بنا به تازهترین گزارش خبرگزاری رویترز و بر پایه تحلیل آمار گمرکی، کره جنوبی برای سومین ماه متوالی در نوامبر سال جاری هم هیچ گونه نفتی از مبدأ ایران وارد نکرده است، این در حالی است که این کشور پیش از مشمول معافیت تحریمها علیه بخش نفت ایران شده است.
البته این امر شگفتآور نبود چه پیش از آن نیز، خرید نفت چین از ایران در ماه اکتبر سال سال جاری میلادی به پایینترین سطح خود پس از توافق هستهای رسید. بر پایه گزارش خبرگزاری رویترز میزان واردات نفت چین از ایران در ماه اکتبر در مقایسه با مدت زمان مشابه سال پیش از آن، کاهشی نزدیک بر ۶۴ درصد را به نمایش گذاشت.
این نوسان صادرات نفت ایران -علیرغم تخفیفهای قابل توجه قیمت نفت ایران- در خصوص سایر کشورها نیز تجربه شده است. پرسش اساسی این است که آیا معافیت تحریمهای نفتی میتواند خواهد بود که صادرات نفتی ایران را تضمین کند؟ و چرا کشورهایی نظیر کره جنوبی علیرغم معافیت از تحریمها واردات نفت خود از ایران را کاهش داده یا متوقف میکنند؟
توضیح اینکه هر کنش سیاسی و اقتصادی که به نوعی به بازار نفت مربوط شود دارای پیامدهای گوناگون برای بازیگران بازار نفت است. این پیامدها اما از نظر کیفت و کمیت تأثیرگذاری متفاوت هستند و یکسان نیستند.
در همین راستا تحریمها و همچنین اجرایی شدن معافیتهای نفتی مدت ۱۸۰ روزه برای هشت کشور (ترکیه، تایوان، کره جنوبی، ایتالیا، یونان، چین، هند و ژاپن) دارای پیامدهای غیرقابل چشمپوشی برای بازار نفت، کشورهای مشمول معافیت و حاکمیت ایران، کشورهای رقیب ایران است.
به دنبال مطرح شدن معافیت تحریمهای نفتی امریکا علیه حاکمیت ایران تفسیرهای گوناگونی برای توضیح آن مطرح شد. برخی انگیزه این معافیت تحریمهای نفتی را سیاسی دانسته و برخی دیگر آن را از اقتصادی اعلام کردند.
مقامات امریکایی اما بعداً به صراحت دلیل اصلی معافیت نفتی را جلوگیری از شوک در بازار نفت و ممانعت از افزایش قیمت آن در بازار نفت اعلان کردند. در غیر این صورت، اگر قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش مییافت، تلاش امریکا برای کاهش درآمدهای نفتی حکومت ایران بر باد میرفت.
و این البته مطلوب تحریمکنندگان آمریکایی نبود. چون در غیر این صورت، زیان کاهش صادرات نفتی حکومت ایران با افزایش قیمت نفت خام جبران میشد. ایران در شرایط فشار تحریمهای نفتی به استراتژی حداقل صادرات و حداکثر قیمت دلبسته است. در مقابل، دولت آمریکا تلاش میکند تا استراتژی حداقل صادرات و پایینترین قیمت نفت را به ایران تحمیل کند. چون دولت امریکا در چارچوب حداکثر زیان برای رژیم ایران، با حداقل هزینه برای خود و همپیمانانش را دنبال میکند.
دلیل اینکه برخی از کشورهای که علیرغم دارا بودن معافیت از آن استفاده نمیکنند این است معافیتهای بیشتر برای کشورهایی موضوعیت دارد که ریسکپذیری بالایی را ندارند و به سرعت نمیتوانند به سراغ جایگزین کردن صادرکنندگان به جای ایران بروند. اما به نظر میرسد که کره جنوبی دارای چنین وضعیتی نیست. کره جنوبی که دارای اقتصاد نسبتاً با ثباتی است و نمیخواهد منبع انرژی خود را -حتی در شرایط معافیت نفتی- به ایران وابسته کند و هزینههای همچون عدم اطمینان آینده را به جان بخرد. به ویژه اینکه جایگزین کردن ایران با کشور دیگر هم زمان بر و دارای هزینههای مدیریتی است.
تا پیش از این کره جنوبی یکی از مشتریان خوب و خوش حساب ایران بود. چه کره جنوبی با قدرت خرید بالا –برخلاف کشورهایی نظیر هند- میتوانست بدهیهای خود به خوبی پرداخت کند. افزون بر این کرهایها حتی حاضر بودند از پول ملی خود برای پرداخت به ایران استفاده کنند و چنین مذاکراتی بین مقامات کره جنوبی و ایران به نتیجه هم رسیده بود.
کره جنوبی همچنین حتی از نظر معامله تهاتری هم نسبت به کشورهایی شبیه هند و چین دارای مزیت بود. چون این کشور یکی از صادرکنندگان مهم کالای صنعتی و مواد اولیه و واسطه و قطعات یدکی به ایران است.
علیرغم این مزیتها، به نظر میرسد کره جنوبی علاقه چندانی به وارد کردن نفت از ایران ندارد. و از این رو ترجیح میدهد تا نفت مورد نیاز خود را از رقبای نفتی ایران نظیر عربستان سعودی و امارات متحده عربی وارد کند.
حضور فعال رقبای نفتی ایران در بازار نفت و بخصوص در شرایط فعلی یکی از دلایل مهم کاهش واردات کره جنوبی از ایران است. چه طبیعی است اگر کره صادرکننده جایگزینی برای واردات نفت نداشت از آن معافیتها بیشتر استفاده میکرد. اما با توجه به وضعیت فعلی بازار نفت مبنی بر کاهش تقاضا، و توصیههای آمریکا به کره جنوبی، انگیزه بالایی بیشتری برای رقبای ایران و کره جنوبی ایجاد شده تا با افزایش همکاری خود، نفت سایر کشورها را جایگزین نفت ایران کنند.
چنین اقدامی تکموردی و تنها شامل کره جنوبی هم نیست. بنابراین باید انتظار داشت که با نزدیک شدن به زمان ختم معافیتهای تحریم واردات نفت از ایران، مشتریان ایران، به دنبال جایگزین کردن نفت دیگر کشورها به جای نفت ایران باشند.
