‌کند و بین این نیرو و یگان‌های نظامی شرکت‌کننده در عملیات تکریت هماهنگی لازم وجود ندارد. در چنین شرایطی، آمریکا با درخواست عبادی برای حمایت هوایی از عملیات تکریت وارد میدان شد و در نهایت هادی عامری هم به آن گردن نهاد و گفت: «ما به تصمیم نخست‌وزیرمبنی بر مشارکت ائتلاف برای حمله هوایی احترام می‌گذاریم.»
مشارکت آمریکا
حملات هوایی آمریکا علیه مواضع داعش که از ۵ فروردین آغاز شد، در حالی صورت می‌گیرد که تا این تاریخ (۸ فروردین) نزدیک به نصف شهر تکریت در اختیار نیروی‌های عراقی است و در حال حاضر تعادل قوا به نفع داعش است، گو اینکه ادامه آن ناممکن خواهد بود.
آمریکا حملات هوایی را با این شرط پذیرفت که نیازی به هماهنگی با نیروی شبه‌نظامی نباشد و این نیرو از منطقه عملیات در تکریت دور شود. آمریکا، جدا از اینکه ملاحظاتی درباره پیروزی شبهنظامیان تحت حمایت ایران دارد، به دلایل سیاسی نمی‌خواهد که تماس مستقیم با نیروی بسیج مردمی داشته باشد و به همین جهت عملیاتش را تنها با ارتش عراق و وزارت دفاع این کشور هماهنگ می‌کند. به تازگی ژنرال لوید آستین، فرمانده «سنت کام» (فرماندهی مرکزی آمریکا) به کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا گفت: «با شبهنظامیان شیعه هماهنگی و همکاری نخواهم کرد و امیدوارم هیچوقت چنین موردی پیش نیاید.» به گفته این ژنرال شبهنظامیان از خط مقدم جبهه علیه داعش در تکریت دور شده‌اند و جای خود را به ارتش عراق سپرده‌اند.
واکنش شبهنظامیان
در واکنش به حملات هوایی آمریکا، گروه‌های شبه نظامی کتائب حزب الله و عصائب اهل حق که از سوی جمهوری اسلامی حمایت می‌شوند و آموزش و سلاح و تجهیزات آنها را نیروی قدس تامین می‌کند، همکاری خود را برای آزادسازی تکریت معلق کردند. بعید است که این گروه‌ها بدون صلاحدید جمهوری اسلامی دست به چنین کاری زده باشند. اقدام این گروه‌ها و اظهارات عامری درمورد لازم نبودن مشارکت آمریکا در عملیات تکریت نشان می‌دهد که رویکرد دولت بغداد با رویکرد جمهوری اسلامی که عامری آن را نمایندگی می‌کند، متفاوت است.
حیدر عبادی خواهان آن است که نیروهای دولتی با پیشروی سریع تکریت را آزاد کنند در حالیکه عامری ادامه محاصره تکریت، حملات توپخانهٔ به مواضع داعش، و پیشروی تدریجی را تجویز می‌کند و بر این باور است که با این رویکرد خسارات وارده به شهر و ضایعات غیر نظامیان در مقایسه با بمباران‌های هوایی کمتر خواهد بود.
چالش‌های جنگ شهری
عامری و حامیانش در جمهوری اسلامی سعی دارند که وجهه نیروی مقاومت بسیج را به عنوان یک نیروی مقتدر و مستقل که قادر به شکست داعش در تکریت است، حفظ کنند. مشارکت آمریکا در عملیات تکریت ضربه‌ای است به این نیرو که حملات هوایی آمریکا را لازم نمی‌داند. علاوه بر این، عملیات تکریت مشکلات جدی نیروهای عراقی را برای پس زدن داعش در عراق به نمایش گذاشت. نیروهای نظامی و شبه‌نظامی، همانگونه که در این عملیات نشان داده شد، در بازپس‌گیری نواحی اطراف شهر که باز و دفاع در عمق ندارد و در عین حال در مقابل حملات هوایی نیز آسیب‌پذیر است، می‌توانند پیشروی مطلوبی داشته باشند.
در اینگونه موارد نیروهای شبه‌نظامی با استفاده از برتری کمی و انسانی و توسل به حملات زنبوری می‌توانند با محاصره نواحی مورد نظر و قطع خطوط مواصلاتی آن، طرف مقابل را عقب برانند. اما بعد از این مرحله و محاصره شهر، چالش‌های جدی جنگ‌های شهری از سوی دشمن، به ویژه مانند پیکارجویان داعش که حاضرند تا مرگ نبرد را ادامه دهند، پیشرفت نیروهای شبه‌نظامی را به شدت کند می‌کند. در چنین شرایطی تلفات انسانی، چه نظامی و چه غیر نظامی، افزایش می‌یابند و خسارات شدیدی به شهر وارد می‌شود.
دولت بغداد برای پس زدن داعش از عراق در شرایط نامطلوبی قرار دارد. از سویی ارتش این کشور ضعف‌های بنیادین دارد که با از هم پاشیدن چهار لشگر عراق و تسلیم موصل به داعش آشکار شد و اکنون تحت نظر آمریکا باز سازماندهی و تجهیز می‌شود واز سویی دیگر کار آمد‌ترین نیروی نظامی‌اش، یعنی نیروی بسیج مردمی، تحت کنترل جمهوری اسلامی است.
حملات هوایی آمریکا می‌تواند راهگشا باشد ولی ورق برگردان نخواهد بود و آزادسازی تکریت با توجه به تمهیدات داعش در این شهر به ایثارگری‌های همه‌جانبه نیروهای عراقی نیاز دارد.
......................................................................................................
نظر نویسنده الزاما دیدگاه رادیو فردا را منعکس نمی‌کند.
