بازگشت شوک الکتریکی برای درمان افسردگی شدید

سینمای هالیوود چند دهه است که روش درمان بیماری های روحی - روانی با شوک الکتریکی (ECT) را به عنوان عملی «غیرانسانی و وحشیانه» به تصویر می کشد و آن را شیوه ای «ظالمانه» معرفی می کند که درگذشته به زور بر بیماران بی دفاع تیمارستان ها اعمال می شده است.

اما این روش، که به «درمان تشنج الکتریکی» (Electro Convulsive therapy) موسوم است، بار دیگر به عنوان یکی از مؤثرترین راه های درمان، به ویژه برای افسردگی های شدید، در حال رواج است.

جک نیکلسون در فیلم معروف «دیوانه از قفس پرید»، که در سال ۱۹۷۵ برنده جایزه اسکار شد، نقش فردی را بازی می کرد که به خاطر رفتار شرورانه اش به زور تحت درمان شوک الکتریکی قرار می گیرد. در حالی که او هنوز کاملا هوشیار است، الکترودهای مخصوص را بر روی پیشانی اش می گذارند و او را تحت حملات ناگهانی درد ناشی از این شوک ها قرار می دهند.

اخیرا دو دانشمند در کتابی که به پیشینه این شیوه درمانی می پردازد تصویر هالیوودی از شوک الکتریکی را «تصویری منفی» خوانده اند.

ادوارد شورتر، از دانشگاه تورنتو، و دیوید هیلی، از دانشگاه کاردیف، در کتاب خود با عنوان «شوک درمانی؛ تاریخچه درمان تشنج الکترونیکی در بیماری های روحی» می گویند: تصویر منفی این روش درمانی، که به ویژه در فیلم «دیوانه از قفس پرید» بازتاب یافت، همچنان در ذهن بسیاری از پزشکان و بیماران باقی مانده است.

به گفته این دو دانشمند، «در حقیقت اتفاقی که در ECT صورت می گیرد هیچ ربطی به آنچه مردم در آن فیلم می بینند ندارد. این مسأله کاملا با آن فیلم بی ارتباط است، اما آن تصویر در ذهن یک نسل کامل حک شده است.»

روش شفابخش؟

همیشه بیمار را پیش از انجام شوک الکتریکی بیهوش می کنند. دست و پای بیمار نیز با اینکه در طول درمان بسته نیستند اما بدن او فقط اندکی حرکت دارد.

دست های فرد، آن طور که در فیلم نشان داده می شود، به این طرف و آن طرف کوبیده نمی شود. مهم تر از همه آنکه وقتی بیمار به هوش می آید به احتمال زیاد دیگر افسرده نیست.

به گفته نویسندگان این کتاب، تجهیزات مربوط به شوک الکتریکی در دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ میلادی بخشی از دستگاه های اکثر تیمارستان ها بوده است؛ اما بعد (در دهه ۱۹۶۰) که داروهای مخصوص به بازار آمد، پزشکان آن داروها را جایگزین شوک الکتریکی کردند.

تصویر شوک الکتریکی در فیلم ها و برنامه های تلویزیونی کمک کرد که این روش به عنوان عملی سادیستی و خطرناک شناخته شود.

در سال ۱۹۷۶ قانونگذاران ایالت کالیفرنیا تلاش کردند لایحه ای علیه استفاده از این روش به تصویب برسانند.

در چند کشور، از جمله اسلوونی، نیز این درمان «غیر قانونی» اعلام شد. در ایتالیا، زادگاه این روش درمانی، شوک الکتریکی آن چنان بی اعتبار شده است که امروزه در بیشتر شهرهای آن کشور نمی توان اثری از چنین شیوه را دید.

اما به گفته دیوید هیلی، یکی از دو نویسنده کتاب یاد شده، مشکل آنجاست که داروهایی که در درمان بیماری های روحی- روانی به کار گرفته می شوند همیشه علاج درد افسردگی نیستند.

دیوید هیلی می گوید: «رفته رفته روشن شد که بسیاری از بیماران در مقابل درمان با دارو از خود مقاومت نشان می دهند. دارو جوابگوی درد آنها نبود و شوک الکتریکی تنها چیزی بود که کمکشان می کرد.»

ادوارد شورتر، دیگر نویسنده این کتاب، نیز می گوید: روش درمان با شوک الکتریکی مجددا در حال رواج در سراسر جهان است اما معمولا به آن به عنوان آخرین راه درمان نگریسته می شود.

با این حال، او معتقد است که این روش در برخی موارد حتی باید پیش از توسل به دارو به کار گرفته شود.

ادوارد شورتر می گوید: «شکی نیست که ECT درمقابله با جنون و افسردگی های شدید واقعا بهترین راه معالجه است. البته شرکت های داروسازی از این موضوع احساس خطر می کنند. مبارزه آنها در واقع با ECT نیست، اما به این شیوه درمانی هم فرصتی برای معرفی نمی دهند.»

چالش شوک الکتریکی

اما علی رغم رواج تدریجی این روش معالجه، شوک الکتریکی با چالش هایی نیز روبه روست.

مثلا یکی از عوارض جانبی ECT از دست رفتن حافظه بیمار است. اما دیوید هیلی می گوید که در مورد خطر بروز این عارضه هم بیش از اندازه مبالغه می شود.

آقای هیلی می گوید: «این یک افسانه است. البته بعد از شوک الکتریکی احتمال عوارض کوتاه مدت فراموشی وجود دارد؛ مثلا ممکن است وقایع همان روز، یا حتی همان هفته انجام درمان را به یاد نیاورید؛ اما این خاطرات دوباره به ذهن باز می گردند.»

البته، به گفته دیوید هیلی، افسردگی خود موجب فراموشی خاطرات می شود.

ممکن است استفاده از این روش درمانی برای افرادی که دچار افسردگی های شدید هستند به مراتب بهتر از انجام ندادن آن باشد؛ زیرا افسردگی درمان نشده ممکن است به خودکشی منتهی شود.